FAQ

Średniowieczny kult św. Stanisława poza granicami Polski (ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowej)
 

Data publikacji: 14.09.2018

Prace Historyczne, 2018, Numer 145 (3), s. 429 - 451

https://doi.org/10.4467/20844069PH.18.021.8483

Autorzy

Stanislava Kuzmová
Univerzita Komenského v Bratislave, Slovensko
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Średniowieczny kult św. Stanisława poza granicami Polski (ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowej)
 

Abstrakt

The medieval cult of St. Stanislaus beyond the borders of Poland (in Central Europe)
 
The cult of St. Stanislaus, Bishop of Krakow, had spread to some extent beyond Poland already in the Middle Ages. The article investigates the contexts in which the devotion to the newly canonized saint, who was gradually established as the patron saint of the Kingdom, appeared, especially in the neighbouring countries and in some isolated places further abroad, first in the period around the canonization in 1253, when the new saint and his relics stirred interest in the close regions, and also among rulers, who used its symbolic meaning. Various representations of the cult abroad – in liturgy, church dedications, preaching and hagiographic texts in circulation – are mapped and examined. The cult spread mainly through personal contacts and exchange, although it functioned mostly in limited space and time.

Bibliografia

Rękopisy

Alba Iulia, Batthyaneum, R I 79, R II 46, R I 76, R II 101, R I 154.

Bratysława, Slovenský národný archív, Kapitulná knižnica, 64.

Budapest, Eötvös Loránd Tudományegyetem, Egyetemi Könyvtár Cod. Lat. 50, Cod. Lat. 75.

Budapest, Országos Széchenyi Könyvtár Cod. Lat. 89.

Gniezno, Archiwum Archidiecezjalne, Biblioteka Katedralna, 15.

Kraków, Biblioteka Jagiellońska, 1614, 1354, 4915, Acc. 177/51.

Kraków, Biblioteka XX Czartoryskich, 3793 II.

Lipsk, Universitätsbibliothek, 442.

Oksford, Balliol College, 165a.

Oksford, Bodleian Library, Hamilton, 50.

Paryż, Bibliothèque Nationale, Lat. 755.

Praga, Archiv Pražského hradu, Metropolitní Kapitulní knihovna u sv. Víta, F 46, F 65/2, F 71.

Praga, Národní knihovna, I F 5, I H 17.

Sankt Florian, Stiftsbibliothek, XI. 262.

Uppsala, Universitetsbibliothek, C 201, C 324, C 383.

Wiedeń, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 14570.

Źródła drukowane

Bullarium Poloniae, ed. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, [t.] 1: 1000–1342, Romae 1982.

Bullarium Franciscanum Romanorum pontificum constitutiones, epistolas, ac diplomata continens tribus ordinibus Minorum, Clarissarum, et Poenitentium a seraphico patriarcha sancto Francisco institutis concessa ab illorum exordio ad nostra usque tempora, t. 2,
ed. J.H. Sbaralea, Romae 1761 (Ed. Porziuncola 1983).

Codex diplomaticus Ecclesiae Cathedralis necnon Dioeceseos Vilnensis, vol. 1: 1387–1507, wyd. J. Fijałek, W. Semkowicz, Kraków 1948.

Codex diplomaticus et epistolaris regni Bohemiae, vol. 5/1, ed. J. Šebánek, S. Dušková, Praha 1974.

Długosz Jan, Vita sanctissimi Stanislai, ed. I. Polkowski, Ż. Pauli [w:] Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia, t. 1, Kraków 1887, s. 1–181.

Editiones archivii et bibliothecae S. F. Metropolitani capituli Pragensis Opus XXIV,
ed. A. Podlaha, Pragae 1931.

Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber 7–8, ed. D. Turkowska et al., Varsaviae 1975.

Jakub de Voragine, Legenda aurea, ed. i transl. A. Vidmanová, V. Bahník, Praha 1984.

Katalogi biskupów krakowskich, wyd. J. Szymański, „Monumenta Poloniae Historica”, ­Series Nova, t. 10/2, Warszawa 1974.

Kodeks dyplomatyczny Katedry Krakowskiej św. Wacława, cz. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874.

Kronika Dzierzwy, wyd. K. Pawłowski, „Monumenta Poloniae Historica“, Series Nova, t. 15, Kraków 2013.

Kronika Marignolova, ed. J. Emler [w:] Fontes rerum Bohemicarum, vol. 3, ed. J. Emler, Praha 1878, s. 492–604.

Kronika Pulkavova, ed. J. Emler, J. Gebauer [w:] Fontes rerum Bohemicarum, vol. 5, ed. J. Emler, Praha 1893.

Kronika wielkopolska, wyd.B. Kürbis, „Monumenta Poloniae Historica”, Series Nova, t. 8, Warszawa 1970.

Letopisy české, ed. J. Emler [w:] Fontes rerum Bohemicarum, vol. 2, ed. J. Emler, Praha 1874.

Miracula sancti Stanislai, wyd. W. Kętrzyński, „Monumenta Poloniae Historica”, t. 4, Lwów 1884, s. 285–318.

Nyelvemléktár: Régi magyar kódexek és nyomtatványok, vol. 4, ed. G. Volf, Budapest 1874–1908.

Rocznik Traski, wyd. A. Bielowski, „Monumenta Poloniae Historica”, t. 2, Lwów 1872.

Vita b. Hrosnatae mart. Ord. Praem.[w:] Acta Sanctorum, Julii III, Antverpiae 1723, coll. 804–810.

Vita sancti Stanislai auctore Joanne Longino seu Dlugosso[w:] Acta Sanctorum, Maii II (Dies 7), Antwerpiae 1680, facsimile reprint Turnhout 1968, coll. 202–276.

Vita sancti Stanislai Cracoviensis episcopi (Vita maior) auctore fratre Vincentio de ordine fratrum praedicatorum, wyd. W. Kętrzyński„Monumenta Poloniae Historica”, t. 4, Lwów 1884, s. 319–438.

Život blahoslaveného Hroznaty[w:] Fontes rerum Bohemicarum, vol. 1, ed. J. Emler, Pragae 1873, s. 369–383.

Opracowania

Abraham W., Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi, Lwów 1904.

BanaszkiewiczJ., „Sicut corpus sancti Stanislai Deus reintegravit...”, „Novum” 1979, nr 4–5, s. 207–221.

Barciak A., Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz początkach XIV w. Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej Polski, Katowice 1992.

Bidlo J., Češtíemigranti v době husitskéa mnich Jeroným Pražský, „Časopis Musea královstvíČeského” 1895, R. 69, s. 118–128, 232–265, 424–452.

Bogucka M., Bona Sforza, Warszawa 1998.

Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.

BorkowskaU., The Jagiellonians as Founders of Ecclesiastical Institutions in the Grand Duchy of Lithuania and Poland [w:] Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europäischen Dynastie an der Wende zur Neuzeit, Hrsg. D. Popp, R. Suckale, Nürnberg 2002, s. 123–130.

Borkowska U., Królewskie modlitewniki. Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI wieku), Lublin 1999.

Brückner A., Kazania średniowieczne, cz. 2 [w:] Rozprawy Akademii Umiejętności Wydział Filozoficzny, t. 24, Kraków 1895.

CrossleyP., Ara Patriae: St Stanislaus, the Jagiellonians and the Coronation Ordinal for Krakow Cathedral [w:]Künstlerische Wechselwirkungen in Mitteleuropa, Hrsg. J. Fajt, M. Horsch, Ostfildern 2005 („Studia Jagiellonica Lipsiensia” 1), s. 103–123.

DavidP., Un légendier romain du temps d’Innocent IV et d’Urbain IV, Paris 1936.

Dekański D.A., Początki zakonu dominikanów prowincji polsko-czeskiej, Gdańsk 1999.

Dobrowolski K., Kult św. Stanisława w St. Florian w średnich wiekach, „Rocznik Krakowski” 1923, t. 19, s. 116–133.

Dola K., Kult świętego Stanisława biskupa i męczennika a tradycje polskie na Śląsku, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 1979, t. 7, s. 245–260.

Drelicharz W., Idea zjednoczenia królestwa w średniowiecznym dziejopisarstwie polskim, Kraków 2012.

Gotika. Dejiny slovenského výtvarného umenia, red. D. Buranet al., Bratislava 2003.

GrotefendH., Zeitrechnung des deutschen Mittelalters und der Neuzeit, Bd. 2, T. 2, Hannover 1898.

Homza M.,Svätá Kunigunda a Spiš [w:] Terra Scepusiensis: Stav bádania o dejinách Spiša, red. R. Gładkiewicz, M. Homza, Levoča–Wrocław 2003, s. 381–405.

Homza M., Včasnostredoveké dejiny Spiša [w:] Historia Scepusii, vol. 1, red. M. Homza,  S.A. Sroka, Bratislava–Kraków 2009, s. 125–327.

Hudák J.,Patrocíniá na Slovensku, Bratislava 1984.

HylandW.P., Abbot John-Jerome of Prague: Preaching and reform in Early Fifteenth-Century Poland, „Analecta Praemonstratensia” 2004, vol. 80, s. 5–42.

Jakubowski Z., Polityczne i kulturowe aspekty kultu biskupa krakowskiego Stanisława w Polsce i Czechach w średniowieczu, Częstochowa 1988.

Kališnický pasionál z roku 1495, ed. Z.V. Tobolka, Praha 1926 („Monumenta Bohemiae Typographica”, 2).

KlaniczayG., Holy Rulers and Blessed Princesses: Dynastic Cults in Medieval Central Europe, Cambridge 2002.

Kochanowska-Reiche M., Ikonografia kanonizacyjna św. Stanisława biskupa, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1987, R. 49, nr 1–2, s. 73–85.

Kochanowska-Reiche M., Najstarsze cykle narracyjne z legendy św. Stanisława biskupa, „Ikonotheka. Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego” 1991, t. 3, s. 27–48.

Kubín P., Blahoslavený Hroznata – Kritický životopis, Praha 2000.

Kult świętego Stanisława na Śląsku (1253–2003), red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2004.

Kurtyka J.,Starostwo spiskie (1412–1769/70) [w:] Terra Scepusiensis: Stav bádania o dejinách Spiša, red. R. Gładkiewicz, M. Homza, Levoča–Wrocław 2003, s. 487–533.

Kútnik J., Dejiny kultu sv. Stanislava na Slovensku (Pro memoria) [w:] Svätec a jeho funkcie v spoločnosti, vol. 2, red. R. Kožiak, J. Nemeš, Bratislava 2006, s. 323–332.

Kuzmová S., Kazania o św. Stanisławie a hagiografia [w:] Kaznodziejstwo średniowieczne. Teksty, atrybucje, audytorium. Polska na tle Europy, red. K. Bracha, A. Dąbrówka, Warszawa 2014 („Colloquia Mediaevalia Praedicatoria”, t. 1), s. 69–84.

KuzmováS., Preaching Saint Stanislaus: Medieval Sermons on St. Stanislaus of Cracow, His Image and Cult, Warszawa 2013.

Kuzmová S., Recepcja kazania Peregryna z Opola o św. Stanisławie w kazaniach autorów późnego średniowiecza [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg,
T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 425–458.

Labuda G., Święty Stanisław. Biskup krakowski, patron polski. Śladami zabójstwa – męczeństwa – kanonizacji, Poznań 2000.

LajtaE.,Trois scènes de la légende de St. Stanislas, „Bulletin du Musée Hongrois-des-Beaux-Arts” 1954, vol. 5, s. 29–35.

MadasE., La Légende dorée – Historia Lombardica – en Hongrie [w:] Spiritualità e lettere nella cultura italiana e ungherese del basso medioevo, ed. S. Graciotti, C. Vasoli, ­Firenze 1995, s. 53–61.

MezőA., Patrocíniumok a középkori Magyarországon, Budapest 2003.

Mischke W., Pierwotny schemat ikonograficzny przedstawiania św. Stanisława ze Szczepanowa: krakowski znak pielgrzymi z Czech i Moraw, „Ciechanowskie Studia Muzealne” 1990, t. 2, s. 37–68.

MrozowiczW., Die politische Rolle des Kultes des hl. Adalbert, Stanislaus und der hl. Hedwig im Polen des 13. Jahrhunderts [w:]Fonctions sociales et politiques du culte des saints dans les sociétés de rite grec et latin au Moyen Âge et à l’epoque moderne: Approche comparative, éd. M. Derwich, M. Dmitriev, Wrocław 1999, s. 111–125.

PacioccoR., Canonizzazioni e culto dei santi nella christianitas (1198–1302), Assisi 2006.

Pauk M.R. Święci patroni a średniowieczne wspólnoty polityczne w Europie Środkowej [w:] Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. J. Pysiak, A. Pieniądz-Skrzypczak, Warszawa 2005, s. 237–260.

PiechZ., Darstellungen des heiligen Stanislaus als Schutzheiligen des Herrschers, des Staates und der Dynastie der Jagiellonen [w:]Fonctions sociales et politiques du culte des saints dans les sociétés de rite grec et latin au Moyen Âge et à l’epoque moderne : Approche comparative, éd. M. Derwich, M. Dmitriev, Wrocław 1999, s. 125–159.

Pilgram A., Calendarium chronologicum medii potissimum aevi, Viennae 1781.

Plezia M., Dookoła sprawy świętego Stanisława, Bydgoszcz 1999.

Podlaha A., Šittler E., Chrámový poklad u sv. Víta v Praze, jeho dějiny a popis, Praha 1903.

Polonica w średniowiecznych rękopisach bibliotek monachijskich, oprac. J. Wolny, M. Markowski, Z. Kuksewicz, Wrocław 1969.

Radó P., Libri liturgici manuscripti bibliothecarum Hungariae et limitopharum regionum, Budapest 1973.

Radocsay D., A középkori Magyarország táblaképei, Budapest 1955.

Rajman J., Przedkanonizacyjny kult św. Stanisława, „Nasza Przeszłość” 1993, t. 80, s. 5–49.

Rekettyés M., Stosunki polityczne i kulturalne polsko-węgierskie za Władysława Jagiellończyka, Wrocław 1999.

Rożnowska-SadraeiA., Jagiellonians and the Internationalisation of National Saints [w:]Image, Memory and Devotion: Liber Amicorum Paul Crossley, ed. Z. Opacić, ATimmermam, Turnhout 2011, s. 265–274.

Rożnowska-Sadraei A., Pater Patriae: The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish Kings 1200–1455, Kraków 2008.

RyneśW.,Kult św. Stanisława biskupa w Czechach, „Zeszyty Naukowe KUL” 1978, t. 21, s. 76–77.

Selecká Mârza E., A Középkori Lőcsei Könyvtár,Szeged 1997.

Schenk W., Kult liturgiczny św. Stanisława biskupa na Śląsku w świetle średniowiecznych rękopisów liturgicznych, Lublin 1959.

SchneyerJ.B., Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, vol. 4, Münster 1972.

 

Sobeczko H.J., Liturgia Katedry Wrocławskiej według przedtrydenckiego „Liber Ordinarius” z 1563 roku (Opole, Archiwum Diecezjalne, rkps nr M 1), Opole 1993.

Sopko J., Stredoveké latinské kódexy slovenskej proveniencie v Maďarsku a Rumunsku, vol. 2, Martin 1982.

Sopko J., Stredoveké latinské kódexy v slovenských knižniciach, vol. 1, Martin 1981.

Sroka S.A., Piastówny na Węgrzech w dobie Jagiellonów (1490–1526) [w:]Ecclesia – cultura – potestas, red. P. Kras et al., Kraków 2006, s. 559–568.

Sroka S.A., Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego, 1387–1437, Kraków 2001.

Sroka S.A.,Z dziejówstosunkówpolsko-węgierskich w późnymśredniowieczu, Kraków1995.

Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.

Stejskal J., Podivuhodný příběh Jana Jeronýma, Praha 2004.

SzakácsB.Z., A Magyar Anjou Legendárium képi rendszerei, Budapest 2006.

SzentiványiR., Catalogus concinnus librorum manuscriptorum Bibliotecae Batthyányanae, Szeged 1958.

Śnieżyńska-StolotE., Ze studiów nad ikonografią legendy św. Stanisława biskupa, „Folia Historiae Artium” 1972, t. 8, s. 161–183.

Tóth M.I., Szent Szaniszló Magyarországi tisztelete és az Érdy-kódex Szent Szaniszló-
­-legendája
, http://sermones.elte.hu/?az=319tan_plaus_tothmiklos [dostęp: 26.05.2018].

Trajdos T.M., Kult św. Stanisława na Spiszu [w:] Święty Stanisław patronemładu społecznego, red. B. Wójcik, Tarnów 2003, s. 73–89.

VauchezA., Sainthood in the Later Middle Ages, Cambridge 1997.

WalczakM., The Jagiellonian Saints: Some Political, National and Ecclesiastical Aspects of Artistic Propaganda in Jagiellonian Poland [w:] Die Jagiellonen. Kunst und Kultur einer europäischen Dynastie an der Wende zur Neuzeit, Hrsg. D. Popp, R. Suckale, Nürnberg 2002, s. 139–149.

WalczyŁ., Kazanie Jana ze Słupczy o św. Wojciechu – przyczynek do dziejów ideologii państwowej w drugiej połowie XV wieku, „Nasza Przeszłość” 1992, t. 77 s. 261–271.

Wąsowicz H., Kalendarz ksiąg liturgicznych Krakowa do połowy 16. wieku. Studium chronologiczno-typologiczne, Lublin 1995.

Węcowski P., Strata korony królewskiej po śmierci św. Stanisława w opinii pisarzy późnego średniowiecza [w:] Christianitas Romana. Studia ofiarowane prof. Romanowi Michałowskiemu, red. K. Skwierczyński et al., Warszawa 2009, s. 274–299.

Witkowska A., Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa, Lublin 1984.

WitkowskaA., The thirteenth-century miracula of St. Stanislaus, Bishop of Krakow [w:] Procés de canonisation au Moyen Âge: Aspects juridiques et religieux, éd. G. Klaniczay, Rome 2004, s. 149–163.

Woś J.W., Un culte importe. Saint Adalbert et l’évêque de Trente Alexandre de Mazovie (1423–1444) [w:] idem, Adalbert et Stanislas, saints patrons de la Pologne, transl. A. de Penanster, Paris 1998, s. 97–108.

Wójcik-Zega D., Twórczość kaznodziejska dominikanina Marcina Polaka († 1278), ­Kraków 2006 (maszynopis pracy doktorskiej w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego).

Zathey J., Hieronim Jan Silvanus z Pragi [w:] Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław 1960–1961, s. 507–509.

Informacje

Informacje: Prace Historyczne, 2018, Numer 145 (3), s. 429 - 451

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:
Średniowieczny kult św. Stanisława poza granicami Polski (ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowej)
 
Angielski:

The medieval cult of St. Stanislaus beyond the borders of Poland (in Central Europe)

Autorzy

Univerzita Komenského v Bratislave, Slovensko

Publikacja: 14.09.2018

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Stanislava Kuzmová (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski