Rośliny stosowane w leczeniu zwierząt w epoce staropolskiej
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 11.09.2024
Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 189 - 216
https://doi.org/10.4467/12311960MN.24.018.20011Autorzy
Rośliny stosowane w leczeniu zwierząt w epoce staropolskiej
The article is intended to signal the transformations in the specifics of animal treatment with the use of medicines of plant origin – from attempts arising from medical practice, herbalism applied to humans, to an increasingly professional approach, as a consequence of the formation of a professional approach to veterinary treatment and the development of zoological knowledge in Poland. The text analyzes veterinary textbooks, agricultural treatises, encyclopedias and handbooks.
First of all, horses were treated as the most valuable animals, the most helpful to man and the most connected with him. Documents on their care are the oldest sources attesting to the development of veterinary medicine in Poland. Already in the accounts of the court of Wladyslaw Jagiello, issued in 1394, there was information about a fee for the treatment of sick horses by a farrier – surgery and medicines. The earliest veterinary textbook is considered to be a small book published in 1532, Sprawa a lekarstwa końskie written by a Konrad – a royal veterinarian. Another text analyzed in the article is a treatise by Krzysztof Dorohostajski: Hippika to jest o koniach księgi, published in Cracow in 1603.
Another animal species that was also given veterinary care was dogs. The article includes a discussion of plant medicines described in Jan Ostroróg’s hunting treatise from 1618 Myślistwo z ogary. A great deal of information on the term of medicines for various livestock species is also contained in Jakub Kazimierz Haur’s Ekonomika ziemiańska from 1675.
The 18th century was dominated, also in veterinary medicine, by French writing, and then the professionalization of the medical approach can be seen. This is a consequence of the fact that the fi rst school, training doctors in this direction, was established in 1762 in Lyon. The article analyzes plant medicines for livestock, including insects, which were described in the works of Jan Krzysztof Kluk. Closing the considerations presented in the article is the analysis of medicinal plant species presented in Zoonomii czyli Sztuka leczenia chorób wewnętrznych i zewnętrznych, by A. Piatkowski, published in 1809.
Dorohostajski K., Hippika to jest o koniach kxięgi, drukarnia Andrzeja Piotrowczyka, Kraków 1603.
Haur J.K., Oekonomika ziemianska generalna Punktámi Pártikulárnemi, Interrogatoryámi Gospodárskiemi, Praktyką Mieśięczną, Modelluszámi abo Tabułámi Arithmetycznemi obiaśniona, Krzysztof Szedel, Kraków 1675.
Kluk J.K., Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nietylko kraiowe [...] ale oraz y cudzoziemskie [...] z poprzedzaiącym wykładem słow botanicznych y kilkorakim na końcu regestrem, t. I–IIII, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1786–1788.
Kluk J.K., Zwierząt Domowych i Dzikich, Osobliwie Kraiowych, Historyi Naturalney Początki, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1779.
Kluk J.K., Zwierząt domowych i dzikich osobliwie kraiowych, historii naturalney początki i gospodarstwo: potrzebnych i pożytecznych domowych [...]. T. 4, O owadzie i robakach, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1823.
Kodeks Baltazara Behema (Codex picturatus Balthasaris Behem), Biblioteka Jagiellońska, BJ Rkp. 16.
Ostroróg J., O psiech gończych i myślistwie z nimi, Andrzej Piotrowczyk, Kraków 1608.
Ostroróg J., Myślistwo z ogary, Bazyli Skalski, Kraków 1618.
„Polak Patryota: dzieło peryodyczne przez Towarzystwo Uczonych na rok 1785”, t. IX na dzień 1 maja, Druk. P. Dufour, nakł. Towarzystwa, Warszawa 1785.
Piątkowski A., Zoonomia czyli Sztuka leczenia chorób wewnętrznych i zewnętrznych, właściwych koniom, bydlętom rogatym, owcom, świniom i psom: podług naylepszych postrzeżeń i doświadczeń wydana w dwoch tomach, roku w Drukarni Gröblowskiey, Kraków 1809.
Siennik M., Herbarz, to jest zioł tutecznych, postronnych y zamorskich opisanie [...], przydano Alexego Pendemontana księgi ośmiory o taiemnych a skrytych lekarstwiech [...], w drukarni Mikołaia Szarffenberga, Kraków 1568.
Spraua a lekarstua końskie przez Conrada krolewskiego kowala doswiadcżone: nowo s pilnosczią przełożone, a napirwey o poznaniu dobrego konia, Florian Ungler, Kraków 1532.
Spraua a lekarstua końskie przez Conrada krolewskiego kowala doswiadcżone: nowo s pilnosczią przełożone, a napirwey o poznaniu dobrego konia, wyd. Andrzej Berezowski, Akademia Umiejętności, Kraków 1905.
Bołdyrew A., Hodowla i handel końmi w Polsce XVI w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2009, t. 69, s. 31–90.
Felsmann M.Z., Szarek J., Felsmann M. (red.), Dawna medycyna i weterynaria, Collegium Medicum UMK, UWM, Chełmno 2007.
Judek J., Historia szkolnictwa weterynaryjnego w Polsce do roku 1939, „Życie Weterynaryjne” 2021, nr 96(5), s. 351–362.
Lis P., Wasilczyk K., Wood Tar Production Without Use the Ceramic Vessels: Experimental Archeology in Grodzisko Żmijowiska, „Światowid” 2020, t. LIX, s. 135–139.
Perenc A., Historia lecznictwa zwierząt w Polsce, oprac. i uzup. K. Millak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958.
Rostworowski E. (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. XXIV, Zakład Narodowy im. Ossolińskich: Wrocław, Warszawa, Gdańsk 1979.
Różański H., Poradnik zielarski, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie, Krosno 1993.
Skolarczyk J., Pekar J., Nieradko-Iwanicka B., Zaburzenia immunologiczne wywołane narażeniem na insektycydy z grupy pyretroidów, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2017, nr 71.
Szweykowscy A. i J. (red.), Słownik botaniczny, wyd. II, zmienione i uzupełnione, Wiedza Powszechna, Warszawa 2003.
Tarczyński S. (red.), Zarys historii polskiej weterynarii z podstawami deontologii, PWN, Warszawa 1990.
Tilford G., Wulff M.L., Herbs for Pets. The natural way to enhance your pet’s life, BowTie Press, Irvine 2009.
Wichowa M., Pisarstwo Jana Ostroroga 1565–1622, Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.
Winiarczyk S., Grądzki Z. (red.), Choroby zakaźne zwierząt domowych z elementami zoonoz, Wydawnictwo Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, Lublin 2002.
Zucker M., The Veterinarians’ Guide to Natural Remedies for Dogs. Safe and Effective Alternative Treatments and Healing Techniques from the Nation’s Top Holistic Veterinarians, Three Rivers Press, New York 1999.
Materiały internetowe
Różański H., Wstęp do zielarstwa i fi toterapii oraz podstawy profilaktyki chorób metodami naturalnymi w ujęciu historycznym i współczesnym, http://www.rozanski.ch/fitoterapia1.htm.
Informacje: Medycyna Nowożytna, 2024, Tom 30 (2024) Suplement I, s. 189 - 216
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Publikacja: 11.09.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: Żadna
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski