„A pisać, to znaczy przecież żyć?”. O literaturze w cieniu zagłady albo Lem wśród poetów (Leśmian, Różewicz, Baczyński, Lipska)

Jan Zięba

„A pisać, to znaczy przecież żyć?”. O literaturze w cieniu zagłady albo Lem wśród poetów (Leśmian, Różewicz, Baczyński, Lipska)

Data publikacji: 2023

Konteksty Kultury, 2023, Tom 20 zeszyt 4, s. 437 - 449

https://doi.org/10.4467/23531991KK.23.035.18838

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

„A pisać, to znaczy przecież żyć?”. O literaturze w cieniu zagłady albo Lem wśród poetów (Leśmian, Różewicz, Baczyński, Lipska)

Abstrakt

Artykuł podejmuje próbę opisania poglądów Stanisława Lema na temat istoty poezji, literatury i procesu tworzenia. Proces tej artystycznej autorefleksji odbywa się w cieniu wojennej zagłady oraz w trakcie trwającej przez kilka powojennych dekad konfrontacji czytelniczej z poetami trzech generacji. Kluczowa okazuje się konfrontacja z rówieśnikami (w ramach recenzji poświęconych Baczyńskiemu i Różewiczowi w 1947 i 1948 roku), która pozwala na sformułowanie dwóch alternatywnych modeli literatury i opowiedzenie się po jednej ze stron. Pamięć o doświadczeniu zagłady, a także powojenna lektura poezji Bolesława Leśmiana i Ewy Lipskiej sprawia, że młodzieńcze deklaracje estetyczne ulegają pewnym przemianom. Niezmieniony jednak pozostaje element witalistyczny uwidoczniony już w 1945 roku w liście Lema do Mariana Hemara: „pisać, to znaczy przecież żyć”.

The article undertakes the attempt to describe Stanisław Lem’s views on the topic of the nature of poetry, literature and creative process. The process of this artistic auto-reflexion takes course in the shadow of the Holocaust and amidst the literary confrontation with poets of three generations that took place throughout the first few post-war decades. Crucial proves to be the confrontation with the contemporaries (in the context of reviews dedicated to Baczyński and Rożewicz from 1947 and 1948), which allows us to formulate two alternative models of literature and to declare oneself in favour of one of the sides. The memory of Holocaust, as well as post-war reading of Bolesław Leśmian’s and Ewa Lipska’s poetry results in changes to the juvenile aesthetic declarations. Unchanged however, remains the vitalist element already highlighted in 1945 in the Lem’s letter to Marian Hemar: “to write is to live”.

Słowa kluczowe

Stanisław Lem, zagłada, witalizm, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Bolesław Leśmian, Ewa Lipska

Stanisław Lem, Holocaust, vitalism, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Bolesław Leśmian, Ewa Lipska

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Dąmbska I., Milczenie jako wyraz i jako wartość, „Roczniki Filozoficzne” 1963, t. 11, nr 1, s. 73–79.

Gajewska A., Stanisław Lem. Wypędzony z Wysokiego Zamku. Biografia, Kraków 2021 (ebook).

Gajewska A., Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema, Poznań 2016.

Grzela R., Ewa Lipska: Życie na fali buntu, „Zwierciadło”, 20.08.2012, https://zwierciadlo.pl/kultura/66124,1,ewa-lipska-zycie-na-fali-buntu.read, dostęp: 2.05.2023.

Lem S., Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, Kraków 2014 (ebook).

Lem S., Mój pogląd na literaturę, Kraków 2019 (ebook).

Lem S., O Leśmianie z dywagacjami [w:] B. Leśmian, Gad i inne wiersze. Lekcja literatury ze Stanisławem Lemem, Kraków 1997, s. 5–46.

Lem S., Sława i fortuna. Listy do Michaela Kandla 1972–1987, Kraków 2016 (ebook).

Lem S., Szpital Przemienienia, Kraków 2014 (ebook).

Lem S., Wiersze Różewicza [rec. tomu Niepokój], „Tygodnik Powszechny” 1947, nr 45, s. 6.

Lem S., Wysoki zamek. Wiersze młodzieńcze, Kraków 1975.

Lem S., Zamilkły poeta [rec. tomu K.K. Baczyńskiego Śpiew z pożogi], „Tygodnik Powszechny” 1948, nr 1, s. 9.

Lem S., Lipska E., Lem T., Boli tylko, gdy się śmieję... Listy i rozmowy, Kraków 2018 (ebook).

Lem T., Awantury na tle powszechnego ciążenia, Krakow 2012 (ebook).

Leśmian B., Poezje zebrane, oprac. A. Madyda, Toruń 1995.

Lipska E., Utwory wybrane, wstęp R. Matuszewski, Krakow 1986.

Massumi B., Autonomia afektu, tłum. A. Lipszyc, „Teksty Drugie” 2013, nr 6.

Miłosz Cz., Życie na wyspach, Kraków 1998.

Olszański G., Śmierć udomowiona: szkice o wyobraźni poetyckiej Ewy Lipskiej, Katowice 2006.

Orliński W., Lem. Życie nie z tej ziemi, Wołowiec 2017 (ebook).

Rożewicz T., Wybór poezji, wstęp i oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016 (ebook).

Sauerland K., Kilka pojęć z estetyki Theodora W. Adorna [w:] tegoż, Od Diltheya do Adorna. Studia z estetyki niemieckiej, Warszawa 1986, s. 197–233.

Stanisław Lem i jego „czarny” humor, Polskie Radio, 19.02.1975, https://www.youtube.com/watch?v=AdmemrQxbAI&ab_channel=PolskieRadio, dostęp: 10.07.2023.

Szturc W., Eironeia, Kraków 2018.

Świat na krawędzi. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Tomasz Fiałkowski, Kraków 2015 (ebook).

Tako rzecze Lem. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Stanisław Bereś, Kraków 2014 (ebook).

Informacje

Informacje: Konteksty Kultury, 2023, Tom 20 zeszyt 4, s. 437 - 449

DOI: https://doi.org/10.4467/23531991KK.23.035.18838

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

„A pisać, to znaczy przecież żyć?”. O literaturze w cieniu zagłady albo Lem wśród poetów (Leśmian, Różewicz, Baczyński, Lipska)

Angielski:

“To Write Means to Live?” On Literature in the Shadow of Holocaust, or Lem amongst the Poets (Leśmian, Różewicz, Baczyński, Lipska)

Autorzy

Jan Zięba

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 2023

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY

Udział procentowy autorów:

Jan Zięba (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 335

Liczba pobrań: 233

<p> „A pisać, to znaczy przecież żyć?”. O literaturze w cieniu zagłady albo Lem wśród poetów (Leśmian, Różewicz, Baczyński, Lipska)</p>

Pobierz xml