Jan Zięba
Konteksty Kultury, Tom 20 zeszyt 4, 2023, s. 437 - 449
https://doi.org/10.4467/23531991KK.23.035.18838Artykuł podejmuje próbę opisania poglądów Stanisława Lema na temat istoty poezji, literatury i procesu tworzenia. Proces tej artystycznej autorefleksji odbywa się w cieniu wojennej zagłady oraz w trakcie trwającej przez kilka powojennych dekad konfrontacji czytelniczej z poetami trzech generacji. Kluczowa okazuje się konfrontacja z rówieśnikami (w ramach recenzji poświęconych Baczyńskiemu i Różewiczowi w 1947 i 1948 roku), która pozwala na sformułowanie dwóch alternatywnych modeli literatury i opowiedzenie się po jednej ze stron. Pamięć o doświadczeniu zagłady, a także powojenna lektura poezji Bolesława Leśmiana i Ewy Lipskiej sprawia, że młodzieńcze deklaracje estetyczne ulegają pewnym przemianom. Niezmieniony jednak pozostaje element witalistyczny uwidoczniony już w 1945 roku w liście Lema do Mariana Hemara: „pisać, to znaczy przecież żyć”.
Jan Zięba
Konteksty Kultury, Tom 19 zeszyt 3, 2022, s. 374 - 392
https://doi.org/10.4467/23531991KK.22.028.16542Artykuł jest próbą zinterpretowania pojawiających się często w powieściach, wywiadach i korespondencji Stanisława Lema, wątków pokarmowych. Najwięcej uwagi poświęcone zostało Szpitalowi Przemienienia, powieści, która była pierwszą próbą literackiego rozliczenia się autora z doświadczeniem II wojny światowej. Wiedza o losach Lema w okupowanym przez Niemców Lwowie, poszerzona znacząco za sprawą badań biograficznych z ostatnich lat (zwłaszcza za sprawą książek Agnieszki Gajewskiej i Wojciecha Orlińskiego), pozwoliła na powiązanie dostrzeżonego w tej powieści „pokarmowego szyfru” z najbardziej dojmującym i starannie skrywanym przez Lema doświadczeniem zagłady. W zrozumieniu szczególnego tanatyczno-pokarmowego sprzężenia pomocne okazują się niektóre idee Michela Foucaulta i Emmanuela Lévinasa, a także rozwinięta przez Agatę Bielik-Robson koncepcja „mesjańskiego witalizmu”.