FAQ

Terapia podczas pierwszej epidemii cholery w Warszawie w 1831 roku

Data publikacji: 11.09.2024

Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 265 - 304

https://doi.org/10.4467/12311960MN.24.020.20013

Autorzy

Renata Paliga
Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Polska
https://orcid.org/0000-0003-2913-227X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Terapia podczas pierwszej epidemii cholery w Warszawie w 1831 roku

Abstrakt

The first cholera epidemic in Warsaw occurred during the November Uprising in April 1831. It was a disease unknown to Polish doctors. Answers to questions about etiology, properties (infectious – non-infectious) and effective methods of prevention and treatment were sought. The conditions of war and epidemics highlighted the organizational shortcomings of the health service and the shortage of doctors. Doctors from abroad came to the capital of the Kingdom of Poland to supplement the medical staff and learn about the unknown disease before it spreads to the entire European continent. The aim of the article is to present the methods of treating cholera in Warsaw during the first cholera epidemic and to emphasize its impact on the development of world medicine.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła

Arendt F.H., O epidemii cholery w Kłajpedzie w roku 1831, oprac. i wstęp M. Małłek-Grabowska, J. Małłek, Archiwum Państwowe w Olsztynie, Olsztyn 2022.

Bierkowski L., O cholerze, Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej, 6001–7000, część 1, nr 6001–6500; https://polona.pl/preview/d842a138-5914-4ead-a540-91648bb39510.

Brierre de Boismont A.J.F. Des premiers secours à donner aux personnes atteintes du choléra-morbus et des moyens préservatifs, G. Baillière, Paris 1832.

Brierre de Boismont A.J.F., Relation historique et médicale du choléra-morbus de Pologne, comprenant l’apparition de la maladie, sa marche, ses progrès, ses symptômes, son mode de traitement et les moyens préservatifs, Paris 1832.

Buchner J., Niektóre spostrzeżenia o cholerze tegorocznej, „Tygodnik Lekarski” 1852, r. 6, z. 33, s. 258.

Casper J.L., Traitement du choléra asiatique par le froid, Imprimeri Imperial, d’Em. Vincent fi ls, Paris 1832.

Chamberet M., Rapport sur le cholera- morbus observe en Pologne en 1831, [w:] Du choléra-morbus de Pologne; renseignemens sur cette maladie, recueillis par la Commission des offi ciers de santé militaires (MM. Chamberet et Trachez) envoyée à Varsovie, etc. (Extrait des Mémoires de médecine, de chirurgie et de pharmacie militaires), Paris 1832.

Du choléra-morbus de Pologne; renseignemens sur cette maladie, recueillis par la Commission des offi ciers de santé militaires (MM. Chamberet et Trachez) envoyée à Varsovie, etc. (Extrait des Mémoires de médecine, de chirurgie et de pharmacie militaires), Paris 1832, https://www.google.pl/books/edition/Du_chol%C3%A9ra_morbus_de_Pologne_renseignem/BqJkAAAAcAAJ?hl=pl&gbpv=0.

Dzierżanowski B., Hawelke O., Janowski W., Zawadzki J., Cholera, jej najdawniejsze epidemie u nas przyczyny, objawy, zapobieganie, leczenie, Warszawa 1892.

Falęcki, O cholerze. Kliniczny wykład profesora Dietla miany w 1854 roku podał Dr. Falęcki. Osobne odbicie z Przeglądu Lekarskiego, Kraków 1865.

Foy F., Du cholera morbus en Pologne, „Gazette médicale de Paris” 1832.

Foy F., Histoire medicale du cholera – morbus de Paris, et des moyens therapeutiques sur cette epiemie, appuyes sur des observations recueillies a Paris, en Pologne et en Angleterre, Paris 1832.

Гессен, Я., Холерные бунты (1830–1832), Москва 1932.

Jaworski W., Zestawienie krytyczne szczegółowej profilaktyki i terapii „cholery” do użytku lekarskiego, Kraków 1892.

Kulesza J.F., Opisanie cholery azjatyckiej jaka epidemicznie grasowała w warszawie i Królestwie Polskim w latach 1831, 1836, 1937; spostrzeżenie dotyczące natury tey choroby, jej niezarażliwosci, form jakie na siebie przybiera, tudzież sposoby leczenia i środki ochronne, na własnem doświadczeniu ugruntowane, Warszawa 1838.

Laennec R.T.H., De l’auscultation mé diate; ou, Traité du diagnostic des maladies des poumons et du coeur, fondé principalement sur ce nouveau moy- en d’exploration, Paris 1819.

Malcz W., O cholerze indyjskiej epidemicznej. Rzecz napisana przez Dr. W. Malcza. Warszawa 1831, https://polona.pl/preview/f7ef4a3abb53-4e09-9609-ea457f2219b2.

Marcus F.C.M. Rapport sur le choléra – morbus de Moscou, Moscow 1832.

Mohr E., Przepisy przyrządzania i użycia wielu nowszych lekarstw dla użytku lekarzy, aptekarzy i chirurgów, Kraków 1836, https://polona.pl/preview/013a53a4-2f14-427a-92c5-ab8641ad0d5b.

Пупырев К., Описание хода повальной болезни, называемой холерою, открывшейся 1829 года, с наступлением осени в городе Оренбурге и Оренбургском Уезде, с изложением способа лечения. б. н., 1830, https://books.google.pl/books?id=APpK_ExN0ZkC.

Rapport lu à l’Académie Royale de Médecine et remis à M. le Ministre du commerce et des travaux publics en décembre 1831, par MM. Casimir Allibert, Boudard, Dalmas, Dubled et Sandras, members de la Commission envoyée en Pologne par le gouvernement pour étudier le cholera-morbus, Académie de médecine, Paris 1832.

Rapport officiel de la commision med. envoyee en Russie en 1831 par le Gouvernement anglais, „Gazette médicale de Paris” 1832, nr 12.

Rymkiewicz F., O sposobie użycia stetoskopu, Wilno 1824.

Sandras S., Du cholera epidemique observe en Pologne, en Allmagne et en France, Paris 1832.

Sandras S., Traitement du cholera-morbus en Pologne, „Gazette médicale de Paris” 1832, t. 3, z. 2, s. 23–24.

Senff C.F., De stomacaces in anginam membranaceam exitu, Berolini 1832.

Sutton W.L., Large doses of calomel in cholera, „The Boston Medical and Surgical Journal” 1849, t. 41, nr 14, s. 1.

Opracowania

Arabas I., Badania opioidów oraz ich rola w rozwoju nauk o leku w Polsce XIX w., Warszawa 1995.

Baldwin P., Contagion and the State in Europe 1830–1930, Cambridge University Press, Cambridge 2004.

Bukowiecki H., Furmanowa M., Leki proste i złożone w lazaretach armii kościuszkowskiej i rewolucyjnej armii amerykańskiej, „Studia i materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 1966, s. B, nr 12, s. 3–40.

Chojna J.W., Wojskowe lazarety warszawskie w czasie powstania listopadowego i dozór szpitali wojskowych, Warszawa 1970.

Chojna J.W., Warszawskie lazarety wojskowe w czasie powstania listopadowego,

Część I, „Archiwum Historii Medycyny” 1973, t. 36, nr 1–2, s. 27–80.

Chojna J. W., Warszawskie lazarety wojskowe w czasie powstania listopadowego, Część szczegółowa III, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1985, t. 48, nr 4, s. 463–488.

Chojna J.W., Piśmiennictwo lekarskie związane z epidemią cholery na ziemiach polskich w czasie powstania listopadowego, „Archiwum Historii Medycyny” 1981, t. 44, nr 2, s. 143–155.

Connolly M.A., Heymann D.L., Deadly comrades: war and infectious diseases, „The Lancet” 2002, t. 360, s. 23–24.

Czapliński M.P., Epidemia Cholery w Rejencji Opolskiej w latach 1831–1894, Stowarzyszenie Humanistyczne Europa, Rybnik 2012.

Czerucki W., Warszawska służba zdrowia w opiniach uczestników Powstania Listopadowego, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1992, t. 55, nr 1, s. 73–90.

Demir S. et al. Cytotoxic effect of Laurocerasus officinalis extract on human cancer cell lines, „Marmara Pharmaceutical Journal” 2017, t. 21, nr 1, s. 121–126.

Dewhurst K., Thomas Sydenham (1624–1689) reformer of clinical medicine, „Medical History” 1962, t. 6, nr 2, s. 101–118.

Drobnik J., Historia botaniki farmaceutycznej, Warszawa 2021.

Echenberg M., Africa in the Time of Cholera: A History of Pandemics from 1817 to the Present, Cambridge Uniwersity Press, United States of America 2011.

Gańczak M., John Snow i cholera – 200 lecie urodzin, „Przegląd Epidemiologiczny” 2014, t. 68, nr 1, s. 169–171.

Giedroyć F., Lekarze cudzoziemcy w Polsce w roku 1831, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1925, t. 2, nr 1, s. 1–22.

Giedroyć F., Rada lekarska Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego 1809–1867, E. Wende, Warszawa 1913.

Giedroyć F., Służba zdrowia w dawnem wojsku polskiem, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1927.

Goździk P.W., Cholera w Królestwie Polskim w 1831 roku, „Lekarz Wojskowy” 1938, t. 31, nr 1, s. 67–89, nr 2, s. 224–234, nr 3, s. 316–335.

Gudienė V., The medical treatment of Maria, Dowager Empress of the Russian Empire: an analysis of her prescription book from 1807 and 1808, „Pharmazie” 2016, t. 71, s. 670–679.

Haller J.S., Samson of the Materia Medica: Medical Theory and the Use and Abuse of Calomel: In Nineteenth Century America, „Pharmacy in History” 1971, t. 13, nr 2, s. 67–76.

Henze Ch.E., Disease, Health Care and Government in Late Imperial Russia. Life and death on the Volga 1823–1914, New York 2011.

Harrison M., From Bazaar Medicine to Hospital Medicine: Calomel, India and the British Empire, c. 1750-c. 1800, [w:] Medical Encounters in British India, New Delhi 2013.

Janicka I., Organizacja służb medycznych w czasie epidemii cholery w XIX wieku na przykładzie guberni kowieńskiej i wileńskiej, [w:] K. Mikulski, A. Zielińska, K. Pękacka-Falkowska (red.), Kondycja zdrowotna i demograficzna społeczeństwa polskiego na przestrzeni wieków, między zachodem a wschodem, Wydawnictwo Naukowe Grado, Toruń 2011.

Janicka I., Sina śmierć z Azji: epidemie cholery w północno-zachodnich guberniach cesarstwa rosyjskiego w XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2021, s. 247–258.

Janicka I., Cholera a COVID-19. Różne choroby, wspólna profilaktyka, „Studia Historica Gedanensia” 2021, nr 2.

Jastrzębowski Z., Epidemie a rozwój ludności Królestwa polskiego w latach 1815–1870, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1984, t. 47, nr 3, s. 47–49.

Jaworski W., Zestawienie krytyczne szczegółowej profilaktyki i terapii „cholery” do użytku lekarskiego, Kraków 1892.

Karpińska M., Wokół cholery: „ogórki, sałata i Rossyanie”. Społeczeństwo powstańczej Warszawy (1831) wobec epidemii cholera morbus, „Przegląd Historyczny” 2021, t. 112, nr 4, s. 843–867.

Kita J., Przygotowanie lekarzy Królestwa Polskiego do walki z epidemiami chorób zakaźnych w XIX w. Zarys problematyki badawczej, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2022, t. 25, s. 31–51.

Komaszyński M., Udział lekarzy z Francji w powstaniu listopadowym, [w:] H. Kocój (red.), Powstanie czy rewolucja. W 150 rocznicę powstania listopadowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1981.

Korc L., Wkład nauki polskiej do walki z pierwszą epidemią cholery w Europie w r. 1831, „Polski Tygodnik Lekarski” 1972, t. 26, nr 6.

Koskowski B., Receptura, Warszawa 1946, s. 235–236.

Kuźnicka B., Kierunki rozwoju farmacji w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1982.

Landowski Z., Reakcje społeczne na pierwszą pandemię cholery w carskiej Rosji na podstawie przeglądu prasy i dokumentów z epoki (XIX w.), „Studia Historica Gedanensia” 2021, nr 2.

Lee K., The global dimensions of cholera, „Global Change Human Health” 2001, nr 2, s. 6–17.

Leszczyński Z., Lekarze w powstaniu listopadowym, Wydawnictwo Text, Warszawa 1992.

Luauté J.-P., Épidémies, contagiosité et idéologie au XIXe siècle… et au-delà, „Annales Médico-psychologiques, revue psychiatrique” 2020, t. 178, nr 7, s. 672–678.

Łysiak-Łątkowska A., Cholera w Paryżu w 1832 r. i jej rewolucyjna (anty) kontekstualność, „Studia Historica Gedanensia” 2021, t. 2, nr 12, s. 324–340.

Małłek-Grabowska M., Małłek J., Epidemie cholery azjatyckiej w Prusach Wschodnich w XIX w., „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 2022, nr 1, s. 3–45.

Małłek-Grabowska M., Małłek J., Fryderyk Herman Arend i jego dysertacja o cholerze na Albertynie, [w:] F.H. Arendt, O epidemii cholery w Kłajpedzie w roku 1831, oprac., wstęp M. Małłek-Grabowska, J. Małłek, Archiwum Państwowe w Olsztynie, Olsztyn 2022.

Magowska A., Ślady ajurwedy w dziewiętnastowiecznej medycynie polskiej: kazus szpitali cholerycznych w Warszawie i Poznaniu w latach 1831 i 1866, „Medycyna Nowożytna” 2023, nr 2, s. 87–116.

Marcinkowski K., Ueber den Wert der Transfusion des Blutes als Arzneimittel von Dr. Marcinkowsky In Posen, Zeitschrift fur die gesammte, Medizin mit besonderer Rucksicht auf Hospitalpraxis Und auslandische Literatur, I Bd, 1836, s. 289–312.

Marek A., Dzieje i problematyka Pamiętnika Lekarskiego Warszawskiego Wilhelma Malcza (1828–1829), „Medycyna Nowożytna” 2002, t. 9, nr 1–2, s. 177–197.

Marszałek P.K., Polscy gubernatorzy miasta stołecznego Warszawy w okresie porozbiorowym 1807–1831, „Studia Lubuskie” 2010, nr 6, s. 13–48.

Mogielnicki S.S., Doktór medycyny i chirurgii Wilhelm Malcz i jego poglądy na cholerę, „Lekarz Wojskowy” 1937, t. 30, nr 8, s. 498–507, nr 9, s. 554–564, nr 10, s. 628–635.

Neyman Z., Służba zdrowia podczas wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831, 1919–1920, a obecna jej organizacja na czas wojny, „Lekarz Wojskowy” 1929, t. 14, nr 8, s. 385–388, nr 9, s. 429–432, nr 10, s. 478–490, nr 11, s. 517–524, nr 12, s. 555–557.

Novella E.J., Huertas R., Alexandre Brierre de Boismont and the origins of the Spanish psychiatric profession, „History of Psychiatry” 2011, t. 22, s. 387–402.

Olkowski Z., Epidemia cholery azjatyckiej w Prusach Wschodnich w latach 1831–1832, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1968, t. 4, s. 531–572.

Ostrowska T., Jan Fryderyk Wilhelm Malcz (Malsch), [w:] E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, Kraków 1974, t. 19.

Paliga R. E., Lęk przed nieznaną chorobą. Lekarze wobec pierwszej epidemii cholery na ziemiach polskich w 1831 roku i współczesnej pandemii wirusa SARS-CoV-2, [w:] E. Białek, E. Baum, D. Lewera, K. Wronecki (red.), Lekarz w czasach zarazy, t. 1, Wrocław 2023.

Paliga R.E., Wojny i epidemie w Dziejach Rzeczypospolitej. Dżuma, cholera, tyfus, PWN, Warszawa 2022.

Paliga R.E., Teoria o zakaźnym i pasożytniczym pochodzeniu chorób nowotworowych z uwzględnieniem prac Polaków – szkic historyczny, „Przegląd Epidemiologiczny” 2022, t. 76, nr 3, s. 421–433.

Paliga R., Krwiolecznictwo i krwiodawstwo w medycynie polskiej XIX i XX wieku (1830–1951), Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2014.

Patterson D., Cholera diffusion in Russia, 1823–1923, „Social Science & Medicine” 1994, t. 38, s. 1171–1191.

Preckel C., Cinnabar, calomel and the art of kushtasāzī: mercurial preparations in unani medicine, „Asiatische Studien-Études Asiatiques” 2015, t. 69, nr 4, s. 901–932.

Roguin A., Rene Theophile Hyacinthe Laënnec (1781–1826): the man behind the stethoscope, „Clinical medicine & research” 2006, t. 4, nr 3, s. 230–235.

Rostocki W., Administracja lokalna w Królestwie Polskim wobec powstania listopadowego, [w:] Z. Zajewski (red.), Powstanie listopadowe 1830–1931. Dzieje wewnętrzne. Militaria. Europa wobec powstania, PWN, Warszawa 1980.

Rutkowski M., Występowanie chorób epidemiologicznych w społeczeństwie Królestwa Polskiego w latach trzydziestych XIX wieku, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 2004, t. 67, nr 1, s. 49–60.

Rygielska M., Uroki askultacji, czyli krótka historia stetoskopu, „Kultura Popularna” 2016, t. 48, nr 24, s. 38–49.

Skalski J.H., De sphygmologia... Doktorat Onufrego Dzianotta z 1836

roku i próba oceny jego wartości, „Cardiology Journal” 2004, t. 11, nr 1, s. 61–73.

Skarbek J., Szpitalnictwo warszawskie podczas powstania listopadowego, „Rocznik Warszawski” 1970, nr 8, s. 175–200.

Swiderski R.M., Calomel in America: mercurial panacea, war, song and ghosts, Universal-Publishers, 2008.

Stypułkowska-Misiurewicz H., Tajemnica chorobotwórczości Vibrio

chloreae przecinkowca cholery w sto lat po śmierci Roberta Kocha,

„Postępy Mikrobiologii” 2010, t. 49, nr 4, s. 317–323.

Stypułkowska-Misiurewicz H., Choroby wywołane przez Vibrio cholerae

i inne gatunki Vibrio, [w:] J. Cianciara, J. Juszczyk (red.), Choroby

zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2007.

Swędrowski M., Portret człowieka zapalczywego. Generał Jan Krukowiecki

w powstaniu listopadowym, Wydawnictwo Napoleon,

Oświęcim 2013.

Trojanowska A., Piżmo jako temat pracy doktorskiej Ludwika Bierkowskiego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2011, t. 56, nr 2, s. 143–156.

Turos J.M., Michał Kaczkowski i jego praca „O chorobie cholera morbus zwanej, „Medycyna Nowożytna” 2020, t. 26, nr 2, s. 728–739.

Turos M.J., Karol Kaczkowski (1797–1867) – generał sztabu wojska polskiego, lekarz-epidemiolog, innowator, nauczyciel, „Przegląd Epidemiologiczny” 2020, t. 74, nr 4.

Urbanik M., Sposoby leczenia na ziemiach polskich w XIX wieku, [w:] A. Śródka (red.), Epidemie w Polsce od czasów najdawniejszych po czasy współczesne, Muzeum Farmacji UJ, Kraków 2005.

Urdang G., The early chemical and pharmaceutical history of calomel, „Chymia” 1948, nr 1, s. 93–108.

Uslu H., Uslu G.A., Evaluating the effects of Prunus laurocerasus seed, fruit and leaf extracts on hyperglycaemia, insulin sensitivity and anti-oxidative activities in experimental diabetes in rat, „The Thai Journal of Veterinary Medicine” 2021, t. 51, nr 4, s. 667–673.

Wagner M., Generał Karol Kaczkowski jako szef wojskowej służby zdrowia w powstaniu listopadowym 1830/1831 r., „Studia Historyczno-Wojskowe” 2026, t. 1, s. 154–165.

Wasiewiczb B., Odo Bujwid (1857–1942) jako uczony: analiza dorobku naukowego. Promotor Ryszard Gryglewski, Kraków 2022, repozytorium UJ.

Wax P.M., Analeptic use in clinical toxicology: a historical appraisal, “Journal of Toxicology: Clinical Toxicology” 1997, t. 35, nr 2, s. 203–209.

Zajewski W., Sprawa polska na kongresie wiedeńskim, „Czasy Nowożytne” 2008, t. 21, s. 33–45.

Zajewski W., Powstanie listopadowe, [w:] S. Kieniewicz, A. Zachorski, W. Zajewski, Trzy powstania narodowe, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2006.

Zaorska B., Epidemia Cholery w Warszawie w czasie Powstania Listopadowego, „Medycyna – Dydaktyka – Wychowanie” 1997, R. 29, nr 3–4, s. 102–110.

Zaorska B., Śladami lekarzy – polskich uchodźców popowstaniowych XIX wieku, Borgis, Katowice 1996.

Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Rumianek lekarski – dlaczego warto mieć go w domowej apteczce, „Lek Polski” 2013, t. 23, nr 9, s. 72–79.

Zieliński M.G., Pogranicze dwóch epidemii: Dżumy i cholery (XVIII/ XIX w.) – próba porównania, [w:] D.Z. Felsmman, J. Szarek, M. Felssman (red.), Dawna medycyna i weterynaria, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Chełmno 2009.

Informacje

Informacje: Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 265 - 304

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Terapia podczas pierwszej epidemii cholery w Warszawie w 1831 roku
Angielski: Treatment of cholera during the first epidemic in Warsaw in 1831

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-2913-227X

Renata Paliga
Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Polska
https://orcid.org/0000-0003-2913-227X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN
ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Polska

Publikacja: 11.09.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Renata Paliga (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 78

Liczba pobrań: 48

Terapia podczas pierwszej epidemii cholery w Warszawie w 1831 roku