Konwersje autotematyzmu albo autotematyzm jako szansa zwrotu

Agnieszka Waligóra

Konwersje autotematyzmu albo autotematyzm jako szansa zwrotu

Data publikacji: 2021

Wielogłos, 2021, Numer 2 (48) 2021: Teksty konwersyjne, s. 139 - 160

https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.016.14344

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Konwersje autotematyzmu albo autotematyzm jako szansa zwrotu

Abstrakt

Conversions of “Autothematicism,” or Autothematicismas a Possibility of a Turn

The article is an attempt to describe autothematicism [autotematyzm] – a term coined in Poland by Artur Sandauer in the mid-20th century, referring to the quality of radically meta-reflexive works – from seven complementary perspectives. The Sandauerian understanding of the concept of metareflection was slightly different from the Western visions of mise-en-abyme or metafiction; it was described in the context of German idealistic philosophy and aesthetics. Sandauer defined the artistic “theme” as an objectivization of content (an author’s perceptions and experiences); therefore “autothematicism” is not synonymous with the other terms mentioned above, which can provide interesting interpretations of self-referential works. The present paper shows that the Sandauerian concept of self-referentiality can be seen as an end product of various transformations (conversions): literature’s (or the subject’s) retreat from all kinds of transcendence and reality, self-reflection of the creative “I,” or the text’s orientation to its own ontology. However, this understanding can be reversed. Autothematicism (as an operative concept) can also be seen as a mechanism that enables the autonomous positioning of art in relation to the “reality” it co-constructs, which enables literature to take active participation in the rebuilding of the world.

Słowa kluczowe

autotematyzm, metarefleksja, konwersja, Artur Sandauer, mechanizm zwrotny; autothematicism, metareflection, conversion, self-reference

autothematicism, metareflection, conversion, Artur Sandauer, self-reference

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Angutek D., Świadomość, samoświadomość, jaźń a zmysł haptyczny w kontekstach kultury i biologii, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2018, nr 4.

Arystoteles, Metafizyka, przekł., wstęp i komentarz K. Leśniak, Warszawa: PWN 2009.

Balcerzan E., Przez znaki. Granice autonomii sztuki poetyckiej. Na materiale polskiej poezji współczesnej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1972.

Barańczak S., Samobójstwo sandaueryzmu [w:] idem, Książki najgorsze (1975–1980) i parę innych ekscesów krytycznoliterackich, wyd. II zm., Poznań: Wydawnictwo a5 1990.

Bartczak K., Materia i autokreacja. Dociekania w poetyce wielościowej, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2019.

Bąk T., Kiedy język sprawia, że świat płonie, rozmowę przeprowadziła A. Waligóra, „Czas Kultury”, 25.04.2019, http://czaskultury.pl/czytanki/kiedy-jezyk-sprawia-ze-swiat-plonie/ [dostęp: 22.11.2020].

Bennett J., Vibrant Matter. Political Ecology of Things, Durham–London: Duke University Press 2010.

Bolecki W., Modernizm w literaturze polskiej XX w. (rekonesans), „Teksty Drugie” 2002, nr 4.

Burek T., Szkoła mitologiczna Artura Sandauera [w:] idem, Dalej aktualne, War-szawa: Czytelnik 1973.

Culler J., Changes in the Study of the Lyric [w:] Lyric Poetry. Beyond New Criticism, eds. Ch. Hošek, P. Parker, Ithaca: Cornell University Press 1985.

Czapliński P., Powrót centrali. Literatura w nowej rzeczywistości, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2007.

Czapliński P., Sploty, „Teksty Drugie” 2017, nr 1.

Czermińska M., Autor – podmiot – osoba. Fikcjonalność i niefikcjonalność [w:] Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, t. I, red. M. Czermińska, S. Gajda, K. Kłosiński, A. Legeżyńska, A.Z. Makowiecki, R. Nycz, Kraków: Universitas 2005.

Dell P.F., A New Model of Dissociative Identity Disorder, „The Psychiatric Clinics of North America” 2006, no. 29 (1).

Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu, wybór i wstęp J. Legowicz, przeł. E. Bułhak, Warszawa: PWN 1970.

Grądziel-Wójcik J., „Perpetuum mobile”, czyli kilka uwag o autotematyzmie, „Forum Poetyki” 2015, nr 2.

Habermas J., Modernizm – niedokończony projekt, przeł. M. Łukasiewicz [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, wybór, oprac. i przedmowa R. Nycz, Kraków: Baran i Suszczyński 1998.

Hadot P., Filozofia jako ćwiczenie duchowe, przeł. P. Domański, Warszawa: Aletheia 2003.

Hałas E., Konwersja. Perspektywa socjologiczna, Lublin: Norbertinum 1992.

Heidegger M., Czym jest metafizyka? [w:] idem, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, wybór, oprac. i wstęp K. Michalski, przeł. K. Pomian, Warszawa: Czytelnik 1977.

Hillis Miller J., The Linguistic Moment. From Wordsworth to Stevens, Princeton: Princeton University Press 1985.

Jakobson R., Poetyka w świetle językoznawstwa, przeł. K. Pomorska [w:] idem, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, t. II, wybór, red. naukowa i wstęp M.R. Mayenowa, Warszawa: PIW 1989.

Jameson F., Beyond the Cave. Demystifying the Ideology of Modernism [w:] idem, The Ideologies of Theory. Essays 1971–1986, vol. 2 (The Syntax of History), London: Routledge 1988.

Jauss H.R., Proces literacki modernizmu od Rousseau do Adorna, przeł. P. Bukowski [w:] Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red. R. Nycz, Kraków: Universitas 1998.

Klemczak S., „Ordo temporis”. „Sekularyzacja” jako kategoria historiograficzna, „Studia Religiologica” 2007, t. 40.

Konwersja [w:] W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wyd. III, Warszawa: Wiedza Powszechna 1994.

Kraskowska E., Kwiatkowska A., Grądziel-Wójcik J., Arspoetyka, „Forum Poetyki” 2015, nr 1.

Kristeva J., Freud and Love. Treatment and Its Discontents [w:] The Kristeva Reader, ed. T. Moi, Oxford: Blackwell 1986.

Latour B., Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji, przeł. A. Czarnacka, wstęp M. Gdula, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2009.

Merleau-Ponty M., Fenomenologia percepcji, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa: Aletheia 2001.

Miłobędzka K., Wiersz doskonały [w:] eadem, zbierane, gubione 1960–2010, Wrocław: Biuro Literackie 2010.

Miłobędzka K., Wiersz z przyszłością [w:] eadem, zbierane, gubione 1960–2010, Wrocław: Biuro Literackie 2010.

Niewiadomski A., Światy z jawnych słów i kwiatów ukrytych. O refleksji metapoetyckiej w nowoczesnej poezji polskiej, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2010.

Plotyn, Enneady. 1–3, przekł. i wstęp A. Krokiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Akme 2000.

Plotyn, Enneady. 4–5, przeł. A. Krokiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Akme 2001.

Podraza-Kwiatkowska M., Symbolika kreacji artystycznej [w:] eadem, Młodopolskie harmonie i dysonanse, Warszawa: PIW 1969.

Poezja świadoma siebie. Interpretacje wierszy autotematycznych, red. D. Brzostek, A. Skubaczewska-Pniewska, A. Stoff, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK 2009.

Ricoeur P., O sobie samym jako innym, przeł. B. Chełstowski, Warszawa: PWN 2005.

Sadowski W., Wiersz wolny jako tekst graficzny, Kraków: Universitas 2004.

Sandauer A., Liryka i logika. Wybór pism krytycznych, Warszawa: PIW 1971.

Sandauer A., O jedności treści i formy, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957.

Sartre J.-P., Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej, przeł. J. Kiełbasa et al., Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa 2007.

Scheler M., Stanowisko człowieka w kosmosie, przeł. A. Węgrzecki [w:] idem, Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przekł., wstęp i przypisy S. Czerniak, A. Węgrzecki, Warszawa: PWN 1987.

Schiller F., Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, przeł. I. Krońska, J. Prokopiuk, wstęp J. Prokopiuk, Warszawa 1972.

Sendyka R., Od kultury „ja” do kultury „siebie”. O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych, Kraków: Universitas 2015.

Sheppard R., Problematyka modernizmu europejskiego, przeł. P. Wawrzyszko [w:] Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red. R. Nycz, Kraków: Universitas 1998.

Skurtys J., nowe.języki.poezji@com.pl, https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/nowe-jezyki-poezjicom-pl/?fbclid=IwAR0wUYSd4jd2jxWU0Vz8gXfYwQJ1BYTex2IFo5ZPMTzrtci_HO7ezBO5O_c [dostęp: 22.11.2020].

Sosnowski A., Wiersz (Trackless) [w:] idem, Dożynki 1987–2003, Wrocław: Biuro Literackie, 2006.

Stankiewicz E., Structural Poetics and Linguistics [w:] Current Trends in Linguistics. XII, ed. T.A. Sebeok, The Hague: Mouton 1975.

Valéry P., Au Sujet d’Adonis, Paris: Miguet 1927.

Waligóra A., Autotematyzm – antyrealizm? Na przykładzie jednego wiersza Tomasza Pułki, „Forum Poetyki” 2019, nr 15–16.

Waligóra A., Kilka uwag o opisie autotematycznym (i nie tylko). „Wiersz (Trackless)” Andrzeja Sosnowskiego w perspektywie filozofii języka, „Forum Poetyki” 2020,nr 20.

Waligóra A., Przeciwko autotematyzmowi [w:] Nowy autotematyzm? Metarefleksja we współczesnej humanistyce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2021.

Welsch W., Nasza postmodernistyczna moderna, przeł. R. Kubicki, A. Zeidler--Janiszewska, Warszawa: Oficyna Naukowa 1998.

Wołowiec G., Nowocześni w PRL. Przyboś i Sandauer, Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum 1999.

Informacje

Informacje: Wielogłos, 2021, Numer 2 (48) 2021: Teksty konwersyjne, s. 139 - 160

DOI: https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.016.14344

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Konwersje autotematyzmu albo autotematyzm jako szansa zwrotu

Angielski:

Conversions of “Autothematicism,” or Autothematicism as a Possibility of a Turn

Autorzy

Agnieszka Waligóra

https://orcid.org/0000-0002-4316-9207

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Agnieszka Waligóra (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 781

Liczba pobrań: 501

<p> Konwersje autotematyzmu albo autotematyzm jako szansa zwrotu</p>

Pobierz xml