Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 27.11.2024
Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 111 - 128
https://doi.org/10.4467/27204006PMO.24.005.20299Autorzy
Dozór bóżniczy w Izbicy Kujawskiej w latach 1822-1866
W 1821 r. w Królestwie Polskim powołany został przez zaborców rosyjskich nowy organ samorządu gmin żydowskich, nazwany dozorem bóżniczym, który zastąpił dotychczasowy kahał. W początkach w skład dozoru wchodzili rabin i trzech członków, a wybierany on był przez społeczność żydowską opłacającą składkę podatkową. Członkowie pełnili funkcje przez okres trzech lat. Dozór bóżniczy stanowił władzę wykonawczą wszystkich osób tworzących daną wspólnotę religijną określaną jako okręg bóżniczy. Do najważniejszych jego zadań należało układanie budżetu (tzw. etatu) na rok, a potem na trzy i sześć lat, obejmującego m.in. wydatki na utrzymanie synagogi, rabina, szkoły i ubogich (chorych), a także dochody m.in. z opłat, taks – od ślubów, pogrzebów, z łaźni (mykwy). Cała jego rachunkowość podlegała szczegółowej kontroli władz administracji ogólnej. Organ ten posiadał pełną zdolność prawną do nabywania i posiadania nieruchomości. Z będącego przedmiotem badań okresu, obejmującego lata 1822-1866, znane są wszystkie nazwiska rabinów Izbicy Kujawskiej oraz niektóre nazwiska urzędujących dozorców bóżniczych. Posiadamy też informację na temat kilku budżetów dla kasy bóżniczej izbickiego okręgu bóżniczego – zatwierdzonych przez władzę administracji ogólnej na okres jednego roku (1846 r.), trzech (1847-1849, 1850-1852) oraz sześciu lat (1853-1858, 1859-1864). W Izbicy Kujawskiej, mieście prywatnym (szlacheckim), dozór w projektach do etatów zobowiązany był po stronie wydatków umieścić opłatę czynszową na rzecz właścicieli miasta (dziedziców) za place, jakie otrzymał od nich w przywilejach, na których znajdował się majątek nieruchomy, będący w zarządzaniu i użytkowaniu (m.in. synagoga i cmentarz).
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych z lat 1815-1868
Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku: Naczelnik Powiatu Włocławskiego z lat 1808-1866
Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku: Akta Stanu Cywilnego Wyznania Mojżeszowego Okręg Izbica Kujawska
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie: Akta gminy Izbica Kujawska (powiat kolski)
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie: Akta Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Izbica Kujawska (pow. kolski)
Zbiory prywatne Krzysztofa Dorcza
Borzymińska Z. (1994), Dzieje Żydów w Polsce. Wiek XIX. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa
Kallas M. (1981), Opis Izbicy Kujawskiej z 1820 roku, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyń- skie”, seria D
Nowicki P. (2009), Materiały do dziejów cmentarza żydowskiego w Izbicy Kujawskiej (do 1942 r.), „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 24
Borzymińska Z. (2003), Rabin, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa.
Dorcz K. (2007), Żydzi w Izbicy Kujawskiej w świetle akt podworskich (1792-1870), „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 22.
Dorcz K. (2020), Działalność Kacpra hr. Skarbka (1763-1823) w dobrach izbickich, w świetle akt podworskich, „Rocznik Muzealny”, t. XVIII.
Dziki T. (2004), Żydzi w Nieszawie w pierwszej połowie XIX wieku, „Ziemia Kujawska”, t. XVII
Eisenbach A. (1979), Ludność żydowska, [w:] Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula i J. Leskiewiczowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk
Gliński W. (2002), Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wobec wspólnot religijnych w Królestwie Polskim 1815-1820, Warszawa.
Gliński W. (2004), Reforma samorządu gminy żydowskiej w początkach Królestwa Polskiego – ustanowienie dozorów bożniczych, „Studia z historii społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku”, t. 2
Kawski T. (1999), Małomiasteczkowe judaica z Kujaw (XVIII – XX w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, nr 3-4
Kawski T. (2008), Dzieje osadnictwa żydowskiego na Kujawach. Zarys problematyki, [w:] Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy… Materiały pokonferencyjne, red. A. Cieśla, Aleksandrów Kujawski
Kawski T., Opioła M. (2008), Gmina żydowska w Izbicy Kujawskiej (powiat kolski), [w:] Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza, Małopolski i Śląska w latach 1918-1942, oprac. T. Kawski, M. Opioła, Toruń
Leszczyński A., Żebrowski R. (2003), Gminy (kahały) żydowskie w Polsce, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprac. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa
Markowski A. (2017), Czy w Królestwie Polskim (1815-1915) istniał samorząd żydowski?, [w:] Urzędnicy i urzędy w społeczeństwie XIX wieku. Zbiór studiów, red. A. Kulecka, Warszawa
Nowicki P. (2008), Osadnictwo żydowskie na obszarze Kujaw wschodnich od XV wieku do 1914 roku. Położenie prawne, liczebność i struktura społeczno-zawodowa, „Debiuty Naukowe WSHE”, t. VII
Nowicki P. (2010), Z dziejów opieki zdrowotnej i społecznej Żydów w Izbicy Kujawskiej (XIX w. – 1939 r.), „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXII.
Nowicki P. (2014), Z dziejów Żydów w Brdowie i Babiaku w I poł. XIX w. (do 1866 r.), „Rocznik Kolski”, nr 7
Nowicki P. (2017), Żydzi w Brdowie w XIX wieku (do 1866 roku), „Polonia Maior Orientalis.”, t. IV
Nowicki P. (2018), Żydzi w Izbicy Kujawskiej/The Jews of Izbica Kujawska/Juden in Izbica Kujawska, Długie
Nowicki P. (2018), Żydzi we wsiach powiatu włocławskiego do połowy XIX wieku, „Ziemia Kujawska”, t. XXVI
Walicki J. (2006), Dozory Bóżnicze w teorii i działaniu: Polska Środkowa 1821-1866, [w:] Historia – społeczeństwo – gospodarka. Profesorowi Wiesławowi Pusiowi w czterdziestolecie pracy naukowej, red. S. Pytlas i J. Kita, Łódź
Wodziński M. (2010), Żydzi w okresie zaborów, [w:] Atlas historii Żydów polskich, red. W. Sienkiewicz, Warszawa
Żebrowski R. (2003), Dozór bóżniczy, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1, oprac. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa
Żebrowski R. (2003), Rabinat, [w:] Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprac. Z. Borzymińska i R. Żebrowski, Warszawa
Braszak M. (2003), Zarys dziejów szkolnictwa podstawowego w Izbicy Kujawskiej, mps pracy magisterskiej napisanej na Wydziale Humanistycznym – Instytucie Historii Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, pod kierunkiem dr. A. Mietza
Informacje: Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 111 - 128
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Włocławskie Towarzystwo Naukowe
Publikacja: 27.11.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski