Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEArtefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach
Data publikacji: 07.05.2016
Prace Etnograficzne, 2015, Tom 43, Numer 4, s. 271 - 305
https://doi.org/10.4467/22999558.PE.15.019.5196Autorzy
Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach
Artifacts of the Past as Traces of Memory. The Aromanian (Vlachs) Cultural Heritage in the Balkans
The purpose of this article is to answer several questions: (1) What traces of the Aromanian (Vlach) tangible cultural heritage can be found in present-day Albania, Greece, and the Republic of Macedonia?; (2) What do such traces tell us about the local community and its history and significance in European culture?; (3) Is there today any Aromanian collective memory of the places where the traces of this heritage have been found? The article describes the regions which used to be inhabited by Aromanians, presents the initial criteria for the division of their cultural heritage into groups by attributing selected examples of historical monuments to this ethnos, and also indicates the selected meanings related to Aromanian culture which we discover when treating these monuments as the text of culture.
I used qualitative field research methods, including photographic documentation, interviews, and participant observations linked with the traces of this heritage in selected villages of Greece, Albania, and Republic of Macedonia. The research also focused on the secondary (historic and ethnographic) sources as well as on resources available on the Internet – I analyzed the narratives about the relevant monuments in ethnographic sources (past and contemporary memories of Aromanians) published in the new media, including on blogs and websites. The analysis is based on the comparative historical paradigm and on the interpretative paradigm, which made it possible to study the hidden cultural meanings and codes related to the Aromanian heritage.
The study showed that the Balkans is home to numerous Aromanian cultural heritage artifacts with which this ethnicity researchers associates different meanings (e.g. space organization, real and symbolic places, multiculturalism and conflict).
Abadzi H., The Vlachs of Greece and their Misunderstood History, https://www.academia.edu/3804965/The_Vlachs_of_Greece_and_their_Misunderstood_History_English [dostęp: 4.11.2015].
Ashworth G., Planowanie dziedzictwa, Kraków, 2015
Balamaci N.S., Can the Vlachs Write their own History?, „Journal of Hellenic Diaspora”, nr 17, January 1991, s. 9–36, http://pl.scribd.com/doc/46327940/Can-the-Vlachs-Write-Their-Own-History#scribd [dostęp: 3.11.2015].
Balamaci N.S., The Vlachs in Albania: A travel Memoir and Oral History, http://www.farsarotul.org/nl14_1.htm [dostęp: 31.10.2015]
Bardu N., Eighteenth Century Aromanian Writers: The Enlightenment and the Awakening of National and Balkan Consciousness, file:///C:/Users/Asus/AppData/Local/Temp/III_1_Bardu%282%29-1.pdf [dostęp: 3.11.2015].
Bardu N., Among the Aromanians in Grabova (Greava), Albania. Sociolinguistic Observations, „Analele Universității »Ovidius«din Constanța. Seria Filologie”, t. XVIII, 2007, s. 17–28.
Bielenin-Lenczewska K., Praktyka religijna i tożsamość macedońskich muzułmanów / Torbeszów w kontekście islamizacji na Bałkanach, „Slavia Meridionalis”, nr 11, 2011, s. 267–2 80.
Blagaduša F., Aromunojo (Walachojo) w makedonskim měsće Kruševje, „Rozklad. Serbski Kulturny Časopis”, nr 12, 2014, http://www.rozhlad.de/nastawk_233.html [dostęp: 12.09.2015].
Brailsford H.N., Macedonia: Its Races and their Future, London, 1906, http://promacedonia.org/en/hb/hb_8_4.html [dostęp: 10.11.2015].
Capidan T., Români nomazi. Studiu din viaţa Românilor din sudul Peninsulei Balcanice, Cluj. Churches, 1926
Capidan T., Churches and Monasteries in Macedonia, red. T. Dimitrovski, Skopje, 2012.
Czamańska I., Wołosi – strażnicy gór, [w:] Kalendarz Pasterski 2014, http://www.goraleslascy.pl/aktualnosci/pierwsze-wydanie-kalendarza-pasterskiego-na-2014r/.
Czekalski T., Albania 1920–1939: państwo, gospodarka, kultura, Kraków, 1996a.
Czekalski T., Zarys dziejów chrześcijaństwa albańskiego w latach 1912–1993, Kraków, 1996b.
Czekalski T., Pogrobowcy wielkiej idei: przemiany społeczne w Grecji w latach 1923–1940, Kraków, 2007.
Czekalski T., Perypetie historyka – o specyfice badań nad przeszłością w krajach bałkańskich, [w:] Tematy trudne. Sytuacje badawcze,red. I.B. Kuźma, Łódź, 2013, s. 143–154.
Czekalski T., Hauziński J., Leśny J., Historia Albanii, Wrocław, 2009.
Dragomir S., Vlahii din Nordul Peninsulei Balcanice în evul mediu, Bucureşti, 1959.
Σκαφιδά Β., ΙστορίατουΜετσόβου, ,,Ηπειρωτική Εστία”, τ. 10, 1961, s. 965–974.
Eldress Sophia, the Ascetic of the Panagia, http://www.johnsanidopoulos.com/2010/06/eldress-sophia-ascetic-of-panagia.html [dostęp: 3.09.2015].
Elsie R., Balli Kombëtar: The Ten-Point Programme, 1942, http://www.albanianhistory.net/texts20_2/AH1942.html[dostęp: 3.09.2015].
Der Islam und die Derwisch-Sekten Albaniens. Anmerkungen zu ihrer Geschichte, Verbreitung und zur derzeitigen Lage, http://www.kakanien.ac.at/beitr/fallstudie/RElsie2.pdf [dostęp: 9.11.2015].
Historical Dictionary of Albania, Lanham–Toronto–Plymouth, 2010.
Emergency Restoration St. Nicholas Church, Voskopoja, http://albania.nlembassy.org/binaries/content/assets/postenweb/a/albanie/netherlands-embassy-in-tirana/2013/may/pcf_chwb_voskopoja.pdf [dostęp: 31.10.2015].
Fkashëri A., Frashëri N., Frasheri në historinë e Shqipërisë (Botimi i dytë), Tiranë, 2014.
https://archive.org/stream/FrasheriNeHistorineEShqiperise2014/Frasheri-ne-Historine-e-Shqiperise-2014_djvu.txt [dostęp: 13.12.2015].
Guillaume de Vaudoncourt F.F., Memoirson the Ionian Islands, considered in a commercial, political and military, point of view; in which their advantages of position are described, as well as their relations with the Greek continent: including the life and character of Ali Pacha, the Present Ruler of Greece, London, 1816.
Giakoumis K., The Orthodox Church in Albania Under the Ottoman Rule 15th–19th Century, [w:] Religion und Kultur im albanisch-sprachigen Südosteuropa, red. A. Rathberger, Frankfurt am Main, 2010, s. 69–110.
Haciu A.N., Aromanii. Comert, industrie, arte, expansiune, civilizatie, Focsani, 1936.
http://www.balcanicaucaso.org/eng/Regions-and-countries/Macedonia/Bitola-the-cosmopolitan-carsija-86049 [dostęp: 4.11.2015].
Ιερά Βασιλικήκαι Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου Κονίτσης, ΕκδοcίcΙεραc , Μοήκc Μολυβδοσκεπάστου, 2012.
Kahl T., Ethnizität und räumliche Verbreitung der Aromunen in Südosteuropa, Münster, 1999.
Kahl T., „Being Vlach, Singing Greek”: Greek-Aromanian Music Contacts in the Pindus Mountain Range, [w:] Shared Music and Minority Identities. International Council for Traditional Music, red. N. Ceribašić, E. Haskell, Zagreb Roč, 2006, s. 171–188.
Kahl T., Wurde in Moschopolis auch Bulgarisch gesprochen? Überlegungen zur Slawophonie im Südalbanien des 18. Jahrhunderts, [w:] Probleme de filologie slavă XV, Timișoara, 2007, s. 484–494.
Kahl T., Prifti E., Geschichte der Kodifizierung des Aromunischen, Romanische Kleinsprachen heute, red. W. Dahmen, G. Holtus, J. Kramer, Romanistisches Kolloquium XXVII, 2016.
Kapralski S., Metropolitalne przestrzenie pamięci, [w:] Metropolie mniejszości. Mniejszość w metropoliach, red. B. Jałowiecki, E.A. Sekuła, Warszawa, 2011, s. 48–74.
Kara G., Guddemi P., The Spark and the New Leaf: The Aromanians of Macedonia, http://www.farsarotul.org/nl23_1.htm [dostęp: 1.12.2015].
Kisha e Shën Kollit, http://www.imk.gov.al/?page_id=465 [dostęp: 20.10.2015].
Klimkowski T., Dziedzictwo greckie w języku rumuńskim i arumuńskim, „Balcanica Posnaniensia”, t. XIX, Poznań, 2012a, s. 19–30.
limkowski T., Rumuńscy Arumuni i ich język, „Balcanica Posnaniensia”, t. XIX, Poznań, 2012b s. 7–17.
Kocój E., Pamięć starych wieków, Kraków, 2013.
Kocój E., Dziedzictwo bez dziedzica? Materialne i religijne dziedzictwo kulturowe mniejszości pochodzenia wołoskiego w Europie w kontekście projektu interdyscyplinarnych badań (przyczynek do tematu – I), ,,Zarządzanie w Kulturze”, z. 2, 2015a, s. 137–150.
Kocój E., Heritage without Heirs? Tangible and Religious Cultural Heritage of the Vlachs Minority in Europe in the Context of Interdisciplinary Research Project (Contribution to the Subject), ,,Balcanica Posnaniensia”, Special volume IUS VALACHICUM I, Poznań–Bucharest, 2015, s. 137–147.
Koukoudis A.I., The Vlachs: Metropolis and Diaspora, Thessalonica, 2003.
Kressing F., Die Aromunen – ein vergessenes Volk? Wanderhirtentum, berufliche Spezialisierung und wechselnde ethnische Identität einer Balkanlatinität, http://www.philhist.uni-augsburg.de/lehrstuehle/volkskunde/lehre_verkn__pfung_mit_digicampus/ss07/Religion_als_Bestandteil_von_Ethnizit__tskonstruktionen/Downloads/Aromunen_Wlachen_Balkanlatinitaet.pdf [dostęp: 12.11.2015].
Kyçyku K., Arumunёt e Shqipёrisёnёkontekst Ballkanik, Bucureşti, 1999.
Кнчовъ В., Македония. ЕтнографияиСтатистика, София, 1990.
Leake W.M., Travels in Northern Greece, t. 4, London, 1835.
Ljarja N.H., Voskopoja, One of the Most Important Hearths of Balkan Illuminist Ideas, ,,Journal of Educational and Social Research”, t. 4, nr 3, May, 2015
http://www.mcser.org/journal/index.php/jesr/article/viewFile/2717/2684 [dostęp: 3.10.2015].
Luković M., Transhumantní migrace pastevců v centrálních a západních oblastech Balkánu, [w:] Tradíčni agrárni kultura v kontextu společenského vývoje středni Evropy a Balkánu, red. Z. Kłodnicki, M. Luković, P. Slarkovský, R. Stoličná, M. Válk, ,,Etnologické Studie”, Brno, nr 12, 2012, s. 147–196.
Malovište (Mulovishti),http://cincari.org/vasa_prica/index.html [dostęp: 31.10.2015].
Manakia I., Albumul Etnografic Macedo-român. Tipuri, porturi şi localităţi ale aromânilor, Paris, 1907.
Maurer J., Sobowtóry, Kielce, 2002.
Милошеска E., Манастирот Трескавецсоцрквата Успениена Пресвета Богородица, [w:] Święta Góra Atos w kulturze Europy. Europa w kulturze Athosu, red. M. Kuczyńska, Gniezno, 2009, s. 271–281.
Novaci M., Aromânii din Siracu şi Aminciu (Metsovo – Pind, Grecia). Elemente lingvistice şi etnografice, Lucrările celui de-al XV-lea Simpozion Internațional de Dialectologie, „Journal Diacronia”, Cluj-Napoca, 2014.
Nowicka E., Corlu Mari, czyli o tradycji rumuńskiej i jej użytkowaniu w budowaniu więzi etnicznej,[w:] Kreacje i nostalgie. Antropologiczne spojrzenie na tradycje w nowoczesnych kontekstach,Warszawa, 2009
Nowicka-Rusek E., Nasz język rozumieją aniołowie. Arumunii we współczesnym świecie, Kraków, 2011
Nowicka-Rusek E., Pasterze w mieście. Rola miasta w konstrukcji tożsamości bałkańskich Arumunów, [w:] Metropolie mniejszości. Mniejszość w metropoliach, red. B. Jałowiecki, E.A. Sekuła, Warszawa, 2011b, s. 111–137.
Nitsiakos V., On the Border: Transborder Mobility, Ethnic Groups and Boundaries on the Albanian-Greek Frontiers, http://www.brad.ac.uk/ssis/media/ssis/ceer/2011/Nitsiakos_review.pdf [dostęp: 10.11.2015].
Oikonomou A., Mpalaska E., Stylios C., The Icon of Virgin Mary in Epirus through the Centuries, http://www.womanway.eu/studies/files/panaghia_teiep_en.pdf [dostęp: 10.11.2015].
Palushi A., David Selenica of Vlora and his Painting in the Holy Church of Kukuzeli in the Holy Mountain (1715), http://konferenca.unishk.edu.al/icrae2013/icraecd2013/doc/31.pdf [dostęp: 15.10.2015].
The Life Cycle of John the Forerunner in the Basilica of St. Nicholas in Voskopoja, http://konferenca.unishk.edu.al/icrae2014/cd/pdfdoc/115.pdf [dostęp: 23.11.2015].
Papahagi T., Aromînii din punct de vedere Istoric, Cultural şi Politic, Tipografia „N. Stroilă”, Bucureşti, 1915.
Papahagi T., Aromânii din Albania, Bucureşti, 1920.
Papahagi T., Aromânii moscopoleni şi comerţul veneţian în secolele al XVII-lea şi al XVIII-lea, Bucureşti, 1935.
Petera J., Wędrówki pasterzy Aromunów w Albanii, „Etnografia Polska”, t. 6, 1962, s. 192–201.
Peyfuss M.D., Die Druckerei von Moschopolis, 1731–1769. Buchdruck und Heiligenverehrung im Erzbistum Achrida, Wien–Köln (Wiener Archiv f. Geschichte des Slawentums u. Osteuropas. 13), 1989.
Rapper de G., Better than Muslims, not as Good as Greeks: Emigration as Experienced and Imagined by the Albanian Christians of Lunxhëri [w:] The New Albanian Migration, R. King, N. Mai, S. Schwandner-Sievers, Sussex, 2005, s. 173–194.
Rapper G. de, Sintès P., Composer avec le risqué: la Frontière sud le l’Albanie entre politique des états et solidarités locales, „Revue d’études comparatives Est-Ouest”, 37, 4,, 2006, s. 243–271.
Rousseva R., Iconographic Characteristics of the Churches in Moschopolis and Vithkuoi (Albania), ,,Makedonika”, v. 3, 5, 1936, s. 166, http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_35/ekd_pemk_35_Russeva.pdf [dostęp: 31.10.2014].
Ruzica M., The Balkan Vlachs/Aromanians Awakening, National Policies, Assimilation, http://cincari.org/dokumenta/free/The_Balkan_Vlachs-Aromanians.pdf [dostęp: 6.12.2015].
Selenicas D., The Life Cycle of St. Nicholas Conducted in Basilica of „St. Nicholas” in Voskopoje, „Anglisticum Journal (IJLLIS)”, t. 2, nr 4, http://pakacademicsearch.com/pdf-files/lan/170/312-315%20Volume%202%20Number%204%20%20August%202013.pdf [dostęp: 31.10.2014].
Siokis N., Ο Τρανός Χορόςκαιτοδρώμενοτου Βαλμάστην Κλεισούρα Καστοριάς. Ημαρτυρίατου Αριστοτέλη Βαλαωρίτηπερίτου Βαλμάστα 1878, ,,ΗπειρωτικήΕταιρεία”, τεύχ. 287, Ιούλιος– Αύγουστος, 2004, s. 294–301.
Skendi I.S., Crypto-Christianity in the Balkan Area under the Ottomans, ,,Slavic Review”, t. 26, nr 2, 1967, s. 227–246.
Stránský A., L’église Saint-Jean de Boboščica, en Albanie, ,,Revue des études slaves”, t. 16, 1936, z. 1–2.
Taminden T., The Vlach in the Republic of Macedonia: A Success Story or a Minority on Road to Extinction?, [w:] The Forgotten Minorities in of Eastern Europe – the History and Today of Selected Ethnic Groups in Five Countries, red. A. Tanner, Helsinki, 2004 ,s. 201–240.
Trifunoski J.F., Moskopolje – uništena hrišćanska varoš u Albaniji, Становништвословенскогпоријеклау Албанији, Зб орникрадовасамеђународногнаучногскупаодржаногна Цетињу 21, 22. И23, Јуна1990, http://dokumenta.cincari.org/free/Moskopolje_–_unistena_hriscanska_varos_u_Albaniji.pdf [dostęp: 4.11.2015].
Τpitoε Μ.Γ., Αγ. ΠαρασκευήΜετσόβου: 500 χρόνιαθρησκευτικήςκαιεθνικήςπροσφοράς, http://www.vlahoi.net/politismos/ag-paraskevi-metsovou.html [dostęp: 17.10.2015].
Urbańska B., Etnografia historyczna półwyspu bałkańskiego, „Etnografia Polska”, t. 10, 1996, s. 127–157.
Voskopojë Churches,http://www.wmf.org/project/voskopoj%C3%AB-churches [dostęp: 31.10.2015].
Wace A.J.B., 2013 The Nomads of the Balkans, an Account of Life and Customs Among the Vlachs of Northern Pindus, London (original work published 1914).
Weigand G., Die Aromunen: ethnographisch-philologisch-historische Antersuchungen über das Volk der Sogenannten Makedo-Romanen oder Zinzaren, Leipzig, 1894–1895.
Winnfrith T.J., The Vlachs: The History of a Balkan People, New York, 1988.
Voskopojë Churches,http://www.wmf.org/project/voskopoj%C3%AB-churches [odczyt: 31.10.2015].
Βλάχοικαιελληνισμός. ΟιΒλάχοιτηςΕλλάδας. ΕιδικήαναφοράστουςΒλάχουςτηςΑκαρνανίας, http://www.vlahoi.net/vlahoi-kai-ellinismos/anafora-stous-vlahous-tis-akarnanias.html [dostęp: 5.11.2015].
Σαμπανίκου Ε., Ηπαράστασητης Σταύρωσηςστη Μονή Αγίου Νικο λάου Μετσό βου Ηκαταγωγήκαιεξέλιξητουεικονογραφικούτύπου, ΑνακοίνωσηστοΔ' Συνέδριο Μετσοβίτικων Σπουδών (Μέτσοβο3–5 Σεπτεμβρίου2000).
Źródła audiowizualne:
Balkan’s Digest (rok prod. 2008), Romania, reż. I. Piturescu.
Calea Eschibaba (documentar), part. 1, https://www.youtube.com/watch?v=E1mEwWqfs9w [dostęp: 3.12.2015].
Calea Eschibaba (documentar), part. 2, https://www.youtube.com/watch?v=DNKKeE_c7V4 [dostęp: 3.12.2015].
Dhiava, https://www.youtube.com/watch?v=RJfom155v_o [dostęp: 5.10.2015].
Fotomontazh Grabova, https://www.youtube.com/watch?v=UoCHjPZrDsg [dostęp: 7.12.2015].
Reportaz. Grabova, Elbasan, AST Elbasani, Alpinizem, Ski dhe Turizem Malor, https://www.youtube.com/watch?v=g5uz4T-VeOg [dostęp: 4.12.2015].
Shculia armănească Grabova, http://aromanian.tv/videogallery/shculia-armaneasca-di-hoara-grabova1618479520 [dostęp: 3.12.2015].
Informacje: Prace Etnograficzne, 2015, Tom 43, Numer 4, s. 271 - 305
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach
Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach
Instytut Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego
ul. prof. Stanisława Łojasiewicza 4, 30-348 Kraków, Polska
Publikacja: 07.05.2016
Status artykułu: Otwarte
Licencja: Żadna
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 2889
Liczba pobrań: 931