FAQ

Szlachcica portret własny. Autowzory osobowe w świetle wybranych polskich utworów autobiograficznych z XVII wieku
 

Data publikacji: 20.09.2017

Prace Historyczne, 2017, Numer 144 (3), s. 459 - 479

https://doi.org/10.4467/20844069PH.17.026.6941

Autorzy

Urszula Świderska-Włodarczyk
Uniwersytet Zielonogórski
Licealna 9, 65-417 Zielona Góra, Polska
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Szlachcica portret własny. Autowzory osobowe w świetle wybranych polskich utworów autobiograficznych z XVII wieku
 

Abstrakt

A self-portrait of a nobleman. Personal self-models in the light of selected Polish 17th-century autobiographical texts

The main purpose of this article is the analysis of the self-portrait of the nobility as presented in autobiographical literature. The analysis was based on four components typical not only of the period described, yet, taken together, determining a comprehensive self-portrait. These include: the fulfilment of genealogical conditions, which is associated with possessing one’s own crest; the theoretical and practical preparation for adult life – gained through education; the personal maturity manifested regardless of the stage of life, although with tolerance for some weakness – so typical of the teenage years; and finally the wealth, inherited and multiplied, although of various provenance, yet primarily used for the right purpose. The fulfilment of the genealogical conditions presented in the analysed autobiographies would be worth little but for the positive verification of the personality conditions based on internal excellence and morality built throughout life. They all enabled the existence of professional and even multi-professional conditions, like the noble’s right to and duty of a civil, parliamentary, diplomatic and military service, as well as working in one’s own belongings, for the benefit of the Republic. None of these, however, could occur, if not complemented by descriptions in the form of social conditioning. These asserted the involvement in the community’s life both on the micro and macro level, ranging from family relationships, friendships, neighbourhood or region, to national and religious community. These are the starting point and culmination of virtues such as patriotism and faith – certified individually and publicly. Such a kind of self-portrait of a nobleman was built by Krzysztof Pieniążek, Jerzy Ossoliński and Jan Chryzostom Pasek. At the same time, they ignored or misrepresented the biographical moments – especially Pieniążek and Pasek – which could depreciate the perfect picture. From a human point of view, those inaccuracies seem possible to excuse. In any case, however, they did not meet the standards of the era, the noble system of values, and hence the personal models and ideals. These standards testify as best as they can to the quality of the times that the Old Polish nobility had to live in.
 

Bibliografia

Źródła

Borkowska M., Dekret w niebieskim ferowany testamencie. Wybór testamentów z XVII–XVIII wieku,Warszawa 1984.

Ethica albo Zwierciadło żywota Krzysztofa Pieniążka, rotmistrza i dworzanina królów Stefana i Zygmunta Trzeciego na Lassochowie i gdzie indziej dziedzica etc. Ku przykładowi braciej okazana,wyd. K.W. Wójcicki, Biblioteka Starożytna Pisarzy Polskich, t. 1, Warszawa 1854.

Goślicki W., O senatorze doskonałym księgi dwie, oprac. M. Korolko, Kraków 2000.

Górnicki Ł., Dworzanin polski,oprac. R. Pollak, Wrocław 1954.

Heidenstein R., Życie Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego etc.,wyd. F. Bohomolec, Warszawa 1775.

Kochanowski J., Dzieła polskie,oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1980.

Ossoliński J., Pamiętnik (1595–1621),oprac. J. Maciszewski, J. Kolasa, red. W. Czapliński, Wrocław 2004.

Pasek J.Ch., Pamiętniki,oprac. W. Czapliński, Wrocław 2003.

Petrycy S., Przydatki do etyki Arystotelesowej [w:] S. Petrycy, Pisma wybrane, t. 1, oprac. W. Wasik, Warszawa 1956.

Rej M., Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 2003.

Słupski S., Zabawy orackie gospodarza dobrego, Kraków 1618.

Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII w. Wybór tekstów źródłowych z lat 1650–1799,oprac. A. Falniowska-Gradowska, Kraków 1997.

TrepkaW.N., Liber generations plebeanorum (Liber chamorum),oprac. R. Leszczyński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1995.

Opracowania

Autokreacja człowieka – między wolnością a zniewoleniem,red. A. Pawlica, Kraków 1995.

Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI–XVII wiek,Lublin 2009.

Barłowska M., Swada i milczenie. Zbiory oratorskie XVII–XVIII wieku – prolegomena filologiczne,Katowice 2010.

Bauman Z., Dwa szkice o moralności ponowoczesnej,Warszawa 1994.

BettelheimB., Themen meines Lebens. Essays über Psychoanalyse, Kindererziebung und das judische Schicksal,Stuttgart 1990.

Dymkowski M., Szkice psychologa o historii, Kraków 2016.

Dymkowski M., Wprowadzenie do psychologii historycznej, Gdańsk 2003.

Dziechcińska H., Świat i człowiek w pamiętnikach trzech stuleci: XVI – XVII – XVIII,Warszawa 2003.

Ekes J., Piis Manibus [w:] Patriotyzm Polaków. Studia z historii idei,red. J. Kloczkowski, Kraków 2006.

Kicińska U., Wzorzec szlachcianki w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku,Warszawa 2013.

Lejeune P., Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii,przekł. zbiorowy, red. L. Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.

Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny,Warszawa 1985.

Niedźwiedź J., Pamiętnik [w:] Słownik sarmatyzmu. Idee, pojęcia, symbole,red. A. Borowski, Kraków 2001.

Ossowska M., Ethos rycerski i jego odmiany,Warszawa 2000.

Pawelec T., Dzieje i nieświadomość. Założenia teoretyczne i praktyka badawcza psycho-historii,Katowice 2004.

Pawlak J., Autokreacja. Psychologiczna analiza zjawiska i jego znaczenie dla rozwoju człowieka,Kraków 2009.

Polaków portret własny,red. M. Rostworowski, Warszawa 1983.

Popiołek B., Woli mojej ostatniej testament ten… Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku,Kraków 2009.

Popławska H., Ethica albo Zwierciadło żywota Krzysztofa Pieniążka – autobiografia parenetyczna z początku XVII w. [w:] Napis, Seria V, Warszawa 1999.

Przyjaźń w kulturze staropolskiej, red. A. Czechowicz, M. Trębska, Lublin 2013.

Ricoeur P., Filozofia osoby,tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1992.

Sajkowski A., Nad staropolskimi pamiętnikami,Poznań 1964.

Starość i młodość w literaturze i kulturze,red. M. Kuran, Analecta Literackie i Językowe, t. V, Łódź 2016.

Świderska-Włodarczyk U., Homo nobilis. Wzorzec szlachcica w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku,Warszawa 2017.

Świderska-Włodarczyk U., Szlacheckie powinności żołnierskie w świetle staropolskich zwierciadeł z XVI i XVII wieku [w:] O powinnościach żołnierskich,t. I: Na fundamencie historii i tradycji,red. A. Drzewiecki, Oświęcim 2016.

Świderska-Włodarczyk U., Wiek człowieka i jego wartość w Polsce przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych, ,,Studia Zachodnie” 2006, t. 8, s. 81–90.

Tazbir J., Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit – upadek – relikty,Poznań 1998.

Werner K.F., Narodziny szlachty. Kształtowanie się elit politycznych w Europie, tłum. K. Antkowiak, Kęty 2015.

Wyczański A., Szlachta polska XVI wieku,Warszawa 2001.

Żołądź D., Ideały edukacyjne doby staropolskiej. Stanowe modele i potrzeby edukacyjne XVI i XVII wieku,Warszawa–Poznań 1990.

Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce,Poznań 2006.

Informacje

Informacje: Prace Historyczne, 2017, Numer 144 (3), s. 459 - 479

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Szlachcica portret własny. Autowzory osobowe w świetle wybranych polskich utworów autobiograficznych z XVII wieku
 

Angielski:

A self-portrait of a nobleman. Personal self-models in the light of selected Polish 17th-century autobiographical texts

Autorzy

Uniwersytet Zielonogórski
Licealna 9, 65-417 Zielona Góra, Polska

Publikacja: 20.09.2017

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Urszula Świderska-Włodarczyk (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski