Tetmajerowie. Rodzina pisarzy, poetów, powstańców, spiskowców i … geodetów

Janina  Stoksik

Tetmajerowie. Rodzina pisarzy, poetów, powstańców, spiskowców i … geodetów

Data publikacji: 2022

Krakowski Rocznik Archiwalny, 2015, XXI, s. 75 - 98

https://doi.org/10.4467/12332135KRA.15.004.15905

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Tetmajerowie. Rodzina pisarzy, poetów, powstańców, spiskowców i … geodetów

Abstrakt

Posiadająca cudzoziemski rodowód, jednakże rychło spolonizowana, rodzina Tetmajerów osiadła w drugiej połowie XVIII w. w Galicji, a dokładniej w Tarnowie. Następnie, w drodze nabywania majątków ziemskich, zamieszkiwała w wielu miejscowościach ziemi tarnowskiej, w gorczańskiej Ochotnicy Dolnej i podhalańskim Ludźmierzu.

Trzej bracia Tetmajerowie, potomkowie Jerzego: Stanisław (1747–1821), prawnik, sekretarz C.K. Sądu Szlacheckiego w Tarnowie, Wojciech (1759–1824), geodeta sądowy oraz Aleksander (ok. 1750 – data nieznana), lekarz, otrzymali z rąk cesarza austriackiego Franciszka II, w dniu 21 marca 1794 r., potwierdzenie szlachectwa wraz z przydomkiem „de Przerwa”. Ich życie i działalność zawodowa ukazane tu zostały w oparciu o istniejące, dość skąpe, materiały źródłowe. Najpełniej udało się to w odniesieniu do Wojciecha Tetmajera, którego dziewiętnaście wielkoskalowych, rękopiśmiennych map zachowało się w zbiorach Archiwum Narodowego w Krakowie.

Ponadto w artykule przedstawione zostały życiorysy i informacje dotyczące działalności (m.in. kolejnego w tej rodzinie geometry – Antoniego Tetmajera) wielu światłych i patriotycznie nastawionych potomków zarówno Stanisława, jak i Wojciecha Tetmajerów, ze szczególnym uwzględnieniem ich udziału w walce zbrojnej przeciwko zaborcy austriackiemu aż do początków II połowy XIX w. Udział ten zaznaczył się zarówno w czasach Księstwa Warszawskiego (1809–1812), w powstaniu listopadowym, w przygotowaniach do powstania w Galicji w latach 30. XIX w. oraz powstania krakowskiego w 1846 r., aż po liczny akces do powstania styczniowego w 1863 r. Przy tych okazjach Tetmajerowie nie szczędzili własnego życia dla odzyskania utraconej Ojczyzny.

With foreign ancestry, yet quickly Polonised, the Tetmajer family settled in the second half of the 18th century in Galicia, and precisely in Tarnow, from where, in the course of acquiring a large property estate, they lived in many places in the Tarnow region, in Ochotnica Dolna in the Gorce region and Ludźmierz in Podhale.

Three Tetmajer brothers, the sons of Jerzy: Stanisław (1747–1821), a lawyer, secretary of the Noble Court in Tarnow, Wojciech (1759–1824), a court surveyor, and Aleksander (approx. 1750 – unknown), a doctor, received from the hands of the Austrian Emperor Francis II, on 21 March 1794, confirmation of their nobility together with the name “de Przerwa”. Their lives and professional activities are presented here based on the existing, rather sparse, source materials. This was carried out most fully in the case of Wojciech Tetmajer, whose nineteen large-scale, hand-drawn maps have survived in the collections of the National Archives in Krakow.

In addition, the article presents the biographies and information concerning the activities (including the next surveyor in the family – Antoni Tetmajer) of the many enlightened and patriotic descendants of both Stanisław and Wojciech Tetmajer, with particular attention being given to their participation in the armed fight against the Austrians, even up to the start of the second half of the 19th century. This participation was visible during the times of the Duchy of Warsaw (1809–1812), the November Uprising, in the preparations for the uprising in Galicia in the 1830s, as well as the Krakow Uprising in 1846, even up to the January Uprising in 1863. During these times, the Tetmajers risked their own lives in order to regain the lost Fatherland.

Słowa kluczowe

Tetmajer, Galicja, Tarnów, Mikołajowice, powstanie, geodeta

Tetmajer, Galicia, Tarnow, Mikołajowice, uprising, surveyor

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, sygn. ADzT 3510, 3511.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Potockich z Krzeszowic, sygn. AKPot 3039, 3040, 3044, 3045.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Sanguszków, sygn. ASang Kartogr. 152, 154.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Wolnego Miasta Krakowa, sygn. WMK-Okr. 100, 103, 104.

Archiwum Narodowe w Krakowie, C.K. Sąd Szlachecki w Tarnowie, sygn. FNT 2, 5, 6, 8, 10, 15, 20, 24, 29, 30, 31, 34, 35, 45, 46, 195, 597 (succ. 2967), 644 (succ. 3409), 928 (succ. 5504), 969 (succ. 5896), 1003 (succ. 6227), 1604 (pupill. 1746).

Archiwum Narodowe w Krakowie, Kamera Nowy Targ 1747–1864, sygn. 29/3365/4.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Księgi ziemskie krakowskie, sygn. Terr. Crac. Nova 70.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Mikrofilm Księgi małżeństw Parafii Tylmanowa, ekspozytura w Ochotnicy Dolnej z lat 1795–1870.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Mikrofilm Księgi urodzeń Parafii Katedralnej w Tarnowie z lat 1833–1836, 1846–1848.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Prace naukowe, literackie i pamiętniki – zbiór szczątków, Pokłosie polskie historycznoliterackie zbierane w Wiedniu przez Józefa Wawel-Louis, t. XIII, lata 1795–1848, sygn. 29/667/33, sygn. dawna IT 502/XIII.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Kartograficzny, sygn. Zb. Kart. VI 408.

Parafia Wniebowzięcia NMP w Ludźmierzu, Libri Mortuorum, t. I.

Druki urzędowe

Bigo Jan: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju, z oznaczeniem: Starostw, Sądów powiatowych, Urzędów parafialnych, Urzędów pocztowych i telegraficznych, wraz z odległością tychże w kilometrach od dotyczących miejscowości, Komend wojskowych uzupełniających, Spisu ludności wedle obliczenia z r. 1880, Właścicieli posiadłości dóbr tabularnych, Zestawienie Sądów obwodowych z przynależnymi Sądami powiatowymi, Wykaz powiatowych Dyrekcyi Skarbu, Spisu posterunków Żandarmeryi i Streszczenie przepisów pocztowych i telegraficznych, nakładem autora. Złoczów 1886.

Bigo Jan: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju, z oznaczeniem: Starostw, Sądów powiatowych, Urzędów parafialnych, Urzędów pocztowych i telegraficznych, wraz z odległością tychże w kilometrach od dotyczącej miejscowości, Spisu ludności wedle obliczenia z r. 1890, Właścicieli posiadłości dóbr tabularnych, Zestawienie Sądów obwodowych z przynależnymi Sądami powiatowymi, Wykaz powiatowych Dyrekcyi Skarbu, Spisu posterunków Żandarmeryi i Streszczenie przepisów pocztowych, telegraficznych i telefonicznych, nakładem autora. Lwów 1897.

Bigo Jan: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami z oznaczeniem: Starostw, Sądów powiatowych, Urzędów parafialnych, Urzędów pocztowych i telegraficznych, wraz z odległością tychże w kilometrach od dotyczącej miejscowości, Spisu ludności wedle obliczenia z r. 1900, Właścicieli posiadłości dóbr tabularnych, Zestawienie Sądów obwodowych i Prokuratoryi państwa z przynależnymi Sądami powiatowymi, Wykaz Dyrekcyj okręgu skarbowego i Spisu posterunków Żandarmeryi w Galicyi i Bukowinie i Wojsk. Komend uzupełniających. w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju, nakładem autora. Lwów 1904.

Szematyzmy Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskim, Prezydyum C.K. Namiestnictwa. Lwów 1782–1914.

Wykaz właścicieli dóbr tabularnych w Galicji. W: Księga adresowa Król. Stoł. Miasta Lwowa, R. 6. Wyd. Fr. Reichman. Lwów, 1902.

Opracowania

Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, Romantyzm, t. IX, Hasła osobowe P–Ż, Uzupełnienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972.

Bochnia, Dzieje miasta i regionu. Red. Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta. Kraków: Urząd Miasta Bochni, 1980.

Czajka Stanisław: Ochotnica, dzieje gorczańskiej wsi 1416–1986. Jelenia Góra: Karkonoskie Towarzystwo Naukowe, 1987.

Czemeryński Kornel: O dobrach koronnych byłej Rzeczypospolitej Polskiej, wedle źródeł wiarygodnych skreślił ... koncypista przy c.k. krajowej dyrekcyi Skarbu. W II działach, nakładem autora. Lwów 1870.

Dębicki Ludwik: Z dawnych wspomnień 1846–1848. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903.

Dębicki Zdzisław: Rodzina Tetmajerów. „Tygodnik Ilustrowany” 1912, nr 12, s. 234–237. Estreicher Karol: Bibliografia polska XIX stulecia, t. IV. Kraków: Akademia Umiejętności, 1878.

Estreicher Karol: Bibliografia polska XIX stulecia, t. VII, Dopełnienia P–Ż. Kraków: Akademia Umiejętności, 1882.

Estreicher Karol: Bibliografia polska, t. XXXI. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1936.

Goszczyński Seweryn: Dziennik podróży do Tatrów. Warszawa: B. M. Wolff, 1852.

Górzyński Sławomir: Nobilitacje w Galicji 1772–1918. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1997.

Historia Państwa i Prawa Polski, t. III, Od rozbiorów do uwłaszczenia. Red. Juliusz Bardach i Monika Senkowska-Gluck. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.

Nowrotek Maria: Józef Przerwa-Tetmajer (1804–1880) – szkic do biografii. „Rocznik Tarnowski”2012, nr 17, s. 117–129.

Nowrotek Maria: Seweryn Goszczyński na Ziemi Tarnowskiej w latach 1831–1838. „Rocznik Tarnowski” 2011, nr 16, s. 133–138.

Orgelbrand Samuel: Encyklopedia Powszechna, t. XIV. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, 1903.

Pamiętnik Mariana Dydyńskiego z Raciborska (1843–1920). Oprac. Karolina Gołąb-Malowicka. Kraków: Archiwum Narodowe w Krakowie, 2015.

Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej. Lwów: Instytut Stauropigiański, 1857.

Przerwa-Tetmajer Alina: Życie składa się ze wstrząsów. „Podkowiański Magazyn Kulturalny” 2002, nr 38.

Radwańska-Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk: Wielka Encyklopedia Tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004.

Tetmajer Adolf: Dolina Nowotarska pod względem stosunków klimatycznych, rolniczych i przemysłowych. „Dziennik Rolniczy” 1862, nr 1, s. 8–16.

Tyrowicz Marian: Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832–1863. Przywódcy i kadry członkowskie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1964.

Wantuch Tomasz: Bohaterowie powstań narodowych z Tuchowa i okolic w lutym 1846 r., cz. II, „Tuchowskie Wieści” 2009, R. XX, nr 5, s. 14–15.

Wydawnictwa elektroniczne

Markot Roman: „Gdów”, forum http://eksploratorzy.com.pl/ (Eksploracja – Pamiątki przeszłości – Dawniej i dziś – Gdów), s. 14–17 (odczyt: 07.10.2015).

Minakowski Marek Jerzy, baza „Wielka genealogia”, http://wielcy.pl/ (odczyt: 07.10.2015).

Informacje

Informacje: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2015, XXI, s. 75 - 98

DOI: https://doi.org/10.4467/12332135KRA.15.004.15905

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Tetmajerowie. Rodzina pisarzy, poetów, powstańców, spiskowców i … geodetów

Angielski:

The Tetmajers. A family of writers, poets, insurgents, conspirators and ... surveyors

Autorzy

Janina Stoksik

Publikacja: 2022

Status artykułu: Otwarte

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Janina Stoksik (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 340

Liczba pobrań: 1783

<p> Tetmajerowie. Rodzina pisarzy, poetów, powstańców, spiskowców i … geodetów</p>

Pobierz xml