Największe lody świata na polach śmierci. Efemeryczny performans z gatunku „tradycji wynalezionej” w Andach Peruwiańskich
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 27.03.2018
Prace Etnograficzne, 2018, Tom 46, Numer 1, s. 1 - 29
https://doi.org/10.4467/22999558.PE.18.001.8682Autorzy
One of South America’s cradles of civilization is the Río Santa Valley lying in the northern part of the Peruvian Andes. It is an alpine area with settlements located at altitudes from 3000 to 5000 meters above sea level, and its boundaries between the Cordillera Blanca and Cordillera Negra mountain ranges delineate the territory of a specific ethnic group of people who maintain rich historical and ethnographic traditions. Moreover, the great seismic activity to be encountered in this geographical zone plays an important part in shaping their culture. From the dawn of time, the inhabitants of this valley have lived with a constant threat of danger, often perishing as a result of earthquakes, great avalanches, and floods. On May 31, 1970, a gigantic avalanche came down from the highest peak of Peru, Huascarán, and completely buried two cities, causing the deaths of many thousands of people. These cities of Yungay remain unearthed, and the entire region has been recognized as a national sanctuary. Subsequently, among the chapels and crosses erected on the site of the disaster, there appeared a colorful, more than a two-meter-high replica of a quero cup – a sacred libation vessel used for millennia in the Andes, and much favored by the Incas. Tracing the history of this surprising monument, the authors of this article encountered witnesses to an ephemeral indigenous mix between performance and spectacle, which was twice celebrated in the valley – in 1999 and 2001 – and during which the world’s largest raspadilla (or snow cone) was prepared, the oversized quero cup being filled with the resultant mixture of crushed ice and fruit syrups. The performance was thus an unprecedented amalgam of an indigenous „invented tradition” combined with an already long-established celebration of All Saints’ and All Souls’ Days. An anthropological analysis of the ritualized behavior of the participants of the fiesta points to the durability of certain archetypal elements such as a joint feasting with ancestors, ritual sacrifices, and the „eating or consuming a deity”. It also reveals the esoterically localized (or time-space specific) nature of the event encompassing as it does the psychological mechanisms required for the revitalization of a socio-cultural system when coming to terms with a deep, collective trauma. The example of the Yungay fiesta thus testifies to, if not proves, the morphological durability of a holy phenomenon, changing historical circumstances notwithstanding.
Alba Herrera C.A.
2016 Proceso de inserción del cristianismo en Áncash, Huaraz.
Amez Márquez M.
1997Huanquilla. Danza Folklórica Ritual Regional, Huaraz.
2016 Shajsha’s, Huaraz.
Arguedas J.M.
1980 Lis z Gór i Lis z Nizin, przeł. Z. Wasitowa, Warszawa.
Bielatowicz K.
2007 Władca inkaski na kolonialnym keros. Próba identyfikacji, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. M. Ziółkowskiego w Instytucie Archeologii UW (niepublikowana).
Bogowie i ludzie z HuarochÍri
1985 przeł., wstępem i objaśnieniami opatrzył J. Szemiński, Kraków.
Buchowski M.
1993 Magia i rytuał, Warszawa.
Burszta J.
1987 Folkloryzm, w: Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa–Poznań.
Caillois R.
1973 Żywiołiład, tłum. A. Tatarkiewicz, Warszawa.
Carranza Romero F.
2003 Diccionario Quechua Ancashino – Castellano, ed. y prólogo W. Lustig, Madrid–Frankfurt am Main.
b.r. El mundo de los muertos en la concepción quechua, https://pl.scribd.com/document/103706174/Francisco-Carranza-Romero-El-mundo-de-los-muertos-en-la-concepcion-quechua (dostęp: 12.10.2017).
Castillo Guzmán G.
2015 Alcohol en el sur andino. Embriaguez y quiebre de jerarquías, Lima.
Cummins T.B.F.
2002 Toasts with the Inca. Andean Abstraction and Colonial Images on Quero Vessels, Ann Arbor–Michigan.
Duvignaud J.
2011 Dar z niczego. O antropologii święta, przeł. L. Jurasz-Dudzik, Warszawa.
Eliade M.
1966 Traktat o historii religii, przeł. J. Wierusz-Kowalski, Warszawa.
Ericksen G.E., Plafkerg G.
1978 Nevados Huascarán avalanches, w: Rockslides and Avalanches, vol. 1, Natural Phenomena, Amsterdam, s. 277–314.
Esta fue la raspadilla más grande del mundo y se hizo en Yungay, 17 września 2017, „Ancash Noticias”, http://www.ancashnoticias.com/2017/10/esta-fue-la-raspadilla-mas-grande-del-mundo-se-yungay-video/ (dostęp: 16.12.2017).
Garcilasso de la Vega, Inca
2017 [1609] Część Pierwsza Uwag Prawdziwych o Inkach, byłych królach Peru, przeł. i komentarzami opatrzył J. Szemiński, Warszawa.
Gawrycki M.F.
2014 Chrystus jada cuy. Latynoamerykańska sztuka kulinarna nie od kuchni, Warszawa.
Geertz C.
2003 Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. E. Nowicka, M. Kempny, Warszawa, s. 35–58.
Grad P.
2017 O pojęciu tradycji, Warszawa.
Guamán Poma de Ayala F.
2006 [1615] Nueva Corónica y Buen Gobierno, edycja internetowa manuskryptu z Królewskiej Biblioteki w Kopenhadze, http://www.kb.dk/permalink/2006/poma/2/es/image/?open=id2682405 (dostęp: 28.06.2016).
Hobsbawn E.
2008 Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, w: Tradycja wynaleziona, red. E. Hobsbawn, T. Ranger, Kraków, s. 9–23.
Hołub B.
2014 O mediacyjnej roli alkoholu w kulturze tradycyjnej, w: Kultura jedzenia, jedzenie w kulturze, red. M. Błaszkowska i in., Kraków.
Huaraz: raspadilla más grande del mundo midió 4,8 metros del altura, 17 września 2017 „Huarazenlinea.com”, http://www.huarazenlinea.com/noticias/cultural/17/10/2016/huaraz-
raspadilla-mas-grande-del-mundo-midio-48-metros-de-altura (dostęp: 16.12.2017).
Jodłowska E., Mąka M.
2016a Huascarán – mitologia i fatum najwyższej góry Peru, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”, t. 44, z. 4, s. 379–397.
2016b Pishtaco. Fenomen symbolizacji traumy kulturowej w społecznościach andyjs-
kich, Kraków.
Jung C.G.
2005 Ofiara mszalna, w: L. Kolankiewicz (red.), Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, Warszawa, s. 288–297.
Kania M.
2010 Prekolumbijski image Peru. Rola archeologii i dziedzictwa inkaskiego w kształtowaniu peruwiańskiej tożsamości narodowej, Kraków.
Kott J.
1986 Zjadanie bogów. Szkice o tragedii greckiej, Kraków.
Kowalski A.P.
2014 Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń.
Leeuw van der G.
1978 Fenomenologia religii, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa.
Lévi-Strauss C.
2008 Trójkąt kulinarny, w: Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szapakowska, Warszawa, s. 57–63.
Lizárraga Ibáñez M.A.
2009 Las élites andines coloniales y la materializacion de sus memorias particulares en los „gueros de la transición” (vasos de madera del siglo XVI), „Boletín del Museo Chileno de Arte Precolombino”, vol. 14, nr 1, s. 37–53.
Lynch T.F. (red.)
1980 Guitarrero cave. Early Man in the Andes, New York.
Małachowski P.M.
2013 Pierwszy taniec w mieście umarłych. Historia o Yungay, „Kochamy Peru”, http://kochamyperu.pl/inna-strona/pierwszy-taniec-w-miescie-umarlych/ (dostęp: 25.08.2016).
Martinez C.J.L., Diaz C., Tocornal C.
2016 Inkas y Antis. Variaciones coloniales de un relato andino visual, „Boletín del Museo Chileno de Arte Precolombino”, vol. 21, nr 1, http://www.scielo.cl/scielo.php?
script=sci_arttext&pid=S0718-68942016000100002 (dostęp: 25.06.2017).
Marzal M.M.
1983 La transformación religiosa peruana, Lima.
Moles A.
1978 Kicz, czyli sztuka szczęścia, przeł. A. Szczepańska, E. Wende, Warszawa.
Morales B.
1965 The Huascarán avalanche in the Santa Valley, in Peru, International Symposium of Scientific Aspects of Snow and Ice Avalanches, 5–10 April, Davos.
Mulvany E.
2004 Motivos de flores en keros coloniales: imagen y significado, „Chungará”, vol. 36,
nr 2, s. 407–419.
Niedźwiedź A.
2015 Religia przeżywana. Katolicyzm i jego konteksty we współczesnej Ghanie, Kraków.
Nowicka E.
1972 Bunt i ucieczka. Zderzenie kultur i ruchy społeczne, Warszawa.
Olędzki J.
1989 Świadomośćmirakularna, „Polska Sztuka Ludowa”, t. 43, nr 3, s. 147–157.
Pajuelo Prieto R.
2014 Huaylas mágico. Antología de mitos, leyendas, tradiciones y cuentos de la provincia de Huaylas, Caraz.
Rappaport R.A.
2007 Rytuał i religia w rozwoju ludzkości, przeł. A. Musiał, T. Sikora, A. Szyjewski, Kraków.
Revista Peruana de Andinismo y Glaciologia 1969–1970
1970 Edición Extraordinaria Conmemorando el Primer Año del Sismo del 31 Mayo de 1970.
Ricoeur P.
1986 Symbolika zła, przeł. S. Cichowicz, M. Ochab, Warszawa.
Ríos Martínez A., López de Juambelz R.
2015 La Etnobotánica y el paisaje del maguey como recurso natural para el desarrollo del poblado de San Gabriel Azteca de Zempoala Hidalgo, Mexico, „Estudios Latinoamericanos”, vol. 35, s. 45–72.
Rostworowski M.
2015 Pachacamac y el Señor de lod Milagros. Una trayectoria milenaria. El señorio de Pachacamac. El informe de Rodrigo Cantos de Andrade. Señoríos indígenos de Lima y Canta, Lima.
Ryn Z.
1982 Alkohol w życiu mieszkańców Andów, „Wierchy”, t. 51, s. 138–149.
2007 Medycyna indiańska, Kraków.
2014 Zdzisław Jan Ryn. Lekarz, podróżnik, dyplomata. Wywiady, artykuły, wspomnienia 1991–2013, Częstochowa.
Sahagún de B.
2007 [ok. 1547–1580] Rzecz z dziejów Nowej Hiszpanii. Księgi I, II, III, przeł. K. Baraniecka, M. Leszczyńska, Kęty.
Sotomayor Alba E., Alegría Alvarón G.
2016 Danzas de la Región Ancash, Huaráz.
Spradley J.P.
1979 The Ethnographic Interview, Belmont.
Sullivan L.E.
2007 Człowiek i społeczeństwo jako kompozycje muzyczne, w: K. Zajda (red.), Estetyka Indian Ameryki Południowej. Antologia, Kraków, s. 117–127.
Szemiński J., Ziółkowski M.
2014 Mity, rytuały i polityka Inków, Warszawa.
Szykulski J.
2005 Pradzieje południowego Peru. Rozwój kulturowy Costa Extremo Sur, Wrocław.
2010 Starożytne Peru, Wrocław.
Todorov T.
1996 Podbój Ameryki. Problem obcego, przeł. J. Wojcieszak, Warszawa.
Wichrowska O., Ziółkowski M.S.
2000 Iconografía de los keros, „Andes. Boletín de la Misión Arqueológica Andina”, nr 5, s. 5–143.
Yauri Montero M.
2013 El Señor de la Soledad de Huarás. Discursos de la abundancia y carencia, Huaraz.
Ziółkowski M.
2009 Lo realista y lo abstracto: observaciones acerca del posible significado de algunos tocapus (t’uqapu) „figurativos”, „Estudios Latinoamericanos”, vol. 29, s. 307–334.
Filmografia
El Último Hielero
2012 reż. S. Patch, prod. urugwajska, (otopoxi Productions LLC, https://vimeo.com/66703353 (dostęp: 7.09.2016).
Informacje: Prace Etnograficzne, 2018, Tom 46, Numer 1, s. 1 - 29
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
The Largest Snow Cone in the World. An Ephemeral Performance of the “Invented Tradition” in the Peruvian Andes
Instytut Kultury Latynoamerykańskiej w Krakowie
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 27.03.2018
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1277
Liczba pobrań: 1018