Badania porównawcze (transnarodowe) nad cenzurą i cenzurowaniem literatury w byłych krajach komunistycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Wstępne rozpoznania i przegląd stanu badań

Kamila Budrowska

Badania porównawcze (transnarodowe) nad cenzurą i cenzurowaniem literatury w byłych krajach komunistycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Wstępne rozpoznania i przegląd stanu badań

Data publikacji: 2021

Wielogłos, 2021, Numer 3 (49) 2021, s. 61 - 81

https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.021.15036

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Badania porównawcze (transnarodowe) nad cenzurą i cenzurowaniem literatury w byłych krajach komunistycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Wstępne rozpoznania i przegląd stanu badań

Abstrakt

Comparative (Transnational) Research on Censorship of Literature in the Former Communist Countries of Central and Eastern Europe. Preliminary Findings and the State of the Art Overview

The article reviews the state of research in multilingual literature and proposes the original research concept. In the first part, entitled: “Transnational research”, the Author describes the possibilities which were offered by the adhibition of the new methodological concept in comparative research on communism in European countries of the former Eastern bloc. In the second part, “Research on communist censorship”, the Author summarizes the trend of research on communist censorship, which was dynamically developing since the collapse of the system, with particular emphasis on the issue of censorship of literature. In the last part: “Comparative research on communist censorship” she juxtaposes both trends and draws a new research proposal from them. The Author notes that there is no scientific study yet to discuss censorship in all former communist countries of Central and Eastern Europe as 1. a supranational phenomenon and 2. using the same methodological perspective. Therefore, she proposes to conduct such research and sees the transnational approach as particularly useful here, which – releasing the researcher from the national perspective of political histories – creates an opportunity to trace the “flows” of ideas, people, and cultural texts between the Eastern bloc countries.

* Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” na lata 2019–2022, nr projektu 009/RID/19, kwota finansowania 8 791 222 zł.

Słowa kluczowe

komunizm, cenzura, badania transnarodowe, Europa Środkowo-Wschodnia, cenzurowanie literatury; transnational studies; East Central Europe; censorship of literature

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Arendt H., The Burden of Our Time, London: Secker & Warburg 1951.

Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, przeł. D. Grinberg, M. Szawiel, Warszawa: Świat Książki 2014.

Armitage D., Transtemporalne i transnarodowe horyzonty historii, przeł. K. Siewior, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2016, t. 46.

Artwińska A., Migracja, lewica, tożsamość [w:] Literatura i socjalizm, red. K. Chmielewska, D. Krawczyńska, G. Wołowiec, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna, Wydawnictwo IBL 2012.

Artwińska A., Fidelis M., Mrozik A., Zawadzka A., Pożytki z „pokolenia”. Dyskusja o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej, „Teksty Drugie” 2016, nr 1.

Assmann A., Assmann J., Kanon und Zensur [w:] Kanon und Zensur. Archäologie der literarischen Kommunikation II, Hrsg. A. Assmann, J. Assmann, München: Wilhelm Fink Verlag 1987.

Babiczenko D.L., Pisatieli i cenzory. Sowietskaja litieratura 1940-ch godow pod politiczeskim kontroliem CK, posl. L.I. Łazariewa, Moskwa: Rossija mołodaja 1994.

Barańczak S., Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych, Warszawa: NOW-a 1980 [drugi obieg].

Bates J.M., From State Monopoly to a Free Market of Ideas? Censorship in Poland, 1976–1989 [w:] Censorship and Cultural Regulation in the Modern Age, ed. B. Müller, Amsterdam: Rodopi 2004.

Blaive M., Perceptions of Society in Czechoslovak Secret Police Archives: How a ‘Czechoslovak 1956’Was Thwarted [w:] Perceptions of Society in Communist Europe. Regime Archives and Popular Opinion, ed. M. Blaive, London: Bloomsbury Academic 2019.

Blum A.W., Russkije pisatieli o cenzurie i cenzorach. Ot Radiszczewa do naszich dniej 1790–1990. Opyt kommientirowannoj antołogiji, Sankt-Petersburg: Poligraf 2011.

Blum A.W., Sowietskaja cenzura w epochu totalnogo tierrora. 1929–1953, Sankt-‑Peterburg: Akadiemiczeskij Projekt 2000.

Blum A.W., Za kulisami „Ministierstwa prawdy”. Tajnaja istorija sowietskoj cenzury, 1917–1929, Sankt-Peterburg: Akadiemiczeskij Projekt 1994.

Blum A.W., Zaprieszczennyje knigi russkich pisatielej i litieraturowiedow 1917–1991. Indieks sowietskoj cenzury s komientarijami, Sankt-Peterburg: Sankt-Peterburgskij Gosudarstwiennyj Institut Kultury 2003.

Bolszaja cenzura. Pisatieli i żurnalisty w Stranie Sowietow 1917–1956. Dokumienty, ried. L.W. Maksimienkow, Moskwa: Matierik 2005.

Bourdieu P., Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, przeł. P. Biłos, Warszawa: Scholar 2005.

Bourdieu P., Language and Symbolic Power, ed. J.B. Thompson, transl. G. Raymond, M. Adamson, Cambridge MA: Harvard University Press 1991.

Bourdieu P., Passeron J.-C., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, przeł. E. Neyman, red. A. Kłoskowska, Warszawa: PWN 1990.

Cazan M., Short Guide to Fiction Writing under Communism. The Case of Romania, „Romanica Cracoviensa”2015, no. 3.

Censorship, Politics and Oppression, red. M. Maciejewska, W. Owczarski, Gdańsk: Wydawnictwo UG 2018.

Cenzura w Niemczech w XX w. Studia, analizy, dokumenty, wyb., oprac. C. Karolak, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2000.

Cenzura w Sowietskom Sojuzie 1917–1991. Dokumienty, ried. A.W. Blum, kommient. W.G. Wołownikow, Moskwa: ROSSPEN 2004.

Coetzee J.M., Osip Mandelsztam i oda do Stalina [w:] idem, Obraza. Eseje o cenzurze, przeł. M. Król, Kraków: Znak 2011.

Dyskusja Ośrodka Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem IBL PAN. Komunizm i PRL dzisiaj, „Teksty Drugie”2013, nr 3.

Ermolaev H., Censorship in Soviet Literature. 1917–1991, New York–London: Rowman & Littlefield 1997.

Foucault M., Historia seksualności, przeł. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2010.

Foucault M., Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, przeł. T. Komendant, Warszawa: Aletheia 1998.

Foucault M., Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970, przeł. M. Kozłowski, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2002.

Gardocki W., Wymiana idei i doświadczeń. Współpraca Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z Gławlitem, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”2014, t. 10.

Goriajewa T.M., Iskluczit’ wsiakije upominanija… Oczerki istorii sovietskoj cenzury, Minsk–Moskwa: Staryj swiet-Print, Wriemia i miesto 1995.

Haraszti M., The Velvet Prison. Artists under State Socialism, transl. K. i S. Landelsmann, New York: Basic Books 1987.

Iacob B.C., Is It Transnational? A New Perspective in the Study of Communism, „East Central Europe”2013, no. 1–2.

Iordachi C., Fascism in Interwar East Central and Southcentral Europe: Toward a New Transnational Research Agenda, „East Central Europe”2010, no. 2–3.

Iordachi C., Apor P., Studying Communism Dictatorship: From Comparative to Transnational History, „East Central Europe”2013, no. 1–2.

Istorija sowietskoj politiczeskoj cenzury. Dokumienty i komentari, ried. T.M. Goriajewa et al., Moskwa: ROSSPEN 1997.

Kamińska-Chełminiak K., Cenzura w Polsce 1944–1960. Organizacja – kadry – metody pracy, Warszawa: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR 2019.

Kaplan K., Tomášek D., O cenzuře v Československu v letech 1945–1956. Studie, Praha: Ústav pro soudobé dějiny AV ČR 1994.

Klemperer V., LTI [Lingua Tertii Imperii]. Notatnik filologa, przeł., przyp. J. Zychowicz, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie 1983.

Kloc A., Cenzura wobec tematu II wojny światowej i podziemia powojennego w literaturze polskiej (1956–1958), Warszawa: Wydawnictwo IPN 2018.

Kosmalska J., Twórczość Polaków na wyspach brytyjskich. Transnarodowy zwrot w polskiej literaturze, „Teksty Drugie” 2016, nr 3.

„Litieraturnyj front”. Istorija politiczeskoj cenzury 1932–1946. Sbornik dokumientow, priedisl. D. Bajrau, ried. D.L. Babiczenko, Moskwa: Enciklopiedija rossijskich dieriewień 1994.

Loseff L., On the Beneficence of Censorship. Aesopian Language in Modern Russian Literature, Munich: Verlag Otto Sagner in Kommision 1984.

Matkowska E., Cenzura i recepcja literatury polskiej w NRD [w:] Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, red. Z. Romek, K. Kamińska-Chełminiak, Warszawa: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR 2017.

Mazan B., Interpretacja przepisów cenzuralnych oraz piśmiennictwa polskiego i obcego przez Warszawski Komitet Cenzury w okresie pozytywizmu. Syndrom „kawa z mlekiem” [w:] Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. J. Kostecki, A. Brodzka-Wald, Warszawa: Biblioteka Narodowa 1992, t. 1.

Mrozik A., Zofia Dembińska – zapomniana „architektka PRL-u”. Krytyczny przyczynek do feministycznej teorii i praktyki biograficznej w Polsce, „Teksty Drugie” 2019, nr 3.

Müller B., Censorship and Cultural Regulation: Mapping the Territory [w:] Censorship and Cultural Regulation in the Modern Age, ed. eadem, Amsterdam–New York: Rodopi 2004.

Nabokov V., Rosyjska cenzura, cenzorzy, czytelnicy, przeł. H.H., Kraków 1987 [drugi obieg].

Nebezpečná literatura? Antologie z myšleni o literárni cenzuře, red. T. Pavliček, P. Piša, M. Wögerbauer, Brno: Host 2012.

Nowak P., Cenzura w PRL jako nieudolna kopia radzieckiej hybrydy leninowsko-stalinowskiej. Nowe pojrzenie na Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk [w:] „Nie należy dopuszczać do publikacji”. Cenzura w PRL, red. G. Gzella, J. Gzella, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK 2013.

Nowe perspektywy badawcze w transnarodowej historii komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej, red. K. Brzechczyn, Poznań–Warszawa: Wydawnictwo IPN 2019.

Nye J.S. jr., Keohane R.O., Transnational Relations and World Politics: A Conclusion, „International Organization”1971, no. 3.

Oates-Indruchová L., Between Censorship and Scholarship: The Editorial Board of the Czechoslovak Academy of Science (1969–1989) [w:] Perceptions of Society.

Regime Archives and Popular Opinion, ed. M. Blaive, London: Bloomsbury Academic 2019.

Orlich I.A., Subversive Stages. Theater in Pre- and Post-Communist Hungary, Romania and Bulgaria, Budapest: Central European University Press 2017.

Perceptions of Society in Communist Europe. Regime Archives and Popular Opinion, ed. M. Blaive, London: Bloomsbury Academic 2019.

Péteri G., Sites of Convergence: The USSR and Communist Eastern Europe at International Fairs Abroad and at Home, „Journal of Contemporary History”2012, no. 1.

Rajch M., Instytucja i procedury cenzury literackiej w NRD [w:] Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, red. Z. Romek, K. Kamińska-Chełminiak, Warszawa: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR 2017.

Rajch M., „Unsere andersartige Kulturpolitik”. Zensur und Literatur in der DDR und in der Volksrepublik Polen, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2015.

Rewers E., Więźniowie transkulturowej wyobraźni, „Teksty Drugie” 2004, nr 4.

Robinson W.I., Beyond Nation-State Paradigms: Globalization, Sociology, and the Challenge of Transnational Studies, „Sociological Forum”1998, no. 4.

Romek Z., Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944–1970, Warszawa: Neriton, Instytut Historii PAN 2010.

„Sczastje litieratury”. Gosudarstwo i pisatieli 1925–1938. Dokumienty, ried. D.L. Babiczenko, Moskwa: ROSSPEN 1997.

Słomczyński K.M., Typologia międzykrajowych badań porównawczych a kluczowe problemy metodologiczne, „Studia Socjologiczne” 2011, nr 1.

Swayze H., Political Control of Literature in the USSR, 1946–1959, Cambridge MA: Harvard University Press 1962.

Vianu L., Censorship in Romania, Budapest: Central European University Press 1998. W obecném zájmu. Cenzura a sociální regulace literatury v moderní české kultuře 1749–2014, red. M. Wögerbauer, P. Piša, P. Šámal, P. Janáček, t. 1–2, Praha: Academia a Ústav pro českou literaturu AV ČR 2015.

Zajas P., Poetyckie penetracje. Literatura, jej tłumacze i wydawcy na frontach wielkiej wojny (1914–1918), „Teksty Drugie” 2012, nr 6.

Informacje

Informacje: Wielogłos, 2021, Numer 3 (49) 2021, s. 61 - 81

DOI: https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.021.15036

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Badania porównawcze (transnarodowe) nad cenzurą i cenzurowaniem literatury w byłych krajach komunistycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Wstępne rozpoznania i przegląd stanu badań

Angielski:

Comparative (Transnational) Research on Censorship of Literature in the Former Communist Countries of Central and Eastern Europe. Preliminary Findings and the State of the Art Overview

Autorzy

Kamila Budrowska

https://orcid.org/0000-0003-3400-3966

Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Kamila Budrowska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 637

Liczba pobrań: 536

<p> Badania porównawcze (transnarodowe) nad cenzurą i cenzurowaniem literatury w byłych krajach komunistycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Wstępne rozpoznania i przegląd stanu badań</p>

Pobierz xml