FAQ

Goździk ogrodowy (Dianthus caryophyllus L.) w języku, kulturze i ziołolecznictwie polskim

Data publikacji: 11.09.2024

Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 521 - 548

https://doi.org/10.4467/12311960MN.24.031.20024

Autorzy

Sandra Wawrzyniak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-8949-1832 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Goździk ogrodowy (Dianthus caryophyllus L.) w języku, kulturze i ziołolecznictwie polskim

Abstrakt

Carnation (Dianthus caryophyllus L.) has been acknowledged in European history since antiquity, gaining popularity in Poland from the 16th century onward. This article aims to elucidate the representation of the carnation in the facets of the Polish language, culture, and medicinal practices. The subject is of particular interest due to the evolving historical perspectives that have shaped perceptions of the plant’s attributes – from its esteemed role as a medicinal component to its later association as a symbol of socialism. Through an examination of Polish literary works, artistic expressions, and medical literature, this study seeks to discern the multifaceted identity of carnation within the Polish context. Such an analysis will facilitate a comprehensive understanding of the plant’s historical significance, cultural symbolism, and its enduring relevance in contemporary culture and herbal medicine practices.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła

Beimler S., Medyk Domowy Samuela Beimlera Doktora [...] : Nauczaiący Domowemi y mało kosztuiącemi lekarstwy Leczyć Choroby, I owszem zdrowie zachowywac [...]. [T. 1]. Leszno 1749, w Drukarni Leszczynskiej wydany u Michała Wawr. Pressera. https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/edition/672836/content.

Bernhard M., Catalogi plantarum quae A. 1651 Varsaviae in hortis botanicis regis Ioannis Casimiri colebantur, secundum conspectus hortulanorum Bartholomei Gei et Jacobi Haic : accedit catalogus tertius plantarum indigenarum, quae circa Varsaviam nascuntur, red. J. Rostafiński, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1928, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/39006/edition/49230.

Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927, https://polona.pl/item-view/90cf9d78-76a3-4a32-9fc3-e1dafd0756b8?page=118.

Chmielowski B., Nowe Ateny – Część Trzecia Albo Supplement, Societas Iesu, Lwów 1754, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/edition/6663.

Czerwiakowski I.R., Opisanie roślin dwulistniowych lékarskich i przemysłowych [Cz. 5], W Drukarni C. K. Uniwersytetu, Kraków 1860.

Gralewski S., Legendy o kwiatach, Gobethner i Spółka, Warszawa 1929.

Grochowski S., Wirydarz, abo, Kwiatki rymów duchownych o dziecięciu Panu Jezusie, red. Dąbkowska J., Instytut Badań Literackich – Wydawnictwo, Warszawa 1997.

Grupa Poetycka Wierzbak, Liść człowieka. Poezja miłosna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1957.

Jasieński B., But w Butonierce: Poezje, Klub Futurystów ‘Katarynka’, Warszawa 1921, https://polona.pl/preview/04abfe10-d709-498b-bc14-d5f6eda30d58.

Klimuszko A., Wróćmy do ziół leczniczych, Rytm, Warszawa 2023.

Kluk K., Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nietylko kraiowe dzikie, pożyteczne, albo szkodliwe [...] i cudzoziemskie [...], albo z ktorych mamy lekarstwa, korzenie, farby, [...] albo ktore jakowa nadzwyczaynosc w sobie maia [...] z poprzedzaiącym wykładem słów botanicznych, i kilkokrotnym na końcu reiestrem. T. 1. A–E, Drukarnia XX. Piiarów, 1805.

Kolberg O., Lud: jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Ser. 5, Krakowskie, Cz. 1, 1871, http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/doccontent?id=2224.

Marcin z Urzędowa, Herbarz Polski To iest O Przyrodzeniu Zioły Drzew Rozmaitych, Y Innych Rzeczy Do Lekarzy Należących Księgi Dwoie [...] Marcina [z] Urzędowa [...]. 1595, Januszowski J., https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=10991.

Morsztyn J.A., Utwory zebrane / Jan Andrzej Morsztyn, oprac. L. Kukulski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971.

Pawlikowska-Jasnorzewska M., Niebieskie migdały, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1922.

Promptuarium medicum empiricum to iest k..., 1716, https://polona.pl/preview/cfde5b01-9852-4b14-ba33-098a9dc4a69c.

Rostafiński J., Symbola ad historiam naturalem medii aevi : plantas, animalia, lapides et cetera simplicia medicamenta quae in Polonia adhibebantur inde a XII usque ad XVI saeculum : (quattuor cum tabulis). Typis et Sumptibus Universitatis Jagellonicae, 1900. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/33721/edition/27981.

Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej roślin z dnia 9 października 2014 r., Dz.U. poz. 1409.

Syrenius S., Zielnik Herbarzem z Ięzyka Łacinskiego Zowią. To Iest Opisanie Własne Imion, Kształtu, Przyrodzenia, Skutkow, y Mocy Zioł (...). Cracoviae 1613, B. Skalski, https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/dlibra/publication/49317/edition/44476/content.

Literatura przedmiotu

Al-Snafi A.E., Chemical contents and medical importance of Dianthus Caryophyllus – A review, „IOSR Journal of Pharmacy” 2017, t. 7, nr 3, s. 61–71.

Bobrowski J., Historia leksemu „badylarz” (na marginesie prac nad „Wielkim słownikiem języka polskiego PAN”), „Język Polski” 2020, t. 100, s. 100–112, https://doi.org/10.31286/JP.100.3.8.

Czekalski M., Ogólna uprawa roślin ozdobnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław 2010.

Dehnel J., Balzakiana, Virtualo, 2008.

Fischer A., Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych: słownik Adama Fischera, red. Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P., Prace i Materiały Etnografi czne, Tom XXXVII, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2016.

Goworko-Składanek B., Obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet w Rosji w latach 1913–1991, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2017, t. 3, s. 58–73.

Ilieva I., Names of Botanical Genera Inspired by Mythology, „GSC Biological and Pharmaceutical Sciences” 2021, t. 14, nr 3, s. 008–018, https://doi.org/10.30574/gscbps.2021.14.3.0050.

Janicka A., Gabriela Zapolska w kręgu narracji sensacyjno-kryminalnej, [w:] Kwiat śmierci. Powieść kryminalna ze stosunków krakowskich w dwóch tomach, Białystok 2015.

Janicka-Krzywda U., Motywy przyrodnicze w legendach o Matce Bożej na polskim Podkarpaciu, „PEREGRINUS CRACOVIENSIS” 1996, t. 4, s. 93–102.

Jarska N., Obchody Dnia Kobiet w Polsce Ludowej 1945–1989, „Dzieje Najnowsze [Kwartalnik Poświęcony Historii XX Wieku]” 2010, t. 42, nr 4, s. 15–28.

Kuśmierski J. Wilanowska Kolekcja Cytrusów od końca XIX wieku do 1945 roku, 2021, https://www.wilanow-palac.pl/wilanowska_kolekcja_cytrusow_od_konca_xix_wieku_do_1945_roku.html.

Köhler P., Maria Hempel’s (1834–1904) Response to Józef Rostafiński’s (1850–1928) Ethnobotanical Questionnaire from 1883, „Etnobiologia Polska” 2019, t. 9, s. 17–26.

Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego, [w:] B. Kuźnicka (red.), Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych, t. IV Historia leków naturalnych, Polska Akademia Nauk, Instytut Nauki, Oświaty i Techniki, Pracownia Historii Nauk o Leku, Warszawa 1993.

Nepop-Ajdachych L., Goździk [w:] J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 2.Rośliny, cz. 3. Kwiaty, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2019.

Michalski D., Dariusz Michalski: Starszy Pan B. Opowieść o Jeremim Przyborze, „Rzeczpospolita” 6.01.2020, https://www.rp.pl/telewizja/art953411-dariusz-michalski-starszy-pan-b-opowiesc-o-jeremim-przyborze.

Michniewska M., Rośliny na średniowiecznych obrazach Zwiastowania Najświętszej Marii Panny z XIV, XV i początku XVI w., „Wiadomości Botaniczne” 2020, t. 64, s. 4, https://doi.org/10.5586/wb.642.

Mielnicki A., Gimnastyka dla mężczyzn, czyli Dzień Kobiet w PRL, „Gazeta Olsztyńska” 8.03.2019, https://gazetaolsztynska.pl/571682, Gimnastyka-dla-mezczyzn-czyli-Dzien-Kobiet-w-PRL.html.

Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., Rośliny naczyniowe Polski. Adnotowany wykaz gatunków (Vascular plants of Poland. An annotated checklist), W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków 2020.

Oszkinis W., Elandt R., Badania porównawcze nad wartością 19 odmian goździków (Dianthus caryophyllus L.), „Acta Agrobotanica” 1956, t. 4, nr 1, s. 167–189, https://doi.org/10.5586/aa.1956.017.

Paszyński W., Czarna legenda Nowych Aten Benedykta Chmielowskiego i próby jej przezwyciężenia, „Prace Historyczne” 2014, t. 141, nr 1, s. 37–59.

Rabeler R.K., Hartman R.L., Utech F.H., Dianthus [w:] Flora of North America: North of Mexico, t. 5 Magnoliophyta: Caryophyllidae, cz. 2, red. Flora of North America Editorial Committee, Oxford, New York 2005.

Tyl M., Wierzbakowe lata 50. w Poznaniu, WielkopolskaHistorycznie.pl (blog), 7.08.2020, https://wielkopolskahistorycznie.pl/2020/08/07/wierzbakowe-lata-50-w-poznaniu/.

Wilanowska Kolekcja Roślin Egzotycznych Elżbiety Sieniawskiej w 1729 r., 2022, https://www.wilanow-palac.pl/wilanowska_kolekcja_roslin_egzotycznych_elzbiety_sieniawskiej_w_1729.html.

Wystawa Kwiatów w Wilanowie 19–21 Maja 1853 r., 2022, https://www.wilanow-palac.pl/wystawa_kwiatow_w_wilanowie_19_21_maja_1853_r.html.

Zaczkiewicz R., Kwiat w butonierce. Nie ma czego się bać!, „Szarmant” (blog), 5.06.2018, https://www.szarmant.pl/kwiat-w-butonierce.

Słowniki:

Słownik Języka Polskiego PWN, s.v. butonierka, https://sjp.pwn.pl/sjp/butonierka;2552882.html.

Słownik Języka Polskiego PWN, s.v. gwóźdź, https://sjp.pwn.pl/sjp/gwozdz;2463720.html.

Informacje

Informacje: Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 521 - 548

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Goździk ogrodowy (Dianthus caryophyllus L.) w języku, kulturze i ziołolecznictwie polskim
Angielski: Carnation (Dianthus caryophyllus L.) in Polish language, culture and herbal medicine

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-8949-1832

Sandra Wawrzyniak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-8949-1832 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Publikacja: 11.09.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Sandra Wawrzyniak (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski