Zbigniew Bereszyński

W 1971 r. nowe kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na czele z E dwardem Gierkiem doprowadziło do wdrożenia nowej strategii gospodarczej, określanej jako strategia dynamicznego rozwoju. Strategia ta zaowocowała pozytywnymi zmianami m.in. w przemyśle mineralnym materiałów budowlanych. W latach siedemdziesiątych XX w. przemysł ten został znacznie rozwinięty i unowocześniony. Konsekwentna realizacja tej strategii okazała się jednak ostatecznie niemożliwa, głównie z braku dostatecznych środków finansowych. Początkowe sukcesy ustąpiły miejsca przejawom pogłębiającego się kryzysu społeczno-gospodarczego. Konsekwencją tego były m.in. różnego rodzaju sytuacje konfliktowe w zakładach pracy. Latem 1980 r. także w zakładach pracy przemysłu mineralnego materiałów budowlanych doszło do akcji strajkowych. W ślad za tym doszło do powstania struktur „Solidarności” w poszczególnych zakładach pracy oraz na szczeblu ogólnopolskim. 

W latach 1946–1947 komuniści stopniowo rozprawili się z legalną opozycją polityczną spod znaku Polskiego Stronnictwa Ludowego. Ogłoszona w ślad za tym amnestia okazała się druzgocącym ciosem dla podziemia kontynuującego działalność z okresu drugiej wojny światowej. W tej sytuacji szczególnego znaczenia zaczęła nabierać opozycyjna działalność wśród młodzieży dorastającej już w okresie powojennym. Postępująca sowietyzacja życia społecznego w Polsce spotykała się z rozmaitymi przejawami sprzeciwu i oporu w tych środowiskach. Konsekwencją tego były podejmowane spontanicznie próby działalności konspiracyjnej wśród młodzieży szkolnej. Inicjatywy takie rodziły się również na terenie Wielkopolski. Nie stanowiły one poważnego zagrożenia dla systemu komunistycznego, ale ówczesny aparat władzy bynajmniej ich nie lekceważył, a skutkiem tego były działania represyjne z jego strony. Problematykę tę przedstawiono w artykule z wykorzystaniem wybranych przykładów z różnych części regionu.

Sfałszowane przez komunistów wybory do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r. zapoczątkowały okres stopniowej sowietyzacji życia społecznego w Polsce. Proces ten zmierzał do ustanowienia totalitarnego systemu politycznego na wzór sowiecki. Dobrą ilustrację mechanizmów tego procesu stanowi rozwój sytuacji w latach 1947–1950 na Śląsku Opolskim. Postępująca sowietyzacja życia społecznego okazała się bardzo poważną przeszkodą na drodze do społecznej integracji Śląska Opolskiego. Takie fakty i zjawiska, jak walka z Kościołem czy działania na rzecz kolektywizacji rolnictwa, skutkowały umocnieniem postaw proniemieckich wśród rdzennej ludności śląskiej. Władze komunistyczne reagowały represjami na szerzące się w różnych środowiskach przejawy oporu społecznego. Już po kilku latach, w obliczu takich faktów, jak powstanie robotnicze w Poznaniu w 1956 r., były jednak zmuszone pójść na ustępstwa wobec społeczeństwa i dopuścić do częściowej liberalizacji życia publicznego.

W 1971 r. władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wdrożyły nową strategię gospodarczą, określaną jako strategia dynamicznego rozwoju. Strategia ta, przewidująca szybki rozwój potencjału przemysłowego kraju w połączeniu z poprawą materialnych warunków życia społeczeństwa, zaowocowała również społeczno-gospodarczym rozwojem Opola. Miasto rozrosło się w sensie przestrzennym i demograficznym. Wzbogaciło się o nowe mieszkania i miejsca pracy. Rozwój miasta był jednak wybitnie nierównomierny. W latach 1971–1980 i później zmarnowano ogromną ilość środków finansowych i materialnych na przedsięwzięcia, których nigdy w pełni nie sfinalizowano bądź doprowadzono do końca z dużym opóźnieniem. Niektóre decyzje w sprawie nowych inwestycji okazały się z czasem źle pomyślane. Inwestycje z lat 1971– 1980, oprócz oczywistych korzyści dla miasta, zrodziły również szereg poważnych problemów społecznych. Dziedzictwo to w niejednym przypadku nadal jeszcze bardzo ciąży miastu i jego mieszkańcom.

Funkcjonujące od 1954 r. opolskie środowisko studenckie odgrywało bardzo ważną, lecz niejednoznaczną rolę w życiu społecznym. Należało do najważniejszych źródeł kadr dla komunistycznego aparatu władzy, ale bywało też bazą działalności o charakterze opozycyjnym. Stałym źródłem problemów dla władz komunistycznych była oprócz tego religijna aktywność dużej części studentów. W październiku 1956 r. opolscy studenci aktywnie występowali na rzecz demokratyzacji życia politycznego w Polsce. W późniejszym czasie władze komunistyczne zabiegały, aby jak największa liczba studentów była zrzeszona w szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii oraz koncesjonowanych organizacji młodzieżowych. Odniesione w tej dziedzinie sukcesy nie zapobiegły jednak udziałowi opolskich studentów w ogólnopolskiej akcji protestacyjnej w marcu 1968 r. Władze komunistyczne odpowiedziały represjami wobec studentów. Zdławienie studenckiego protestu było jednak bardzo problematycznym zwycięstwem komunistów.