Krakowska Komisja Porządkowa w dobie powstania kościuszkowskiego

Przemysław Jędrzejewski

Krakowska Komisja Porządkowa w dobie powstania kościuszkowskiego

Data publikacji: 2022

Krakowski Rocznik Archiwalny, 2015, XXI, s. 53 - 74

https://doi.org/10.4467/12332135KRA.15.003.15904

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Krakowska Komisja Porządkowa w dobie powstania kościuszkowskiego

Abstrakt

Komisję Porządkową województwa krakowskiego powołano w wyniku wybuchu insurekcji kościuszkowskiej 25 marca 1794 r. Jej działalność zakończyła się wraz z wkroczeniem do Krakowa wojsk pruskich w czerwcu tego roku.

W odróżnieniu od jej poprzedniczek z okresu Sejmu Wielkiego – Komisji Cywilno-Wojskowych powiatów krakowskiego i proszowskiego oraz ksiąskiego i lelowskiego, w czasie powstania powołano jedną instytucję administracji terenowej dla całego województwa. Jej członków, wywodzących się ze stanów szlacheckiego, duchownego i mieszczańskiego wybrał naczelnik Tadeusz Kościuszko. Kolejne reorganizacje magistratury wyspecjalizowały pracę komisarzy porządkowych, przyporządkowując ich czynności do odpowiednich wydziałów: Porządku, Bezpieczeństwa Publicznego, Skarbu, Sprawiedliwości, Potrzeb Wojska, Żywności i Instrukcji.

Do zadań krakowskiej Komisji należało m.in. nadzorowanie stanu dróg, poczty, służby kurierskiej, transportu, przekazywanie rozporządzeń władz powstańczych ludności cywilnej, wydawanie paszportów, śledzenie, przesłuchiwanie, aresztowanie i dostarczanie do sądu oskarżonych, nadzorowanie spraw więziennictwa i funkcjonowania sądów kryminalnych, wykonywanie ich wyroków, odbieranie i przechowywanie darów na rzecz powstania od ludności cywilnej, nadzorowanie dóbr zdrajców narodu objętych sekwestrem, kontrolowanie skarbowości, nadzorowanie zagospodarowania gruntów, ewidencjonowanie zapasów żywności, administrowanie magazynów zbożowych oraz pilnowanie dostarczania furażu na potrzeby wojska i cywilów, administrowanie przemysłem spożywczym, wydawanie zapomóg potrzebującym, nadzorowanie handlu krajowego i zewnętrznego.

The Commission for Order for the Krakow region was established as a result of the Kościuszko Uprising on 25 March 1794. It ended its activity together with the entrance to Krakow of the Prussian army in June of the same year.

As opposed to its predecessor from the period of the Great Sejm – the Civil-Military Commissions of the counties of Krakow and Proszowice as well as Ksiąz and Lelow, during the Uprising, one administrative institution for the whole region was established. Its members, from the aristocracy, clergymen and the middle-class, were chosen by Tadeusz Kościuszko. The next reorganisation of the town hall specialised the work of order commissioners, assigning their activities to respective departments: Order, Public Safety, Treasury, Justice, Military Needs, Nutrition and Instruction.

The tasks of the Krakow Commission included: supervision of the state of roads, postage, courier services, transport, the distribution of orders from the Uprising powers to civilians, issuing passports, investigating, questioning, arresting and taking those accused of crimes to court, custodial matters, supervision of the criminal courts, carrying out their sentences, collecting and storing donations for the Uprising from civilians, supervision of traitors in isolation, control of the treasury, supervision of land usage, maintaining a record of food supplies, administration of grain stores and responsibility for supplying forage for the needs of the military and civilians, administration of the food industry, issuing welfare for the needy, and supervision of domestic and external trade.

Słowa kluczowe

Komisja Porządkowa województwa krakowskiego, insurekcja kościuszkowska, historia prawa i administracji, Kraków

Commission for Order of the Krakow region, Kościuszko Uprising, history of law and administration, Krakow

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Kameralne, sygn. III/99.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór Popielów, sygn. 374.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Województwa Krakowskiego, sygn. 29/30/1, 29/30/4, 29/30/5, 29/30/10, 29/30/25.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum OO. Augustianów w Krakowie, sygn. 29/501/264.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Ambrożego Grabowskiego, sygn. 29/679/32 (dawna sygn. E39).

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, Rkps 831, rkps 967.

Biblioteka Jagiellońska, Sygn. 7257 III.

Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, Sygn. 0109.

Biblioteka Narodowa, Sygn. XVIII.3.4494, XVIII.3.4495, XVIII.3.4496, XVIII.3.4497, XVIII.3.4498, XVIII.3.4491.

Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Sygn. 35351 III

Źródła drukowane

Volumina Legum, t. IX. Kraków: Akademia Umiejętności, 1889.

Prasa

„Dziennik Ekonomiczno-Handlowy” 1791, R. 6, cz. 7–15.

Opracowania

Bartel Wojciech: Ustrój władz cywilnych powstania kościuszkowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1959.

Bartoszewicz Kazimierz: Dzieje insurekcji kościuszkowskiej, nakł. Franciszka Bondego. Wiedeń 1909.

Bauer Krzysztof: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981.

Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korybut”, t. 6, cz. 1. Oprac. Aleksandrowska Elżbieta, Mikulski Tadeusz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.

Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M.: Dzieje Krakowa, t. 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984.

Frančić Mirosław: Insurekcja kościuszkowska. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988.

Jędrzejewski Przemysław: Akta komisji porządkowych cywilno-wojskowych (1790–1794). „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2013, t. XIX, s. 129–157.

Jędrzejewski Przemysław: Krakowski zespół miejski – zróżnicowanie społeczne i zmiany administracyjne w dobie Sejmu Wielkiego. „Małopolska – Regiony – Regionalizmy – Małe ojczyzny” 2014, t. XVI, s. 83–97.

Konopczyński Władysław: Dembowski Stefan Florian. W: PSB, t. 5. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1939–1946, s. 98.

Korzon Tadeusz: Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe Wojewódzkie i Powiatowe w latach 1790–1792. „Ateneum” 1882, t. I, s. 427–455.

Korzon Tadeusz: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794), t. I–VI. Kraków–Warszawa: Księgarnia L. Zwolińskiego i S-ki, Księgarnia Teodora Paprockiego i S-ki, 1897.

Kupczyński Tadeusz: Kraków w powstaniu kościuszkowskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historyi i Zabytków Krakowa, 1912.

Leśniak Franciszek: Wielkorządcy krakowscy XVI–XVIII wieku. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 1996.

Malec Jerzy: Polska myśl administracyjna XVIII wieku. Kraków: Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1986.

Nieruchomości miasta Krakowa w czasach Sejmu Czteroletniego. Opis z 1792 roku. Wyd. Follprecht Kamila. Kraków: Archiwum Państwowe w Krakowie, 2007.

Rogulski Mirosław Zygmunt: Działalność Deputacji Komisji Porządkowej Ziemi Liwskiej w 1794 roku. „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2014, t. 1, s. 97–114.

Rogulski Mirosław Zygmunt: Postawy i działalność szlachty liwskiej po upadku powstania kościuszkowskiego. „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2005, t. 2, s. 157–167.

Rolnik Dariusz: Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792 – styczeń 1793). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000.

Rybarski Roman: Skarbowość Polski w dobie rozbiorów. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1937.

Tokarz Wacław: Warszawa za rządów Rady Zastępczej Tymczasowej (19 IV – 27 V 1794). Wyd. Maurycy Zamoyski. Warszawa 1911.

Waniczakówna Helena: Dembiński Ignacy. W: PSB, t. 5. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1939–1946, s. 71.

Wilkoszewski Aleksander: Komisje Porządkowe Koronne za powstania kościuszkowskiego. „Przegląd Historyczny” 1929, t. 28, s. 219–286.

Żeleńska-Chełkowska Anna: Radwański Feliks. W: PSB, t. 30. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987, s. 19–22.

Informacje

Informacje: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2015, XXI, s. 53 - 74

DOI: https://doi.org/10.4467/12332135KRA.15.003.15904

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Krakowska Komisja Porządkowa w dobie powstania kościuszkowskiego

Angielski:

Krakow’s Commission for Order during the Kościuszko Uprising

Autorzy

Przemysław Jędrzejewski

https://orcid.org/0000-0002-6733-3032

Stowarzyszenie Twoje Korzenie w Polsce
Polska

Publikacja: 2022

Status artykułu: Otwarte

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Przemysław Jędrzejewski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 301

Liczba pobrań: 512

<p> Krakowska Komisja Porządkowa w dobie powstania kościuszkowskiego</p>

Pobierz xml