W artykule ukazano warunki tworzenia się od początku XIX wieku macedońskiej świadomości narodowej na płaszczyźnie stosunków między odłamami różnych religii zakorzenionych na terenie kraju jako rezultaty złożonych procesów historycznych. Elementy tej świadomości zawierają zarówno przekonania o dialogowej (lub konfrontacyjnej) naturze opisanych relacji, jak i argumenty na rzecz esencjalnej i zamkniętej tożsamości wyznaniowej Macedończyków. Źródłem niejednoznaczności była struktura społeczeństwa uformowanego w osmańskim etnokonfesyjnym modelu milletów, rywalizacja między sąsiednimi Cerkwiami narodowymi czy antagonizm słowiańsko-grecki. Podłoże zjawisk takich jak ruchy unickie, misje protestanckie i kanały komunikacji między prawosławnymi oraz muzułmanami dowodzi, że różne formy interakcji miały w przeszłości często cele związane z polityczną koniunkturą. Wzbogacały też wachlarz zbiorowych doświadczeń współistnienia różnych wiar w ich ewolucji do instytucjonalnego stanu obecnego.

The circumstances (from the beginning of 19th century) in which the Macedonian national consciousness was formed are presented in this paper – in the framework of the relations between factions of various religions rooted in this country as the result of complex historical processes. The elements of this consciousness include convictions of a dialogic (or confrontational) nature and arguments in favour of the essential and closed faith identity of Macedonians. A source of ambiguity was the society's structure formed in the Ottoman ethno-religious millet model, rivalry among neighbouring national Orthodox churches or Slavonic-Greek antagonism. Basis for phenomena such as Uniate movement, Protestant missions and communication channels between the Orthodox and Muslims proves that diverse forms of interaction in the past have had often purposes related to political opportunities. They also enriched the multiple collective experiences of coexistence of various faiths in their evolution towards the present institutional state.