„Przed progiem pytania”. Inspiracje „postawą religijną” presokratyków w poezji Zbigniewa Herberta

Magdalena Filipczuk

„Przed progiem pytania”. Inspiracje „postawą religijną” presokratyków w poezji Zbigniewa Herberta

Data publikacji: 21.10.2016

Konteksty Kultury, 2016, Tom 13, Numer 2, s. 138 - 157

https://doi.org/10.4467/23531991KK.16.009.5474

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

„Przed progiem pytania”. Inspiracje „postawą religijną” presokratyków w poezji Zbigniewa Herberta

Abstrakt

Z biegiem lat powstaje coraz więcej prac dotyczących wątków religijnych i metafizycznych w poezji Zbigniewa Herberta. W artykule podejmuję próbę ukazania inspiracji Herberta sposobem ujmowania bogów przez presokratyków, którzy działali w czasach kryzysu tradycyjnie pojmowanej religii i stanęli w obliczu rozpadu dotychczasowego systemu wierzeń. Pokazuję, że Herbert często mówi w swojej poezji nie o bogach mitologicznych, lecz o bogach, do których odwoływali się pierwsi filozofowie, którzy dopiero wypracowywali pojęcia filozoficzne. W czasach, gdy wzorem narracji wciąż był Homer, pierwsi filozofowie zaczynają konstruować twierdzenia ogólne, w dużej mierze oparte na racjonalnym rozumowaniu i obserwacji, wychodzące jednak od podstawowych intuicji. Twierdzę, że podejmując próbę zobrazowania poszukiwań religijnych Herberta, warto wziąć pod uwagę obecne w tej twórczości inspiracje pytaniami oraz tym wszystkim, co składało się zarówno na owe pytania, jak i na światopogląd kosmiczno-metafizyczno-religijny formacji intelektualnej, której reprezentantami byliby Ksenofanes, Heraklit oraz w dalszej kolejności Demokryt i Anaksagoras. Filozofowie ci wykorzystywali bogów raczej jako figury retoryczne, co zauważa sam Herbert w jednym z wywiadów. Ślady presokratyków są obecne nie tylko w wypowiedziach Zbigniewa Herberta, ale także w wielu wierszach, korespondencji, jak również esejach, dramatach i prozie poetyckiej.

More and more papers are being written on religious and metaphysical motifs in Zbigniew Herbert’s poetry. In this article I try to show how Herbert drew inspiration from the way of recognizing gods by the pre-Socratics, who were active in times of crisis of the traditionally understood religion and who faced the collapse of the then system of beliefs. I show that in his poetry, Herbert often talks not about the mythological gods, but about gods referred to by the first philosophers, who were just beginning to work out the philosophical concepts. At a time when Homer was still the model of the narrative, the first philosophers began to construct general notions largely based on rational reasoning and observation but originating from basic intuitions. I make a claim that when attempting to depict Herbert’s religious search, one should consider traces of inspiration visible in his work and coming from the questions and everything that contributed to both these questions and the cosmic, metaphysical and religious beliefs, of the intellectual formation whose representatives were Xenophanes, Heraclitus and also Democritus and Anaxagoras. These philosophers used gods rather as rhetorical figures, which Herbert himself noted in an interview. Traces of the pre-Socratics are present not only in the words of Zbigniew Herbert, but also in many of his poems, in correspondence, as well as his essays, plays, and poetic prose.

Słowa kluczowe

Zbigniew Herbert, wątki religijne, presokratycy, starożytna Grecja, filozofia

Zbigniew Herbert, religious motifs, pre-Socratics, Ancient Greece, philosophy

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Abramowska J., Wiersze z aniołami [w:] Poznawanie Herberta, wyb., wstęp A. Franaszek, red. M. Rola, t. 2, Kraków 2000.

Balbus S., Rozwiązywanie ekfrazy (Prywatna historia interpretacji jednego wiersza Zbigniewa Herberta) [w:] Kulturowe wizualizacje doświadczenia, red. W. Bolecki, A. Dziadek, seria: „Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej”, t. 89, Warszawa 2010.

Dodds E.R., Grecy i irracjonalność, tłum. J. Partyka, Bydgoszcz 2002.

Dzień M., Esej o powietrzu albo między chmurą i kamieniem, „Kresy” 2000, nr 4.

Dzień M., Motywy eschatologiczne w poezji Zbigniewa Herberta, t. 1, 2, Bielsko-Biała 2014.

Elzenberg H., Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu, Toruń 2002.

Filipczuk M., „Trwać niewzruszenie nad ruchem elementów...”. Wątki filozofii presokratejskiej w poezji Zbigniewa Herberta [w:] Pojęcia kiełkujące z rzeczy. Filozoficzne inspiracje twórczości Zbigniewa Herberta, red. J.M. Ruszar, M. Filipczuk, Kraków 2010.

Fiut A., Język wiary i niewiary [w:] Poznawanie Herberta, wyb., wstęp A. Franaszek, red. M. Rola, t. 1, Kraków 1998.

Gorczyńska R., Sztuka empatii. Zbigniew Herbert [w:] tejże, Portrety paryskie, Kraków 1999.

Graves R., Biała Bogini. Gramatyka historyczna mitu poetyckiego, tłum. I. Kania, Warszawa 2008.

Gutowski W., Świadek odbóstwionej wyobraźni. Sacrum chrześcijańskie w poezji Zbigniewa Herberta [w:] tegoż, Wśród szyfrów transcendencji. Szkice o sacrum chrześcijańskim w literaturze polskiej XX wieku, Toruń 1994.

Herbert Z., Barbarzyńca w ogrodzie, Warszawa 2004.

Herbert Z., Dramaty, Wrocław 1997.

Herbert Z., Elegia na odejście, Wrocław 1997.

Herbert Z., Hermes, pies i gwiazda, Wrocław 1997.

Herbert Z., Król mrówek. Prywatna mitologia, Kraków 2001.

Herbert Z., Labirynt nad morzem, Warszawa 2000.

Herbert Z., Martwa natura z wędzidłem, Wrocław 1995.

Herbert Z., Pan Cogito, Wrocław 1997.

Herbert Z., Raport z oblężonego miasta, Wrocław 1992.

Herbert Z., Rovigo, Wrocław 1992.

Herbert Z., Wiersze zebrane, Kraków 2008.

Herbert Z., Elzenberg H., Korespondencja 1951–1966, red. B. Toruńczyk, Warszawa 2002.

Herbert Z., Miłosz C., Korespondencja, Warszawa 2006.

Jaeger W., Humanizm i teologia, tłum. S. Zalewski, Warszawa 1957.

Jeager W., Paideia, tłum. M. Plezia, Warszawa 1962.

Jaeger W., Teologia wczesnych filozofów greckich, tłum. J. Wocial, Kraków 2007.

Kirk G.S., Raven J.E., Schofield M., Filozofia przedsokratejska, tłum. J. Lang, Warszawa 1999.

Lisicki P., Puste niebo Pana Cogito [w:] Poznawanie Herberta, wyb., wstęp A. Franaszek, red. M. Rola, t. 1, Kraków 1998.

Mikołajczak M., W cieniu heksametru. Interpretacje wierszy Zbigniewa Herberta, Zielona Góra 2004.

Mikołajczak M., Pomiędzy końcem i apokalipsą. O wyobraźni poetyckiej Zbigniewa Herberta, Wrocław 2007.

Murray G., Greek Studies, Oxford 1948.

Pasierb J. ks., Rozmowa ze Zbigniewem Herbertem, „Zeszyty Literackie” 2002, nr 4.

Poeta sensu. Ze Zbigniewem Herbertem rozmawia Marek Oremus, „Itd” 1981, nr 14.

Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 1: Od początków do Sokratesa, tłum. I. Zieliński, Lublin 1993.

Ruszar J.M., Ból osobnego bytu. Mistyczna intuicja i złuda Mai [w:] Czułość dla Minotaura. Metafizyka i miłość konkretu w twórczości Zbigniewa Herberta, red. J.M. Ruszar, Lublin 2005.

Ruszar J.M., Chrzest ziemi (Herbert, presokratycy i Nietzsche) [w:] Portret z początku wieku. Twórczość Zbigniewa Herberta – kontynuacje i rewizje, red. W. Ligęza, współudział M. Cicha, Lublin 2005.

Ruszar J.M., Solidarność z Galilejczykiem [w:] tegoż, Stróż brata swego. Zasada odpowiedzialności w liryce Herberta, Lublin 2004.

Siemaszko P., Zmienność i trwanie. O eseistyce Zbigniewa Herberta, Bydgoszcz 1996.

Szczęsna J., Uwiedziony przez Boga [w:] Czytanie Herberta, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, E. Wiegandt, Poznań 1995.

Informacje

Informacje: Konteksty Kultury, 2016, Tom 13, Numer 2, s. 138 - 157

DOI: https://doi.org/10.4467/23531991KK.16.009.5474

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

„Przed progiem pytania”. Inspiracje „postawą religijną” presokratyków w poezji Zbigniewa Herberta

Angielski:

“On the Threshold of Asking.” The “Religious Attitude” of the Pre-Socratics as a Source of Inspiration in Zbigniew Herbert’s Poetry

Autorzy

Magdalena Filipczuk

Uniwersytet Ignatianum w Krakowie, Mikołaja Kopernika 26, Kraków
ul. Mikołaja Kopernika 26, Kraków, Polska

Publikacja: 21.10.2016

Status artykułu: Otwarte

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Magdalena Filipczuk (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 2129

Liczba pobrań: 1857

<p> „Przed progiem pytania”. Inspiracje „postawą religijną” presokratyków w poezji Zbigniewa Herberta</p>

Pobierz xml