Pojęcie praworządności we współczesnej debacie politycznoprawnej
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEPojęcie praworządności we współczesnej debacie politycznoprawnej
Data publikacji: 30.12.2022
Rocznik Administracji Publicznej, 2022, 2022 (8), s. 326 - 345
https://doi.org/10.4467/24497800RAP.22.018.16794Autorzy
Pojęcie praworządności we współczesnej debacie politycznoprawnej
Przedmiotem artykułu jest problem praworządności rozważany z perspektywy Unii Europejskiej oraz Rzeczpospolitej Polskiej jako państwa członkowskiego tej organizacji. Zasada praworządności uznawana jest za jeden z fundamentów funkcjonowania UE i poszczególnych państw członkowskich. Ustalenie treści tego pojęcia rodzi trudności związane z brakiem jego legalnej definicji, pomocne może być jednak odwołanie się do ustaleń teorii prawa dotyczących rozróżnienia formalnego i materialnego rozumienia tej zasady. Na poziomie Unii Europejskiej widoczne jest dodatkowo odwoływanie się do innych pojęć, również opisujących problematykę przestrzegania prawa przez organy władzy. Istotne znaczenie dla ustalenia treści pojęcia praworządności mają nie tylko akty prawa unijnego, ale również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Podobne problemy występują na poziomie krajowym. Dodatkowym źródłem kontrowersji jest odmienne podejście władz RP do sposobu rozumienia praworządności, a zwłaszcza kwalifikowania działań władzy publicznej, które napotykają zarzut naruszania tej zasady. Celem analizy jest zarówno ustalenie przyczyn takiego stanu, jak i zaproponowanie możliwych rozwiązań wynikających z niego problemów.
The concept of the rule of law in the contemporary political and legal debate
The subject of the discussionis the problem of the rule of law, considered from the perspective of the European Union and the Republic of Poland, as a member state of this organization. The rule of law is considered to be one of the cornerstones of the functioning of the EU and individual Member States. Determining the content of this concept raises difficulties related to the lack of its legal definition. However, it may be helpful to refer to the findings of legal theory regarding the distinction between the formal and material understanding of this principle. At the level of the European Union, there is also a reference to other concepts that also describe the issue of compliance with the law by authorities. Not only acts of EU law, but also the case-law of the Court of Justice are important in determining the content of the concept of the rule of law. Similar problems also exist at national level. An additional source of controversy, however, is the different approach of the Polish authorities to the way of understanding the rule of law, and especially the qualification of actions of public authorities that are accused of violating this principle. The aim of the analysisis to determine the causes of such a state and to propose possible solutions to the problems resulting from it.
Keywords: rule of law, legalism, European Union law, Constitutional Tribunal, Court of Justice
Alexy R., A Theory of Constitutional Rights, Oxford–New York 2002.
Araszkiewicz M., Florczak-Wątor M., Zasada demokratycznego państwa prawnego oraz Zasada legalizmu [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, M. Florczak-Wątor, A. Grabowski (red.), Kraków 2021.
Dębski S., O kryzysie ustrojowym Unii Europejskiej, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2018, nr 1 (72).
Florczak-Wątor M. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, P. Tuleja (red.), Warszawa 2019.
Grabowska-Moroz B., M. Szuleka, Unijna procedura kontroli praworządności – panaceum czy placebo?, Warszawa 2016, https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2016/05/HFPC_unijna_procedura_kontroli_praworzadnosci.pdf (dostęp: 27.05.2022).
Klina-Prasznic U., Mała encyklopedia prawa, Warszawa 2005.
Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego: czerwiec 2015–marzec 2016, P. Radziewicz, P. Tuleja (red.), Warszawa 2017.
Kordela M., Państwo praworządne i państwo prawne – stosunek pojęć [w:] Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej w dniach 11 i 12 czerwca 1991 roku w Katowicach, B. Czech (red.), Katowice 1992.
Korycka M., Teoria zasad prawnych Roberta Alexy’ego, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2011, nr 1.
Marcisz P., Taborowski M., Nowe ramy Unii Europejskiej na rzecz umocnienia praworządności. Krytyczna analiza analizy krytycznej (artykuł polemiczny), „Państwo i Prawo” 2017, nr 12.
Naleziński B., Konstytucyjne zasady demokratycznego państwa prawnego – ewolucja i perspektywy [w:] Prawo, negocjacje, demokracja: w 30 lat po wyborach czerwcowych, P. Ostachowski, M. Sala-Szczypiński (red.), Kraków 2021.
Nowacki J., Materialne i formalne pojęcie praworządności, „Państwo i Prawo” 1968, nr 23 (4/5).
Nowacki J., Praworządność. Wybrane problemy teoretyczne, Warszawa 1977.
Nowacki J., Dwa studia o rozumieniach praworządności, Katowice1980.
Nowacki J., Rządy prawa. Dwa problemy, Katowice 1995.
Opałek K., Spór o pojęcie praworządności, „Państwo i Prawo” 1959, z. 14 (10).
Opałek K., Formalne i materialne pojęcie praworządności [w:] Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, W. Osuchowski, M. Sośniak, B. Walaszek (red.), Kraków–Warszawa 1964.
Opałek K., Wróblewski J., Sporne zagadnienia pojęć teoretycznoprawnych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1972, nr 34 (1).
Opałek K., Wróblewski J., Prawo. Metodologia. Filozofia. Teoria prawa, Warszawa 1991.
Rulka M., Wpływ dorobku Komisji Weneckiej na prawodawstwo krajowe, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 5.
PAP, KE: kary dla Polski w sporach dotyczących praworządności wynoszą ponad https://www.bankier.pl/wiadomosc/KE-kary-dla-Polski-w-sporach-dotyczacych-praworzadnosci-wynosza-ponad-160-mln-euro-8330063.html (dostęp: 15.07.2022).
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020.
Sokolewicz W. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, L. Garlicki (red.), Warszawa 2007.
Taborowski M., Mechanizmy ochrony praworządności państw członkowskich w prawie Unii Europejskiej. Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Warszawa 2019.
Tkacz S., Prawo a wartości w teorii Józefa Nowackiego, „Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna” 2017, nr 6 (2).
Tkacz S., Tobor Z., Problematyka praworządności w teorii prawa Kazimierza Opałka, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” rok LXXXII, 2020, nr 1.
Tuleja P., Zastane pojęcie państwa prawnego [w:] Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, S. Wronkowska (red.), Warszawa 2006.
Tuleja P. [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, M. Safjan, L. Bosek (red.), Warszawa 2016.
Wróblewski J., Z zagadnień pojęcia i ideologii demokratycznego państwa prawnego, „Państwo i Prawo” 1990, nr 6.
Würtenberg T., Tkaczyński J.W., Nowe ramy Unii Europejskiej na rzecz umocnienia praworządności (analiza krytyczna), „Państwo i Prawo” 2017, nr 9.
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego [w:] Wyzwania dla ochrony konkurencji i regulacji rynku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu, M. Namysłowska, M. Bernatt, A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz (red.), Warszawa 2017.
Wyrzykowski M., Obrona Konstytucji RP, „Kwartalnik o Prawach Człowieka” 2017, nr 3–4.
Akty prawne
Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 13.
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 389.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/541 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu i zastępująca decyzję ramową Rady 2002/475/ WSiSW oraz zmieniająca decyzję Rady 2005/671/WSiSW67, Dz.Urz. UE L 88, s. 6.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady: Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności, 11 marca 2014 r., COM(2014) 158 final.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 1141/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie statusu i finansowania europejskich partii politycznych i europejskich fundacji politycznych, Dz.Urz. UE L 317, s. 1.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2020/2092 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu Unii, Dz.Urz. UE L 433l, s. 1.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 952 r., Dz.U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 ze zm.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. z 2022 r. poz. 2000.
Ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2020 r. poz. 190 ze zm.
Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. Nr 75, poz. 444 ze zm.
Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. z 2019 r., poz. 825 ze zm.
Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2018 r., poz. 3 ze zm.
Ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze, Dz.U. z 2022 r. poz. 1247.
Orzeczenia
Wyrok TS z dnia 13 lutego 1979 r., 101/78, Granaria BV przeciwko Hoofdprodukt- schap voor Akkerbouwprodukten, ECLI:EU:C:1979:38.
Wyrok TS z dnia 23 kwietnia 1986 r., 294/83, Parti écologiste „Les Verts” przeciwko Parlamentowi Europejskiemu, ECR 1986, nr 4, s. 1339.
Wyrok TS z dnia 10 listopada 2016 r., C-452/16 PPU, Openbaar Ministerie przeciwko Krzysztofowi Markowi Poltorakowi, ECLI:EU:C:2016:858.
Postanowienie TS z dnia 27 lipca 2017 r., C-441/17 R, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, ECLI:EU:C:2018:255.
Wyrok TS z dnia 27 lutego 2018 r., C-64/16, Associação Sindicaldos Juízes Portugueses przeciwko Tribunal de Contas, ECLI:EU:C:2018:117.
Postanowienie TS (Wielka Izba) z dnia 17 grudnia 2018 r., C-619/18 R, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, ECLI:EU:C:2018:1021.W
Wyrok TK z dnia 25 marca 2019 r., K 12/18, OTK-A2019, poz. 17. Wyrok TK z dnia 10 marca 2022 r., K 7/21, OTK-A 2022, poz. 24.
Rozstrzygnięcie TK z dnia 24 listopada 2021 r., K 6/21, OTK-A 2022, poz. 9. Postanowienie Izby Dyscyplinarnej SN z 23.09.2020 r., II DO 52/20, LEX nr 3054453.
Źródła internetowe
Kryteria przystąpienia (kryteria kopenhaskie), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=LEGISSUM:accession_criteria_copenhague (dostęp: 19.06.2022).
Rule of Law Checklist, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11–12 March 2016), https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2016)007-e (dostęp: 10.10.2022).
Wniosek Prokuratora Generalnego z dnia 23.12.2021 r. oraz stanowisko Marszałka Sejmu z dnia 15 lutego 2022 r. w sprawie niezgodności z Konstytucją RP przepisów Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (sprawa K 1/22), https://al.gov.pl/ipo/Sprawa?&pokaz=dokumenty&sygnatura=K%201/22 (dostęp: 20.11.2022).
Informacje: Rocznik Administracji Publicznej, 2022, 2022 (8), s. 326 - 345
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Pojęcie praworządności we współczesnej debacie politycznoprawnej
The concept of the rule of law in the contemporary political and legal debate
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Polska
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Polska
Publikacja: 30.12.2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 492
Liczba pobrań: 929