Oświeceniowy kanon lektur i jego recepcja wśród płockiego duchowieństwa parafialnego w czasach biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEOświeceniowy kanon lektur i jego recepcja wśród płockiego duchowieństwa parafialnego w czasach biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego
Data publikacji: 20.09.2017
Prace Historyczne, 2017, Numer 144 (3), s. 515 - 538
https://doi.org/10.4467/20844069PH.17.029.6944Autorzy
Oświeceniowy kanon lektur i jego recepcja wśród płockiego duchowieństwa parafialnego w czasach biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego
The Enlightenment literary canon and its reception among the parish clergy in the Diocese of Płock in the time of Bishop Michał Jerzy Poniatowski
Because of the priests’ obligation to preach, teach catechisms, and hear confessions, books were essential in ministry. Bishops asked about them during visitations and sporadically recommended certain works, but it was not common to propose a comprehensive, coherent and well-designed set of obligatory reading for parsons. However, such an exceptional literary canon was created under the name of Bishop Michał Jerzy Poniatowski. The research problems of this article are the ideology of the proposed set of books and its reception among the parish clergy in the Diocese of Płock. I examined pastoral letters, recommended works and visitation protocols informing about book collections. As a result, I concluded that the canon represented the ideas of Catholic Enlightenment such as: orthodoxy, intellectualism, focus on morality, classicist style and rehabilitation of reason. However, the parish clergy accepted only practical and well-known genres regardless of stylistic and ideological novelty.
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Diecezjalne w Płocku
Wizytacja dekanatu płockiego 1774, sygn. AV 288.
Wizytacja dekanatów: Ostrołęka, Ostrów, Wąsocz, Wizna, Wyszków 1774, sygn. AV 307.
Źródła drukowane
Kapłan sługa boży y pasterz dusz czyli list xiędza plebana do xiędza brata swego zamykaiącyw Krótkim zebraniu obowiązki kapłańskie i pasterza dusz, Wilno 1793.
Kazania niektóre Księży Diecezji Płockiej z podanych co rocznie dwiema ratami w Maju i w Październiku do Kancelarji Zadwornej Biskupiej 1782. Teraz z tejże Kacelarji wydane i do druku podane 1785, bmw, 1785.
Kołłątaj H., Pamiętnik o stanie duchowieństwa katolickiego polskiego i innych wyznań w połowie XVIII wieku, Poznań 1840.
Kossakowski J., Xiądz Pleban, Warszawa 1786.
Materiały do dziejów ziemi płockiej. Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, t. 1–15, red. M.M. Grzybowski, Płock 1981–2012.
Poniatowski M.J., Rozporządzenia y pisma pasterskie za rządów J.O. Xięcia JMCI Michała Jerzego Poniatowskiego Biskupa Płockiego do diecezyi płockiey wydane dla wygody teyże Dyecezyi zebrane, i do Druku podane, t. 1–4, Warszawa 1785.
Opracowania
a) Monografie
Bąk J., Wady ganione i cnoty zalecane w spuściźnie kaznodziejskiej Samuela Wysockiego, Kalisz 2002.
Burke P., Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie, tłum. R. Pucek, M. Szczubiałka, Warszawa 2009.
Butterwick R., Polska rewolucja a kościół katolicki 1788–1792, tłum. M. Ugniewski, Kraków 2012.
Giznburg C., Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w., tłum. R. Kłos, Warszawa 1989.
Grzybowski M., Kościelna działalność Michała Jerzego Poniatowskiego biskupa płockiego 1773–1785, Warszawa 1983.
Kasabuła T., Ignacy Massalski biskup wileński, Lublin 1998.
Kowalski K.M., Księgozbiory parafialne archidiakonatu pomorskiego w XVI–XVIII [w:]Studium z dziejów kultury intelektualnej Prus Królewskich, Gdańsk 1993.
Kracik J., Vix venerabiles. Z dziejów społecznych niższego kleru parafialnego w archidiakonacie krakowskim XVII–XVIII w., Kraków 1982.
Litak S., Kościół łaciński w Polsce około 1772 roku: mapa – komentarz – indeks, Lublin 1991.
Moskal T., Biblioteki parafialne w archidiakonacie sandomierskim w XVIII w., Sandomierz 2005.
Pazera W., Kaznodziejstwo w Polsce od początku do końca epoki baroku, Częstochowa 1999.
Pazera W., Polskie kaznodziejstwo epoki oświecenia, Częstochowa 2000.
Pryszmont J., Historia teologii moralnej, Warszawa 1987.
Romuald G., Rozwój pojęcia historii Kościoła, Poznań 1964.
Różański M., Duchowieństwo parafialne archidiakonatu uniejowskiego w XVIII wieku. Studium prozopograficzne, Łódź 2010.
Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku. Studium prozopograficzne, Kraków 2010.
Słowiński J., Katechizmy katolickie w języku polskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 2005.
Szady J., Księgozbiory parafialne w prepozyturze wiślickiej w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 2008.
Szczurowski R., Zaradzić potrzebom doczesnym i wiecznym. Idee oświecenia w Kościele katolickim w Polsce (do 1795 r.), Kraków 2014.
Zakrzewski A., Idee oświecenia w kazaniach polskich, Częstochowa 1986.
b) Prace zbiorowe
Bednarski S., Abramowicz Adam [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935, s. 11.
Grzebień L., Balsam Kasper [w:]Słownik polskich teologówkatolickich, t. 1, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 93–94.
Grzebień L., Rydzewski Wawrzyniec (1717–1765) [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 33, red. S. Kieniewicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991–1992, s. 446–447.
Grzebień L., Skarga Piotr [w:]Słownik polskich teologówkatolickich, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1983,t. 4, s. 84–92.
Grzebień L., Ubermanowicz Sebastian [w:]Słownik polskich teologówkatolickich, t. 4, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1983,s. 365–366.
Obłąk T., Gabriel Paul Antoine [w:] Encyklopedia katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski,Lublin 1973,s. 655.
Rok B., Mentalność duchowieństwa polskiego w XVIII wieku [w:] Studia z dziejów kultury i mentalności czasów nowożytnych, red. K. Matwijowski, B. Rok, Wrocław 1993, s. 41–57.
Sołtys A., Powiernik, przyjaciel, sprzymierzeniec, „aktor” drugiego planu – prymas Michał Jerzy Poniatowski [w:] Pamiętniki Stanisława Augusta i ich bohaterowie, red. A. Grześkowiak-Krwawicz, Warszawa 2015, s. 151–152.
Szczurowski R., Pastoralny i literacki wzorzec kapłana doby oświecenia [w:] Historia bliższa ludziom. Prace ofiarowane Księdzu Profesorowi Janowi Kracikowi w 70. rocznicę urodzin, red. R. Szczurowski, E.E. Wróbel, Kraków 2011, s. 333–346.
Ślusarska M., Oświeceniowe modele biskupa, plebana i parafii. Kontynuacja czy zmiana tradycji? [w:] Dwór – plebania – rodzina chłopska. Szkice z dziejów wsi polskiej XVII i XVIII wieku, Warszawa 1998, s. 37–53.
Ubaldo G., Fleury Claude [w:] Słownik katechetyczny, Warszawa 2007, s. 267–269.
Wiślicz T., Jak gdyby wśród pogan lub heretyków. Polityka potrydenckiego Kościoła wobec religii ludowej i jej osobliwości w Rzeczypospolitej [w:] Staropolski ogląd świata. Rzeczypospolita między okcydentalizmem a orientalizacją. Przestrzeń wyobrażeń, t. 2, red. R. Kołodziej, F. Wolański, Toruń 2009, s. 31–42.
Wiślicz T., Jak nauczyć analfabetę? Metodologiczne problemy duszpasterstwa katolickiego w Rzeczpospolitej XVIII wieku [w:] Między barokiem a oświeceniem. Edukacja, wykształcenie, wiedza, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2005, s. 164.
WiśliczT., Shepherds of the Catholic Flock: Polish Parochial Clergy, Popular Religion, and the Reception of the Council of Trent [w:] Gelehrte Geistlichkeit – geistliche Gelehrte. Beiträge zur Geschichte des Bürgertums in der Frühneuzeit, t. 97: Historische Forschungen, hsg. von L. Schorn-Schütte, Berlin 2012, s. 25–52.
Wyczawski H., Wujek Jakub [w:]Słownik polskich teologówkatolickich, t. 4, red. H.E. Wyczawski, Warszawa, 1983,s. 469–478.
Wysocki J., Wysocki Samuel Sebastian [w:]Słownik polskich teologówkatolickich, t. 4, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1983,s. 482–483.
Wysocki J., Zachariaszewicz (Zacharyaszewicz) Grzegorz h. własnego [w:]Słownik polskich teologówkatolickich, t. 4, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1983,s. 498–499.
c) Artykuły w czasopismach
Butterwick R., Między oświeceniem a katolicyzmem, czyli o katolickim oświeceniu i oświeconym katolicyzmie, „Wiek Oświecenia” 2014, t. 30, s. 11–55.
DarntonR., In Search of the Enlightenment: Recent Attempts to Create a Social History of Ideas, „The Journal of Modern History” 1971, t. 43, nr 1, s. 113–132.
Główka D., Księgozbiory duchowieństwa płockiego w XVIII wieku,„Kwartalnik Historyczny” 1995, t. 52, nr 2, s. 18–19.
Grzybowski M., Formacja intelektualna i moralna duchowieństwa diecezji płockiej w czasach rządów bp M.H. Poniatowskiego (1773–1785), „Studia Płockie” 1976, t. 4, s. 77–100.
Grzybowski M., Reforma studiów seminaryjnych w diecezji płockiej biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego (1773–1785), „Studia Płockie” 1973, t. 1, nr 175–193.
Grzybowski M., Życie religijno-moralne w diecezji płockiej w czasach rządówbiskupa M.J. Poniatowskiego (1773–1785), „Studia Płockie” 1976, t. 4, s. 101–144.
Kracik J., Biblioteka parafialna a prywatne księgozbiory duchowieństwa. Dekanat Nowa Góra w XVII–XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1976, t. 32, s. 249–271.
Kracik J., Ewangelicznie i rozumnie. Oświecenie katolickie, „Znak” 1992, nr 451, s. 57–69.
Kracik J., Sekularyzacja pojmowania historii Kościoła w dobie Oświecenia, „Studia Theologica Varsaviensia” 1988, t. 26, nr 2, s. 253–262.
Ślusarska M., Ku odnowie życia religijno-moralnego wiernych i poprawie ich obyczajów. Duchowieństwo diecezji wileńskiej w okresie pontyfikatu biskupa Ignacego Jakuba Massalskiego (1762–1794) a oświeceniowa reforma katolicka, „Senoji lietuvos literatūra” 2010, t. 33, s. 171–211.
Wiślicz T., Religijność wiejska w Rzeczpospolitej szlacheckiej, „Barok” 2004, t. 11, s. 97–118.
Witecki S., Oświecony katolicyzm trydencki. Księgozbiory duchowieństwa parafialnego diecezji płockiej w okresie pontyfikatu bp. Michała Jerzego Poniatowskiego, „Wiek Oświecenia” [w druku].
d) Materiały internetowe
Bibliografia Polska Karola Estreichera, cz. 3, t. 1–36, http://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/ [dostęp: 18.03.2016].
Catholic Encyclopedia, New York, https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913) [dostęp: 18.03.2016].
BechtelF.S., Dom Augustin Calmet, CE, t. 3.
Drum W., Giovanni Stefano Menochio,CE, t. 10.
DunfordD., Bartolommeo Gavantus, CE, t. 6.
GhellinckJ. de, Denis Pétau, CE, t. 11.
HartyJ.M., Probabilism, CE. t. 12.
IngoldA.M.P., Louis Thomassin, CE, t. 14.
KeoghW.F., St. Charles Borromeo,CE, t. 3.
KirschJ.P., Claude Fleury, CE, t. 6.
Kirsch J.P., Pietro Sforza Pallavicino, CE, t. 11.
McMahonA.L., Alexander Natalis, CE, t. 1.
OttM., Antoine Pagi,CE, t. 11.
ScheidN., Vincent Houdry,CE, t. 7.
WeberN.A., Giovanni Lorenzo Berti, CE, t. 2.
WindsorFanning W.H., Vitus Pichler, CE, t. 12.
Vannini F., Mario Guarnacci [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, t. 60, 2003, http://www.treccani.it/enciclopedia/mario-guarnacci_(Dizionario-Biografico)/ [dostęp: 18.03. 16].
Zielińska Z., Michał Jerzy Poniatowski h. Ciołek [w:] Polski Słownik Biograficzny, n.d., t. 17, http://www.ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/michal-jerzy-poniatowski-h-ciolek, [dostęp: 8.12.2016]
Informacje: Prace Historyczne, 2017, Numer 144 (3), s. 515 - 538
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Oświeceniowy kanon lektur i jego recepcja wśród płockiego duchowieństwa parafialnego w czasach biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego
The Enlightenment literary canon and its reception among the parish clergy in the Diocese of Płock in the time of Bishop Michał Jerzy Poniatowski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 20.09.2017
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1809
Liczba pobrań: 1320