FAQ
Logo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866

Data publikacji: 27.11.2024

Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 111 - 128

https://doi.org/10.4467/27204006PMO.24.005.20299

Autorzy

Przemysław Nowicki
Włocławskie Towarzystwo Naukowe
https://orcid.org/0000-0002-2026-5642 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866

Abstrakt

W 1821 r. w Królestwie Polskim powołany został przez zaborców rosyjskich nowy organ samorządu gmin żydowskich, nazwany dozorem bóżniczym, który zastąpił dotychczasowy kahał. W początkach w skład dozoru wchodzili rabin i trzech członków, a wybierany on był przez społeczność żydowską opłacającą składkę podatkową. Członkowie pełnili funkcje przez okres trzech lat. Dozór bóżniczy stanowił władzę wykonawczą wszystkich osób tworzących daną wspólnotę religijną określaną jako okręg bóżniczy. Do najważniejszych jego zadań należało układanie budżetu (tzw. etatu) na rok, a potem na trzy i sześć lat, obejmującego m.in. wydatki na utrzymanie synagogi, rabina, szkoły i ubogich (chorych), a także dochody m.in. z opłat, taks – od ślubów, pogrzebów, z łaźni (mykwy). Cała jego rachunkowość podlegała szczegółowej kontroli władz administracji ogólnej. Organ ten posiadał pełną zdolność prawną do nabywania i posiadania nieruchomości. Z będącego przedmiotem badań okresu, obejmującego lata 1822-1866, znane są wszystkie nazwiska rabinów Izbicy Kujawskiej oraz niektóre nazwiska urzędujących dozorców bóżniczych. Posiadamy też informację na temat kilku budżetów dla kasy bóżniczej izbickiego okręgu bóżniczego – zatwierdzonych przez władzę administracji ogólnej na okres jednego roku (1846 r.), trzech (1847-1849, 1850-1852) oraz sześciu lat (1853-1858, 1859-1864). W Izbicy Kujawskiej, mieście prywatnym (szlacheckim), dozór w projektach do etatów zobowiązany był po stronie wydatków umieścić opłatę czynszową na rzecz właścicieli miasta (dziedziców) za place, jakie otrzymał od nich w przywilejach, na których znajdował się majątek nieruchomy, będący w zarządzaniu i użytkowaniu (m.in. synagoga i cmentarz).

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła:

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych z lat 1815-1868

Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku: Naczelnik Powiatu Włocławskiego z lat 1808-1866

Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku: Akta Stanu Cywilnego Wyznania Mojżeszowego Okręg Izbica Kujawska

Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie: Akta gminy Izbica Kujawska (powiat kolski)

Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie: Akta Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Izbica Kujawska (pow. kolski)

Zbiory prywatne Krzysztofa Dorcza

Źródła drukowane:

Borzymińska Z. (1994), Dzieje Żydów w Polsce. Wiek XIX. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa

Kallas M. (1981), Opis Izbicy Kujawskiej z 1820 roku, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyń- skie”, seria D

Nowicki P. (2009), Materiały do dziejów cmentarza żydowskiego w Izbicy Kujawskiej (do 1942 r.), „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 24

Opracowania:

Borzymińska Z. (2003), Rabin, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa.

Dorcz K. (2007), Żydzi w Izbicy Kujawskiej w świetle akt podworskich (1792-1870), „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 22.

Dorcz K. (2020), Działalność Kacpra hr. Skarbka (1763-1823) w dobrach izbickich, w świetle akt podworskich, „Rocznik Muzealny”, t. XVIII.

Dziki T. (2004), Żydzi w Nieszawie w pierwszej połowie XIX wieku, „Ziemia Kujawska”, t. XVII

Eisenbach A. (1979), Ludność żydowska, [w:] Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula i J. Leskiewiczowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk

Gliński W. (2002), Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wobec wspólnot religijnych w Królestwie Polskim 1815-1820, Warszawa.

Gliński W. (2004), Reforma samorządu gminy żydowskiej w początkach Królestwa Polskiego – ustanowienie dozorów bożniczych, „Studia z historii społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku”, t. 2

Kawski T. (1999), Małomiasteczkowe judaica z Kujaw (XVIII – XX w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, nr 3-4

Kawski T. (2008), Dzieje osadnictwa żydowskiego na Kujawach. Zarys problematyki, [w:] Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy… Materiały pokonferencyjne, red. A. Cieśla, Aleksandrów Kujawski

Kawski T., Opioła M. (2008), Gmina żydowska w Izbicy Kujawskiej (powiat kolski), [w:] Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza, Małopolski i Śląska w latach 1918-1942, oprac. T. Kawski, M. Opioła, Toruń

Leszczyński A., Żebrowski R. (2003), Gminy (kahały) żydowskie w Polsce, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprac. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa

Markowski A. (2017), Czy w Królestwie Polskim (1815-1915) istniał samorząd żydowski?, [w:] Urzędnicy i urzędy w społeczeństwie XIX wieku. Zbiór studiów, red. A. Kulecka, Warszawa

Nowicki P. (2008), Osadnictwo żydowskie na obszarze Kujaw wschodnich od XV wieku do 1914 roku. Położenie prawne, liczebność i struktura społeczno-zawodowa, „Debiuty Naukowe WSHE”, t. VII

Nowicki P. (2010), Z dziejów opieki zdrowotnej i społecznej Żydów w Izbicy Kujawskiej (XIX w. – 1939 r.), „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXII.

Nowicki P. (2014), Z dziejów Żydów w Brdowie i Babiaku w I poł. XIX w. (do 1866 r.), „Rocznik Kolski”, nr 7

Nowicki P. (2017), Żydzi w Brdowie w XIX wieku (do 1866 roku), „Polonia Maior Orientalis.”, t. IV

Nowicki P. (2018), Żydzi w Izbicy Kujawskiej/The Jews of Izbica Kujawska/Juden in Izbica Kujawska, Długie

Nowicki P. (2018), Żydzi we wsiach powiatu włocławskiego do połowy XIX wieku, „Ziemia Kujawska”, t. XXVI

Walicki J. (2006), Dozory Bóżnicze w teorii i działaniu: Polska Środkowa 1821-1866, [w:] Historia – społeczeństwo – gospodarka. Profesorowi Wiesławowi Pusiowi w czterdziestolecie pracy naukowej, red. S. Pytlas i J. Kita, Łódź

Wodziński M. (2010), Żydzi w okresie zaborów, [w:] Atlas historii Żydów polskich, red. W. Sienkiewicz, Warszawa

Żebrowski R. (2003), Dozór bóżniczy, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprac. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa

Żebrowski R. (2003), Rabinat, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprac. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa

Materiały niepublikowane:

Braszak M. (2003), Zarys dziejów szkolnictwa podstawowego w Izbicy Kujawskiej, mps pracy magisterskiej napisanej na Wydziale Humanistycznym – Instytucie Historii Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, pod kierunkiem dr. A. Mietza

Informacje

Informacje: Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 111 - 128

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866
Angielski: The Synagogue Executive Council in Izbica Kujawska in the Years 1822-1866

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-2026-5642

Przemysław Nowicki
Włocławskie Towarzystwo Naukowe
https://orcid.org/0000-0002-2026-5642 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Włocławskie Towarzystwo Naukowe

Publikacja: 27.11.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Przemysław Nowicki (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 225

Liczba pobrań: 34

Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866