FAQ

Źródła wiedzy panien apteczkowych: tradycje słowiańskie czy śródziemnomorskie?

Data publikacji: 09.2023

Medycyna Nowożytna, 2023, Tom 29 (2023) Zeszyt 1, s. 323 - 334

https://doi.org/10.4467/12311960MN.23.016.18457

Autorzy

Iwona Arabas
Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Polska
https://orcid.org/0000-0002-1194-984X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Źródła wiedzy panien apteczkowych: tradycje słowiańskie czy śródziemnomorskie?

Abstrakt

Sources of knowledge for women taking care of the household medicine cabinets at the manors of Polish nobility: Slavic or Mediterranean traditions?

In the 19th century, the medicine cabinets at the manors of Polish nobility became a legitimate presence in the Polish provinces: defi ned in encyclopaedias and dictionaries and included in the laws on pharmacies. Their caretakers (“panny apteczkowe”) obtained their knowledge from home silva rerum, herbal books or their copies. The women taking care of the household medicine cabinets grew herbs themselves or bought them from rural herbalists with whom they exchanged information about the healing effect.

It remains an open question whether the knowledge of medicinal plants considered folk belongs to our Slavic tradition or to the Greco-Latin civilisation.

Bibliografia

Rękopisy

Biblioteka Narodowa [BN], Treterówna C. (Dominikowska), Pamiętnik Lekarki, 1849, rkps II 6441, kk. 31.

Źródła drukowane

Berwiński R.W., Księga życia i śmierci (Wybór pism), oprac. M. Janion, Warszawa 1953.

Berwiński R.W., Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. 1–2, Poznań 1854.

Berwiński R.W., Studia o gusłach, czarach, zabobonach i przesądach ludowych, t. 1–2, Poznań 1862.

Falimirz S., O ziołach i mocy ich, Florian Ungler, Kraków 1534

Fiszerowa W., Dzieje moje własne i osób postronnych. Wiązanka spraw poważnych i błahych, Londyn 1975.

Gustawicz B., O korzeniach czarodziejskich w lecznictwie ludowem u nas i indziej, „Lud” 1904, t. 10.

Haur J.K., Skład abo skarbiec znakomitych sekretów ekonomijej ziemiańskiej, Kraków 1689.

Herbarium, Moguncja 1484.

Kolberg O., Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Sandomierskie (t. 2), Poznańskie (7 t.), 1875–1890.

Kopernicki I., O wyobrażeniach lekarskich i przyrodniczych oraz o wierzeniach naszego ludu o świecie roślinnymi i zwierzęcym, Lwów 1876.

Macer A., Nomenclator albo Aemilii Maceri De herbarium virtutibus cum veris fi guris herbarum. Per Simonem de Łowicz artium et medicinae doctorem, Kraków 1537.

Marcin z Urzędowa, Herbarz Polski. To iest o przyrodzeniu Zioły Drzew Rozmaitych, y innych rzeczy do lekarstw należących, Ksiegi Dwoie, Doctora Marcina Urzędowa, Kanonika niekiedy Sędomierskiego; i Jaśnie Oświeconego Hrabie Pana. Pana Jana z Tarnowa, Kasztelana Krakowskiego, y Hetmana Wielkiego Koronnego, etc. Medyka, Kraków 1595.

Nakwaska K., Dwór wiejski, dzieło poświęcone gospodyniom polskim, przydatne i osobom w mieście mieszkającym, z wielu dodatkami i zupełnem zastosowaniem do naszych obyczajów i potrzeb, Poznań 1843.

Niemcewicz J.U., Pamiętnik czasów moich, t. 1–3, Warszawa 1957.

Rostafiński J., Nasza literatura botaniczna XVI w. oraz jej autorowie lub tłomacze, „Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie”, Wydz. Mat.- Przyr., Kraków 1888, t. 14.

Rostafiński J., Symbola ad historiam naturalem medii aevi, t. 1, Kraków 1900.

Rostafiński J., Zielnik czarodziejski tj. zbiór przesądów o roślinach, „Zbiór wiadomości do antropologii krajowej” 1885, t. 9.

Soldan W., Geschichte der Hexenprozesse, Stuttgart 1843.

Syreniusz Sz., Zielnik Herbarzem z ięzyka Łacinskiego zowią, Kraków 1613.

Udziela S., Rośliny w wierzeniach ludu krakowskiego, „Lud” 1931, t. 30.

Zieleniewski M., O przesądach lekarskich ludu naszego, Kraków 1845.

Weryho W., Z medycyny ludowej, „Wisła” 1888, t. 2.

Opracowania

Arabas I., Apteczki domowe w polskich dworach szlacheckich. Studium z dziejów kultury zdrowotnej, Warszawa 2006.

Brzozowska-Komorowska T., Ryszard Berwiński (1819–1879), [w:] H. Kapełuś, J. Krzyżanowski (red.), Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, Warszawa 1982.

Budziszewska W., Pierwiastek chrześcijański i pogański w polskiej terminologii botanicznej na tle słowiańskim, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 1968, t. 32.

Burszta J., Chłopskie źródła kultury, Warszawa 1985.

Bystroń S., Wstęp do ludoznawstwa polskiego, Warszawa 1939.

Furmanowa M., Michalska Z., Parczewski A., Zarębska I., Lecznictwo renesansowe w Polsce na podstawie Herbarza Marcina z Urzędowa, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1959, Seria B, t. 2.

Gloger Z., Encyklopedia staropolska, Warszawa 1900–1903.

Gołębiowski Ł., Domy i dwory Domy i dwory: przy tém opisanie aptéczki, kuchni, stołów, uczt, biesiad, trunków i pijatyki, łaźni i kąpieli, łóżek, pościeli, ogrodów, powozów i koni, błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów, Lwów 1884.

Kołodziejczyk J., W poszukiwaniu źródeł do botanicznej księgi Stefana Falimirza, „Archiwum Historii Medycyny” 1957, nr 1–2.

Millerowa E., Skrukwa A., Oskar Kolberg (1814–1890), [w:] H. Kapełuś, J. Krzyżanowski (red.), Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, Warszawa 1982.

Moskalewicz M., Zamiara K., Jeszke J., Koncepcje choroby w historycznych strukturach narracyjnych, „Historyka Studia Metodologiczne” 2018, t. 48.

Ochmański W., Staropolskie herbarze i zielniki jako źródło do dziejów roślin uprawnych, „Studia i materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1967, Seria B, t. 13.

Podbielski J., Zbiór ustaw i rozporządzeń, Warszawa 1921.

Rostafiński J., Porównanie zielników Falimirza, Spiczyńskiego i Siennika, „Pamiętnik Akad. Um.” Wydz. Mat.-Przyr., 1888, t. 14.

Spólnik A., Nazwy polskich roślin leczniczych w źródłach od XVI–XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa 1990.

Szostak J., Farmakognozja farmacja galenowa i aptekarstwo w renesansowych zielnikach polskich, PZWL, Warszawa 2006.

Szostak J., Zielnik Stefana Falimirza z roku 1534, „Ze Skarbca Kultury” 1977, t. 28; 1977, t. 29.

Szpilczyński S., Szymon z Łowicza - pierwsze poradniki lekarskie w Polsce i ich naśladowcy, „Sprawozdania z Czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” 1950, t. 51, z. 6.

Wojciechowski R., Filologowie wobec folkloru, [w:] H. Kapełuś, J. Krzyżanowski (red.), Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, Warszawa 1982.

Informacje

Informacje: Medycyna Nowożytna, 2023, Tom 29 (2023) Zeszyt 1, s. 323 - 334

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Źródła wiedzy panien apteczkowych: tradycje słowiańskie czy śródziemnomorskie?

Angielski:

Sources of knowledge for women taking care of the household medicine cabinets at the manors of Polish nobility: Slavic or Mediterranean traditions?

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-1194-984X

Iwona Arabas
Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Polska
https://orcid.org/0000-0002-1194-984X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Polska

Publikacja: 09.2023

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Iwona Arabas (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski