FAQ

Róża (Rosa L.) w polskim ziołolecznictwie ludowym od drugiej połowy XIX do początków XXI wieku

Data publikacji: 11.09.2024

Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 367 - 383

https://doi.org/10.4467/12311960MN.24.024.20017

Autorzy

,
Robert Gruszecki
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Polska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0001-7108-1854 Orcid
Wszystkie publikacje autora →
Magdalena Walasek-Janusz
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Polska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0002-7085-2212 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Róża (Rosa L.) w polskim ziołolecznictwie ludowym od drugiej połowy XIX do początków XXI wieku

Abstrakt

The rose is a versatile plant, it provides “jam and wine”, surrounds us with beauty and a pleasant scent, which in the form of essential oil is also a valuable cosmetic. The flowers, fruits, leaves, roots and galls, and even the soil in which it grew, were used in traditional herbal medicine in rural communities. These raw materials were used to prepare infusions, decoctions, jams, juices, water and alcohol extracts, ointments and smoke, which were used to fumigate the sick person or diseased places. They were used to treat eye diseases, dermatological diseases, diarrhea, dysentery, consumption, fever, cough, ulcers, wounds, bone, tooth, head and eye pain, and even to treat madness. Most often, however, rose was used to treat erysipelas, in Polish the name of the disease and the plant was identical, according to the principle “like cures like”. The multitude of obtained “medicines” and the variety of ways of preparing and using these raw materials indicate the ability of traditional communities to observe, draw conclusions, and also cope with situations when access to medical care was very limited. These observations, often supported by long practice, can inspire us to conduct further research on the medicinal properties of this valuable plant.

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Aleksandrowicz J., Aleksander O. (red.), Ziołolecznictwo: poradnik dla lekarzy, wyd. 4, PWN, Warszawa 1983.

Biegeleisen H., Lecznictwo ludu polskiego: (z 100 rycinami z klinik uniw. lwow.), „Prace Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii

Umiejętności”, t. 12, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1929.

Biegeleisen H., U kolebki, przed ołtarzem, nad mogiłą, Instytut Stauropigjański, Lwów 1929.

Biniecka M., Wrześniak M., Ewolucja pojęcia jakości i metod otrzymywania olejków eterycznych; znaczenie w historii nauk medycznych wybranych olejków eterycznych z obszaru Morza Śródziemnego, „Medycyna Nowożytna” 2023, t. 29, z. 1, s. 343–359.

Bitner S., Przyczynki zebrane we wsi Książnice Małe (gub. Kielecka, powiat Pińczowski). Lecznictwo ludowe. Poszukiwania, „Wisła” 1900, t. 14, z. 6, s. 770.

Bogdanowiczówna J., Kilka notatek z medycyny ludowej, ze wsi Nadrybie w pow. Chełmskim, „Wisła” 1896, t. X, s. 345–348.

Brzegowy F., Cieśla J., Królówka wieś rodzinna Kazimierza Brodzińskiego, „Orli Lot” 1935, t. XVI, z. 9, 10, s. 138–158.

Ceklarz K., Medycyna ludowa, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Zagórzańskich, Ofi cyna Wydawnicza „Wierchy”, COTG PTTK, Kraków 2013.

Ceklarz K., Medycyna ludowa, [w:] K. Ceklarz, B. Rosiek (red.), Kultura ludowa Górali Żywieckich, Ofi cyna Wydawnicza „Wierchy”, COTG PTTK, Kraków 2018.

Cercha S., Przebieczany wieś w powiecie wielickim, „MAAE” 1900, t. IV, s. 6–210.

Chmielińska A., Księżacy (Łowiczanie), t. 9. Biblioteczka Geograficzna „Orbis” 3. nakł. Księgarni Geografi cznej „Orbis”, Kraków 1925.

Discorides, De Materia Medica, IBIDIS PRESS cc, Johannesburg 2000.

Gustawicz B., O ludzie Podduklańskim w ogólności, a Iwoniczanach w szczególności, „Lud” 1900, t. VI, z. 1, s. 36–80.

Hildegarda z Bingen, Uzdrawiające dzieło stworzenia: naturalna siła oddziaływania rzeczy: physica, Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica 2014.

Janicka-Krzywda U., Tajemnice dzikiej róży, „Kwiaty” 2003, nr 1, s. 26–27.

Janicka-Krzywda U., Ceklarz K., Czary góralskie: magia Podtatrza i Beskidów Zachodnich, Wyd. Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane 2014.

Kassianus Bassus, Geoponika: bizantyńska encyklopedia rolnicza, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012.

Kaszuba M., Viapiana A., Wesołowski M., Dzika róża (Rosa canina L.) jako źródło witamin i przeciwutleniaczy w diecie człowieka, „Farmacja Polska” 2019, t. 75, z. 2, s. 97–102.

Kielak O., Dzika róża, [w:] J. Bartmiński (red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych, UMCS, Lublin 2022, t. 2 Rośliny, z. 7.

Kluk K., Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie kraiowych, albo które w kraiu użyteczne bydź mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie, t. 2 O drzewach i ziołach dzikich, lasach. w Drukarni Jego Krolewskiey Mci i Rzeczypospolitey u XX: Schol: Piar:, Warszawa 1778.

Kolberg O., Kujawy, t. III, cz. I, Drukarnia Jana Jaworskiego, Warszawa 1867.

Kolberg O., Lubelskie, cz. 2, t. 17, Polskie Wydawnictwo Muzyczne: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Kraków 1962.

Kolberg O., Tarnowskie-Rzeszowskie, t. 48, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław–Poznań 1967.

Köhler P., Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego, [w:] B. Kuźnicka (red.), t. IV. Historia Leków Naturalnych, IHNOiT, Warszawa 1993.

Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P., Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fischera, „Prace i Materiały Etnograficzne” 2016, nr 37.

Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., Fitoterapia i leki roślinne, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.

Lasota P., W poszukiwaniu magicznego kwiatu paproci, W Anioły i diabły. Zaczarowana Lubelszczyzna: materiały edukacyjne do gier i zabaw opartych na tradycjach ludowych regionu, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, Lublin 2012.

Libera Z., Paluch A., Lasowiacki zielnik, Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Kolbuszowa, Kolbuszowa 1993.

Łuczaj Ł., Oklejewicz K., Nowak K.A., Pirożnikow E., Ludowe nazwy głogów (Crataegus) i róż (Rosa) w Polsce od końca XIX w. do czasów obecnych, „Rocznik Dendrologiczny” 2008, t. 56, s. 115–129.

Łukuś E., Medycyna ludowa Spisza, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Spiskich, Ofi cyna Wydawnicza „Wierchy”, COTG PTTK, Kraków 2012.

Magiera J., Lekarstwa doświadczone. Poszukiwania, „Wisła” 1905, t. XIX, z. 4, s. 463–467.

Marcin z Urzędowa, Herbarz Polski, To iest O Przyrodzeniv Zioł Y Drzew Rozmaitych, Y Innych Rzeczy Do Lekarztw Należących, Księgi Dwoie, w Drukarni Łazarzowey, Kraków 1595.

Miłkowski Z., Lecznictwo ludowe. Lekarstwa domowe, „Wisła” 1896, t. X.

Miłkowski Z., Poszukiwania. Lecznictwo ludowe, „Wisła” 1897, t. XI, z. 3, s. 529–536.

Muszyński J., Górski M.F., Kałużyński H., Połomski Z., Vademecum fi toterapii, wyd. Zarząd Przemysłu Zielarskiego, Warszawa 1956.

Niebrzegowska S., Przestrach od przestrachu: rośliny w ludowych przekazach ustnych, Wyd. UUMCS, Lublin 2000.

Oczykowski R., Lecznictwo Ludowe. Poszukiwania, „Wisła” 1905, t. XIX, z. IV, s. 457–463.

Paluch A., Choroby – zioła – znachorzy, PG „Drukmasz”, Namysłów 1991.

Paluch A., Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej, Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1984.

Paluch A., Zerwij ziele z dziewięciu miedz..., PTL, Wrocław 1989.

Piątkowska I., Poszukiwania. I. Lecznictwo Ludowe w okolicach Sieradza, „Wisła” 1894, t. VIII, s. 135–143.

Pleszczyński A., Bojarzy Międzyrzeccy: studjum etnograficzne, skład główny w księgarni M. Arcta, Warszawa 1892.

Plichta P., Lecznictwo ludowe. Przyczynki zebrane w Sokołowie pod Rzeszowem (w Galicji zachód.). Poszukiwania, „Wisła” 1891, z. V, t. 3, s. 638–642.

Pollington S., Leechcraft: early English charms, plant lore, and healing, Anglo-Saxon Books, Ely 2008.

Reinfuss-Janusz K., Pożywienie, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Zagórzańskich, Ofi cyna Wydawnicza „Wierchy”, COTG PTTK, Kraków 2013.

Rostafiński J., Zielnik czarodziejski to jest zbiór przesądów o roślinach, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1895, t. XVIII, s. 1–191.

Skawińska M., Lecznictwo ludowe. Środki używane we wsi Wierzchowiskach, powiat Janowski, gub. Lubelska, „Wisła” 1902, t. XVI, z. 3, s. 357–358.

Smoleńcówna K., Przyczynek do lecznictwa ludowego z Lubelskiego, „Wisła” 1890, t. IV, s. 880–883.

Strauchmann E., Tradycyjne użytkowanie lasu, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Zagórzańskich, Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, COTG PTTK, Kraków 2013.

Sychta B., Słownik gwar Kaszubskich, P–R. T. IV, Ossolineum, Wrocław 1970.

Świętek J., Liczby trzy i dziewięć w mitach, wyobrażeniach, mistycznych praktykach i w zwyczajach ludowych, „Lud” 1905, t. XI, s. 371–388.

Thompson R.C., Assyrian Medical Texts, „Proceedings of the Royal Society of Medicine” 1926, nr 19, s. 29–78 (Sect_Hist_Med).

Tylkowa D., Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat polskich: Tradycja i współczesność, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989.

Udziela S., Lud polski w powiecie Ropczyckim w Galicyi, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1890, t. XIV, z. III, s. 1–136.

Udziela S., Rośliny w wierzeniach ludu krakowskiego, „Lud” 1931, t. XXX, s. 36–75.

Udziela S., Tarnów–Rzeszów. Materyały etnograficzne, zebrał Oskar Kolberg, „MAAE” 1910, t. XI, s. 116–323.

Wodecki H., Przyczynki do lecznictwa ludowego z Galicji zachodniej z okolic Sokołowa i Kańczugi pod Rzeszowem, „Wisła” 1893, t. VII, z. 1, s. 167–168.

Z.A.K. [Kowerska Z.], Lecznictwo Ludowe. Poszukiwania, „Wisła” 1895, t. IX, z. 4, s. 3–109.

Zieliński G.J., Lecznictwo Ludowe. Poszukiwania, „Wisła” 1897, t. XI.

Zieliński J., Studia nad rodzajem Rosa L. – Systematyka sekcji Caninae DC. em. Christ. „Arboretum Kórnickie” 1985, t. XXX, s. 3–109.

Informacje

Informacje: Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 367 - 383

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Róża (Rosa L.) w polskim ziołolecznictwie ludowym od drugiej połowy XIX do początków XXI wieku
Angielski: Rose (Rosa L.) in Polish folk herbal medicine from the second half of the 19th century to the beginning of the 21st century

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-7108-1854

Robert Gruszecki
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Polska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0001-7108-1854 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Polska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

https://orcid.org/0000-0002-7085-2212

Magdalena Walasek-Janusz
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Polska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
https://orcid.org/0000-0002-7085-2212 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Polska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

Publikacja: 11.09.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Robert Gruszecki (Autor) - 50%
Magdalena Walasek-Janusz (Autor) - 50%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski