FAQ

Volksdeutsche w Krakowie i dystrykcie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1941

Data publikacji: 06.07.2023

Prace Historyczne, 2022, Numer 149 (4), s. 721 - 739

https://doi.org/10.4467/20844069PH.22.031.17858

Autorzy

Isabel Röskau-Rydel
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
, Polska
https://orcid.org/0000-0003-1429-9384 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Volksdeutsche w Krakowie i dystrykcie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1941

Abstrakt

Volksdeutsche in Cracow and the Cracow District of the General Government, 1939–1941

One of the first tasks of the German occupation authorities after taking over Poland was to identify and assign Polish citizens of German stock to a special ethnic category called Volksdeutsch. The aim of this article is to describe how this process played out in Cracow and its environs in the first years of the German occupation. There were some villages inhabited by people of German origin who used an archaic dialect of German, but nonetheless refused to register as Volksdeutsche. Others became a Volksdeutsch, because of the material and social advantages that designation brought with it, but whose German heritage was highly doubtful. The article also discusses the tensions and conflicts between the Reichsdeutsche, or the civilian Germans from the German Reich who settled in Cracow and were onsidered first-class citizens, and Volksdeutsche, who were treated as the second-class citizens.

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, sygn. Kr 075/1, t. 47.

Bundesarchiv Berlin, NS 19 (Persönlicher Stab Reichsführer-SS).

Institut für Zeitgeschichte, München, sygn. ED 72/5.

 

Źródła drukowane

Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen, wyd. W. Präg i W. Jacobmeyer, Stuttgart 1975

Deutsche Volksbildungsstätte Krakau. Winter-Halbjahr 1941/42, wyd. NSDAP Arbeitsbereich Generalgouvernement, Hauptarbeitsgebiet Schulung, Krakau 1941

Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII.1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Miasto Kraków(Statystyka Polski, Seria C, H. 64), Warszawa 1937, s. 11; Statystyka miasta Krakowa, Kraków 1936.

Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII.1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo krakowskie bez miasta Krakowa(Statystyka Polski, Seria C, z. 88), Warszawa 1938

Hopf H., Die Volksdeutschen im Generalgouvernement [w:] „Deutschtum im Ausland”, 1942, z. 1/2, Januar-Februar 1942, s. 9-11

„Krakauer Zeitung”, 1940, 1941

Müller S., Galizien und sein Deutschtum. Eine Dokumentation aus Sepp Müllers Nachlaß ergänzt durch Unterlagen des Hilfskomitees der Galiziendeutschen 1948-1951, t. 1, red. E. Müller, Stuttgart 1999.

Pospieszalski K.M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce. Część 2: Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958.

Rozporządzenie Gubernatora Generalnego Hansa Franka z 26.10.1939 r. (Dz.R. GG I 1939, nr 1).

Rozporządzenie o wprowadzeniu karty rozpoznawczej dla przynależnych do narodu niemieckiego, z dn. 26.01.1940, (Dz.R GG I, Nr 7, 29.01.1940).

Pierwsze postanowienie wykonawcze do rozporządzenia z dnia 26 stycznia 1940 o wprowadzeniu karty rozpoznawczej dla przynależnych do Narodu Niemieckiego, (Dz.R GG II, Nr 8, 09.02.1940).

Verordnung über die Errichtung der „Volksdeutschen Gemeinschaft” im GG, 19.04.1940 (Dz.R. GG I, Nr 29, 20.04.1940).

Anordnung über die Errichtung der „Deutschen Gemeinschaft” im GG, (Dz.R. GG nr 62, 12.07.1941).

 

Wspomnienia

Allstädt C., Der Todesmarsch der Neu-Sandetzer in den ersten Kriegstagen 1939 [w:]  Aufbruch und Neubeginn. Heimatbuch der Galiziendeutschen, cz. II, red. J. Krämer, Stuttgart-Bad Cannstatt 1977.

Günther G., Gewinne das Leben. Autobiographie, Berlin 1989.

 

Opracowania

Aleksander T., Z przeszłości sądeckiej rodziny Aleksandrów, Nowy Sącz 2017.

Bratko J., Gestapowcy. Kontrwywiad - konfidenci - konspiratorzy, Kraków 1990.

Ceran T., Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w Polsce w 1939 r. Stan badań i postulaty badawcze [w:] Polska pod okupacją 1939-1945, t. 1, Warszawa 2015.

Chwalba A., Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945, Kraków 2011.

Die deutsche Minderheit in Polen und die kommunistischen Behörden 1945-1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Paderborn 2017.

Die Vereine Deutscher Hochschüler in Polen 1922-1939, red. Th. Bierschenk, Hannover 1988.

Gańczak F., Jan Sehn. Tropiciel nazistów, Wołowiec 2020.

Gańczak F., Litka P., Profesor Jan Sehn 1909-1965. Prawnik, sędzia śledzy, łowca nazistów, Warszawa  2019.

Gruntová, J., Die Wahrheit über Oskar Schindler. Weshalb es Legenden über »gute Nazis« gibt. Tłum. i red. K. Kukuk, Berlin 2010.

Hetmańczyk J., Koloniści józefińscy w Zagorzynie koło Łącka, Dobieszowice 2015.

Iluk J., Der Beitrag des Heimatkalenders des Beskidenkreises Saybusch 1941 zur „Umbeheimatung” der umgesiedelten Volksdeutschen aus Ostgalizien und dem Buchenland [w:] Germanisierung im besetzten Ostoberschlesien während des Zweiten Weltkriegs, red. H.-W. Retterath, Münster - New York 2018.

Jansen Ch., Weckbecker A., Der „Volksdeutsche Selbstschutz” in Polen 1939/40, München 1992.

Kochanowski J., Verräter oder Mitbürger? Staat und Gesellschaft in Polen zum Problem der Volksdeutschen vor und nach 1945 [w:] Die Volksdeutschen in Polen, Frankreich, Ungarn und der Tschechoslowakei. Mythos und Realität, red. J. Kochanowski, M. Sach, Osnabrück 2006.

Kochanowski J, Zwicker S., Folksdojcz. Rasa, los i zdrada[w:] Polsko-niemieckie miejsca pamięci, red. R. Traba, H.H. Hahn, t. 1: Wspólne / Oddzielne, Warszawa 2015, s. 626-645.

Kotowski A., Die deutsche Minderheit in Polen 1919-1939/45. Forschungsstand und -desiderata, „Nordost-Archiv. Zeitschrift für Regionalgeschichte”, N.F., t. IX/2000, z. 2: Die Erforschung der Geschichte der Deutschen in Polen. Stand und Zukunftsperspektiven, Lüneburg 2001.

Lehnstaedt, S., Volksdeutsche in Tschenstochau. Nationalsozialistische Germanisierungspolitik für Täter, Profiteure und Zuschauer des Holocaust, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 57, 2008, s. 425-451

Lehnstaedt S., Volksdeutsche, „Magazyn Historyczny. Mówią wieki”, 2019, nr 7: Niemcy w Polsce, Polacy w Niemczech 1914 - 1947, s. 62-65

Lubecka J., Procesy zbrodniarzy niemieckich w Małopolsce w latach 1945-1950 ze szczególnym uwzględnieniem działalności Najwyższego Trybubnału Narodowego [w:] Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945-1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Warszawa 2016.

Lubecka J., Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Kraków 2021.

Matelski, D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa-Poznań 1999.

Müller S., Zusammenstellung der Ermordungen, Internierungen und Verschleppungen [w:] Aufbruch und Neubeginn. Heimatbuch der Galiziendeutschen, cz. II, red. J. Krämer, Stuttgart-Bad Cannstatt 1977.

Okupanci. Niemcy w Krakowie 1939-1945, red. M. Bednarek, K. Zimmerer, Kraków 2017.

Olejnik L., Zdrajcy narodu? Losy volksdeutschów w Polsce po II wojnie światowej, Warszawa 2006.

Piórek M., Z dziejów kolonii niemieckich w Puszczy Sandomierskiej (XVIII-XX w.), „Rocznik Kolbuszowski” 1987, nr 2.

Pospieszalski K.M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce, cz. II:Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958.

Prel M. Frhr. du, Das Generalgouvernement, Würzburg 1942.

Przegiętka M., Selbstschutz w Generalnym Gubernatorstwie [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran i M. Przegiętka, Warszawa 2021.

Röskau-RydelI.,Niemiecko-austriackie rodziny urzędnicze w Galicji 1772-1918. Kariery zawodowe - środowisko - akulturacji i asymilacja, Kraków 2011.

Röskau-RydelI., Migrationserfahrungen der Deutschen in Galizien im Zweiten Weltkrieg und der Nachkriegszeit: Umsiedlung, Neuansiedlung, Flucht „Jahrbuch des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa”, 2016, t. 24: Migration.

Röskau-RydelI., Pfarrer Theodor Zöckler (1867-1949) und die Evangelische Kirche Augsburgischen und Helvetischen Bekenntnisses in der Zweiten Polnischen Republik [w:] Neuer Staat, neue Identität? Deutsch-polnisch-jüdische Biografien in Polen nach 1918, red. M. Barelkowski, C. Schutte, Osnabrück 2021.

Schenk D., Krakauer Burg. Wawel jako ośrodek władzy generalnego gubernatora Hansa Franka w latach 1939-1945. Przekład Paweł Zarychta, Kraków 2013.

Sikora M., Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939-1944/45, Katowice 2010.

Sikora M., Bortlik-Dżwierzyńska M. (współpraca): Aktion Saybusch. Wysiedlenie mieszkańców Żywiecczyzny przez okupanta niemieckiego 1940-1941, Katowice 2010.

Walloschke R., Von der Pfalz zum Dunajetz. Schicksal der Auswanderer aus dem Rheingau über 200 Jahre, Bergatreute 1991.

Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945-1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Warszawa 2016.

Informacje

Informacje: Prace Historyczne, 2022, Numer 149 (4), s. 721 - 739

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Volksdeutsche w Krakowie i dystrykcie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1941

Angielski:
Volksdeutsche in Cracow and the Cracow District of the General Government, 1939–1941

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-1429-9384

Isabel Röskau-Rydel
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
, Polska
https://orcid.org/0000-0003-1429-9384 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Polska

Publikacja: 06.07.2023

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Isabel Röskau-Rydel (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski