Czas powstania rękopisu Liber beneficiorum Jana Długosza na podstawie znaków wodnych

Krystyna  Jelonek-Litewka

Czas powstania rękopisu Liber beneficiorum Jana Długosza na podstawie znaków wodnych

Data publikacji: 01.2023

Krakowski Rocznik Archiwalny, 2022, XXVIII, s. 43 - 106

https://doi.org/10.4467/12332135KRA.22.005.16845

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Czas powstania rękopisu Liber beneficiorum Jana Długosza na podstawie znaków wodnych

Abstrakt

Jan Długosz, krakowski kanonik i kronikarz dziejów Polski, jest także autorem Liber beneficiorum – Księgi uposażeń katedry krakowskiej, kolegiat, klasztorów i parafii z terenu diecezji krakowskiej, którą spisywał od 1470 r. aż do śmierci w 1480 r. Jest to źródło powszechnie wykorzystywane przez historyków średniowiecza Polski. Korzystają oni z reguły z drukowanego wydawnictwa Liber beneficiorum z lat 1863–1864, opartego nie na czterotomowym oryginale z XV w., przechowywanym w archiwum krakowskiej kapituły katedralnej, lecz na XVII-wiecznych kopiach, także znajdujących się w tym archiwum. Ponieważ wydanie to nie było wolne od błędów, na co zwracali uwagę badacze już od XIX w., potrzebne stało się nowe, krytyczne wydanie Liber beneficiorum. Od 1966 r. kilku badaczy, głównie Stanisław Kuraś i Marek Daniel Kowalski, starało się ustalić genezę, źródła i strukturę autografu Liber beneficiorum oraz datację tego dzieła na podstawie kryteriów wewnętrznych: wydarzeń, osób itp. Autorka niniejszego opracowania dąży natomiast do ustalenia datacji poszczególnych tomów Liber beneficiorum, a nawet ich części, na podstawie znaków wodnych figurujących na papierze, na którym został spisany autograf Liber beneficiorum. Rozważania te zilustrowała wizerunkami analizowanych znaków wodnych, dodała również tabele, w których figurują składki poszczególnych tomów z występującymi w nich znakami wodnymi z datacją porównawczą z innych źródeł. Prześledziła także metodę sporządzania Liber beneficiorum, zwłaszcza części parafialnej, oraz dzieje autografu Księgi uposażeń po śmierci Długosza.

Jan Długosz, the Krakow canon and chronicler of Polish events, is also the author of Liber beneficiorum – registers of emoluments regarding Krakow’s cathedral, collegiate churches, monasteries and parishes from the Krakow diocese, which he wrote from 1470 until his death in 1480. It is a source that is widely used by historians of medieval Poland. They generally use the printed version of Liber beneficiorum from the years 1863–1864, based not on the four-volume original from the 15th century, stored in the archives of the Krakow Cathedral Committee, but on the 17th century copies, also found in the same archives. As this publication contained some mistakes, which researchers drew attention to in the 19th century, a new publication of Liber beneficiorum became necessary. From 1966, a few researchers, mainly Stanisław Kuraś and Marek Daniel Kowalski, tried to establish the genesis, source and structure of writing of Liber beneficiorum as well as the dating of this work based on internal criteria: events, people etc. The author of this work tries, however, to establish the date of particular volumes of Liber beneficiorum, and even their parts, based on watermarks on the paper Liber beneficiorum was written on. The author illustrates these with images of the analysed watermarks, as well as tables in which parts of particular volumes appear together with the watermarks in them and dating comparisons with other sources. She also investigates the method of creating Liber beneficiorum, especially the parish parts, as well as the events of the register of emoluments after Długosz’s death.

Słowa kluczowe

Jan Długosz, Liber beneficiorum, znaki wodne, katedra, kapituła katedralna, kolegiata, parafia, klasztor

Jan Długosz, Liber beneficiorum, watermarks, cathedral chapter, committee, collegiate church, parish, monastery

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Acta actorum capituli cathedralis ecclesiae Cracoviensis, t. II

Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Acta episcopalia 3

Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Acta officialia 2, 12

Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, rkps Ms 194–199

Archiwum Narodowe w Krakowie, Jurydyka Garbary, sygn. 29/40/32 (Jur. IV-32)

Archiwum Narodowe w Krakowie, Księgi grodzkie krakowskie, sygn. 29/5/20 (Castr. Crac. 19), 29/5/21 (Castr. Crac. 20), 29/5/22 (Castr. Crac. 21)

Archiwum Narodowe w Krakowie, Księgi ziemskie krakowskie, sygn. 29/1/24 (Terr. Crac. 18), 29/1/326 (Terr. Crac. 260), 29/1/630 (Terr. Crac. 152)

Archiwum Narodowe w Krakowie, Varia civitatis et villae – zbiór szczątków zespołów, sygn. 29/121/160

Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Dzieduszyckich, sygn. 29/677/209

Źródła drukowane

Johannis Długosz senioris, canonici Cracoviensis Opera omnia cura Alexandri Przezdziecki edita, tomus VII–IX, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, tomus I–III, Cracoviae ex typographia Kirchmajeriana MDCCCLIII – MDCCCLIV.

Opracowania

Badecki Karol: Znaki wodne w księgach Archiwum m. Lwowa 1382–1600. Lwów: Zakłady Graficzne Piller Neumanna, 1928.

Bobrzyński Michał, Smolka Stanisław: Jan Długosz jego życie i stanowisko w piśmiennictwie. Kraków: Wydaw. Konstantego hr. Przeździeckiego, 1893.

Briquet Charles-Moïse: Les Filigranes dictionnaire historique des marques du papier dès leur apparition vers 1282 jusqu’en 1600, t. 4. Paris–Genève: Alphonse Picard et fils, 1907.

Bujak Franciszek: Długosz jako geograf. W: idem: Studia geograficzno-historyczne. Kraków: nakład Gebethnera i Wolffa, 1925, s. 91–105.

Dobosz Józef: Proces fundacyjny i pierwotne uposażenie opactwa cystersów w Jędrzejowie. W: Cystersi w Polsce. W 850-lecie fundacji opactwa jędrzejowskiego. Red. ks. Daniel Olszewski. Kielce: Wydawnictwo „Jedność”, 1990, s. 40–79.

Inglot Stefan: Stan i rozmieszczenie uposażenia biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku. Lwów: Kasa im. Rektora J. Mianowskiego – Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, 1925.

Jelonek Krystyna: „Opis parafii w Liber beneficiorum Jana Długosza, czyli Regestrum ecclesiarum parochialium”. Kraków 1963. Praca magisterska napisana pod kierunkiem Zofii Kozłowskiej-Budkowej (maszyn. w posiadaniu autorki).

Jelonek Krystyna: O tzw. Liber beneficiorum Długosza po raz trzeci. „Studia Historyczne” 1971, R. 14, z. 3, s. 432.

Jelonek Krystyna: W sprawie Liber beneficiorum Jana Długosza. „Studia Historyczne” 1969, R. 12, z. 3, s. 429–439.

Jelonek-Litewka Krystyna: Czas powstania rękopisu „Liber beneficiorum” Jana Długosza na podstawie znaków wodnych. W: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 2. Red. Stanisław Gawęda. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1985, t. 702. Prace Historyczne, z. 76, s. 155–161.

Kłoczowski Jerzy: Przyczynek do krytyki Liber Beneficiorum Długosza. „Studia Źródłoznawcze” 1958, t. 2 , s. 155–161.

Koczerska Maria: État et perspectives des recherches sur Jan Długosz. „Acta Poloniae Historica” 1985, t. 52, , s. 227–240.

Kowalski Marek Daniel: Dzieje autografu katedralno-kolegiackiej części Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza. „Studia Źródłoznawcze” 2008, t. 46, s. 83–94.

Kowalski Marek Daniel: Uposażenie krakowskiej kapituły katedralnej w średniowieczu. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistuliana”, 2000.

Kowalski Marek Daniel: Źródła i wiarygodność informacji w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza. W: Jan Długosz (1415–1480). Życie i dzieła. Red. Lidia Korczak, Marek Daniel Kowalski, Piotr Węcowski. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2016, s. 103–125.

Kuraś Stanisław: Regestrum ecclesiae Cracoviensis. Studium nad powstaniem tzw. Liber beneficiorum Jana Długosza. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.

Loenertz Raymond-Joseph: Une ancienne chronique des provinciaux dominicains de Pologne. Archiwum Fratrum Praedicatorum 21. Roma 1951.

Luciński Jerzy: Liber beneficiorum Jana Długosza. Uwagi krytyczne. „Studia Źródłoznawcze” 1968, t. 13, s. 147–160.

Muczkowski Józef: Wiadomość o rękopismach historii Długosza, jego Banderia Prutenorum tudzież Insignia seu clenodia Regni Poloniae. Kraków: w Drukarni Uniwersyteckiej, 1851.

Nabiałek Karol: Księgi miejskie Proszowic z XV–XVIII w. Studium Kodykologiczne. „Archeion” 2019, R. 102, s. 283–322.

Piccard Gerhard: Die Ochsenkopfwasserzeichen. Findbuch II, 1. Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 1966.

Piekosiński Franciszek: Wybór znaków wodnych z XV stulecia. Dodatek do czasopisma „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1896, z. 1.

Pieradzka Krystyna: Związki Długosza z Krakowem. Biblioteka Krakowska nr 115. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1975.

Polkowski Ignacy: Katalog rękopisów kapitulnych katedry krakowskiej, część pierwsza, kodexa rękopiśmienne 1–228. Kraków: w drukarni „Czasu” Fr. Kluczyckiego i Sp., 1884.

Polska Jana Długosza. Red. Henryk Samsonowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984 (przekł. polski Julia Mruk).

Semkowicz-Zarembina Wanda: Powstanie i dzieje autografu Annalium Jana Długosza. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego PAU, seria II, t. 47 (ogólnego zbioru t. 72), nr 1. Kraków: Zakład im. Ossolińskich, wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1952.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6. Red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski. Warszawa: nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885.

Starzyński Marcin: Nomina abbatum monasterii Clarae Tumbae alias Mogiła – przyczynek do krytyki „Liber beneficiorum” Jana Długosza. „Studia Historyczne” 2004, t. 47, s. 145–154.

Zdanek Maciej: Rola dokumentu w opisach klasztorów cysterskich w „Liber beneficiorum”. Przyczynek do archiwalnych kwerend Jana Długosza. W: Klasztory, miasta i zamki w życiu i twórczości Jana Długosza. Red. Jerzy Rajman, Dorota Żurek. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016, s. 341–373.

Zeissberg Heinrich: Dziejopisarstwo polskie wieków średnich, t. 2. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 1877.

Zieliński Feliks: Liber Beneficiorum Długosza. Biblioteka Warszawska 4, Warszawa 1871, s. 337–360; Biblioteka Warszawska 4, Warszawa 1872, s. 333–375.

Wydawnictwa elektroniczne

Baza Piccard, www.piccard-online.de (odczyt: 6.08.2022).

Baza Briquet, www.briquet-online.at (odczyt: 6.08.2022).

Informacje

Informacje: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2022, XXVIII, s. 43 - 106

DOI: https://doi.org/10.4467/12332135KRA.22.005.16845

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Czas powstania rękopisu Liber beneficiorum Jana Długosza na podstawie znaków wodnych

Angielski:

Dating the origin of Jan Długosz’s Liber beneficiorum based on watermarks

Autorzy

Krystyna Jelonek-Litewka

Historyk, Kraków

Publikacja: 01.2023

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY

Udział procentowy autorów:

Krystyna Jelonek-Litewka (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 552

Liczba pobrań: 543

<p> Czas powstania rękopisu Liber beneficiorum Jana Długosza na podstawie znaków wodnych</p>

Pobierz xml