Potęga smaku Zbigniewa Herberta w kontekście dychotomii „pana” i „chama”

Paweł Wiktor Ryś

Potęga smaku Zbigniewa Herberta w kontekście dychotomii „pana” i „chama”

Data publikacji: 09.09.2015

Konteksty Kultury, 2015, Tom 12, Numer 1, s. 47 - 66

https://doi.org/10.4467/23531991KK.15.004.3700

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Potęga smaku Zbigniewa Herberta w kontekście dychotomii „pana” i „chama”

Abstrakt

Tekst jest próbą przeczytania wiersza Potęga smaku Zbigniewa Herberta z – zarysowywanej przez autora artykułu – „perspektywy plebejskiej”, „perspektywy kulturowego wykluczenia”. Mimo że utwór Herberta nie odnosi się bezpośrednio do wspomnianych kwestii, to jednak obrazy, którymi posłużył się poeta w konstruowaniu wizerunku komunistów (między innymi: „chłopcy o twarzach ziemniaczanych”, „bardzo brzydkie dziewczyny o czerwonych rękach”, „parę pojęć jak cepy”) jednoznacznie przywołują figurę plebejusza. W Potędze smaku wykorzystana została bowiem – choć zapewne nie stanowiło to głównej intencji twórcy – jedna z najbardziej opresyjnych w kulturze polskiej opozycji: dychotomia „pana” i „chama”. Dychotomia tym dotkliwsza, że podmiot liryczny sytuuje się po stronie „pańskości”, „lepszości”, kulturowej wyższości. Celem artykułu jest pokazanie mechanizmu, w wyniku którego tekst literacki, wykorzystując konkretny, jawny antagonizm (komuniści–antykomuniści), jednocześnie niejawnie umacnia opozycję mającą znamiona przemocy symbolicznej.

The text attempts to read the poem Potęga smaku [The Power of Taste] by Zbigniew Herbert from the “plebeian perspective”, the “perspective of cultural exclusion”, outlined by the author of the article. Although Herbert’s work does not reference directly the issues mentioned above, the imagery the poet has used when constructing the image of communists (such as “boys with potato faces”, “very ugly girls with red hands”, “a couple of concepts like flails”) unambiguously evoke a figure of a plebeian. Potęga smaku, although this was certainly not the main intent of the author, employs one of the most oppressive oppositions in the Polish culture: the dichotomy of the “gentleman” and the “boor”. This dichotomy is the more severe that the lyrical subject situates itself on the side of “gentlemanhood”, “betterness”, cultural superiority. The goal of the article is to show the mechanism through which a literary text, making use of a specific, overt antagonism (communists–opposition), simultaneously secretly strengthens a contrast which bears signs of symbolic violence

Słowa kluczowe

Zbigniew Herbert, Potęga smaku, pan, cham, dychotomia, wykluczenie, przemoc symboliczna

Zbigniew Herbert, Potęga smaku, gentleman, boor, dichotomy, exclusion, symbolic violence

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Agamben G., Otwarte (fragmenty), tłum. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” 2008, nr 1 (15).

Althusser L., Ideologie i aparaty ideologiczne państwa, tłum. A. Staroń, Warszawa 2006.

Biskupski A., „Poznanie dobra i zła” – „Potęga smaku” (albo o pięknie) [w:] A. Biskupski, Trzy szkice: albo rzecz o poezji, fatalizmie i pięknie, Łódź 2000.

Błoński J., Wszystkie sztuki Sławomira Mrożka, Kraków 2002.

Bourdieu P., Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, tłum. P. Biłos, Warszawa 2005.

Brückner A., Dzieje kultury polskiej, Kraków 1930, t. 2.

Chamofobia ma się dobrze. Z Teresą Smolińską rozmawia Dorota Wodecka, „Gazeta Wyborcza” 2012, nr 157.

Chamofobia w kraju chamów. Z Anną Tatarkiewicz rozmawia Robert Walenciak, „Przegląd” 2011, nr 34.

Chmielewska K., Wynalazek tożsamości [w:] Gry o tożsamość w czasach Wielkiej Zmiany, red. A. Werner, T. Żukowski, Warszawa 2013.

Czapliński P., Horror Polonius [w:] Kim są Polacy, Warszawa 2013.

Freedgood E., Czytając rzeczy, tłum. J. Sadowska, „Pamiętnik Literacki” 2009, nr 4.

Freedgood E., The Ideas in Things. Fugitive Meaning in the Victorian Novel, Chicago, London 2006.

Gdy czujesz się lepszy. Z Henrykiem Domańskim rozmawia Mateusz Luft, „Kontakt” 2012, nr 21.

Gombrowicz W., Ferdydurke, Kraków 2007.

Herbert Z., Poezje, Warszawa 1998.

Herbert Z., Węzeł gordyjski oraz inne pisma rozproszone 1948–1998, oprac. P. Kądziela, Warszawa 2001.

Hryniewicz K., „Potęga smaku” – smak wolności. Zbigniewa Herberta teoria działania estetycznego? [w:] Polityczność literatury. Polityczność literaturoznawstwa. Gramatyka sprzeciwu, red. J. Olejniczak, R. Knapek, M. Szumna, Katowice 2012.

Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, http://literat.ug.edu.pl/xxx/kitowic/k00zz.htm, dostęp: 10.04.2015.

Kolberg O., Sandomierskie, Kraków 1976.

Korulska E., O chłopie – bez tytułu, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 1994, nr 3–4.

Krupiński J., (Est)etyka polityki. „Potęga smaku” Zbigniewa Herberta [w:] Etyka i polityka, red. D. Probucka, Kraków 2005.

Leder A., Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Warszawa 2014.

Łukasiewicz J., Elegia na odejście pióra atramentu lampy [w:] Poznawanie Herberta, wyb. i wstęp A. Franaszek, Kraków 2000, cz. 2.

Man de P., Alegorie czytania. Język figuralny u Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta, tłum. A. Przybysławski, Kraków 2004.

Miłoszewski Z., Uwikłanie, Warszawa 2009.

Młodawska A., Stosowane uprzedzenia społeczne, „Kontakt” 2012, nr 21.

Nycz R., Intertekstualność i jej zakresy: teksty, gatunki, światy [w:] tegoż, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Kraków 2000.

Pasolini P.P., Po ludobójstwie. Eseje o języku, polityce i kinie, wyb. i wstęp M. Werner, tłum. A. Mętrak, I. Napiórkowska, M. Salwa, posł. S. Murri, Warszawa 2012.

Poprawa A., Piętno piękna [w:] A. Poprawa, Formy i afirmacje, Kraków 2003.

Prus B., Lalka, Warszawa 1964, t. 1.

Rakowski T., Potomkowie chłopów – wolni od kultury, „Znak” 2013, nr 1.

Schultze B., „Z chłopa król”. Cztery wieki tradycji tematu literackiego w Polsce, tłum. J. Dąbrowski, wstęp M. Podraza-Kwiatkowska, Kraków 2006.

Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/korpus/szukaj/parcianki.html, dostęp: 10.04.2015.

Słownik poprawnej polszczyzny, red. W. Doroszewski, Warszawa 1973.

Sowa J., Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Kraków 2011.

Stoff A., Potęga smaku [w:] A. Stoff, Herbert: jak nas kuszono? Dwie interpretacje, Toruń 2008.

Informacje

Informacje: Konteksty Kultury, 2015, Tom 12, Numer 1, s. 47 - 66

DOI: https://doi.org/10.4467/23531991KK.15.004.3700

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Potęga smaku Zbigniewa Herberta w kontekście dychotomii „pana” i „chama”

Autorzy

Paweł Wiktor Ryś

https://orcid.org/0000-0002-8569-9409

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 09.09.2015

Status artykułu: Otwarte

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Paweł Wiktor Ryś (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 2635

Liczba pobrań: 2974

<p><em>Potęga smaku </em>Zbigniewa Herberta w kontekście dychotomii „pana” i „chama”</p>

Pobierz xml