Przemysław Dębowiak

Is French fou ‘bishop’ really fou ‘demented’? Chessmen’s names in Romance languages.
The purpose of the paper is to present and explain the etymology of some chess terms (‘chess’, ‘checkmate’) and the chessmen’s names (‘king’, ‘queen’, ‘bishop’, ‘knight’, ‘rook’ and ‘pawn’) in seven Romance languages. Numerous words referring to chess in Portuguese, Galician, Spanish, Catalan, French, Italian and Romanian are analysed and compared so as to show their common history and some interesting linguistic facts that occurred during their formation.

Czy europejskiej wersji języka portugalskiego grozi marginalizacja?
Pytanie w tytule artykułu zostało postawione z powodu toczących się w Portugalii polemik i dyskusji wokół ostatniej reformy pisowni języka portugalskiego (1990), której długi proces legislacji zakończył się dopiero w ostatnich latach. W artykule przedstawiono pokrótce historię portugalskiej ortografii oraz zmiany wprowadzane przez reformę, mające na celu ujednolicenie pisowni europejskiej i brazylijskiej wersji języka portugalskiego. Następnie, na podstawie wycinków z prasy portugalskiej i światowej z lat 2004–2009 przeanalizowano i poddano krytyce argumenty, jakimi posługują się zarówno zwolennicy reformy, tłumacząc jej zasadność i wypływające z niej korzyści, jak i jej przeciwnicy – dużo liczniejsi w Portugalii – wieszczący rychłą marginalizację swojej wersji języka portugalskiego wobec nadchodzącej hegemonii wersji brazylijskiej.

Kolory we francuskich ojkonimach
Artykuł stanowi próbę naszkicowania „kolorowego” obrazu Francji metropolitalnej na podstawie 378
ojkonimów, które nawiązują do nazwy jakiegoś koloru, znajdujących się w europejskiej części francuskiego terytorium. Nazwy miejscowości składające się na badany korpus, w większości zebrane z indeksu dołączonego do atlasu drogowego Europy, są analizowane z punktu widzenia etymologicznego (klasyfikacja według kolorów) oraz formalnego (podział na trzy grupy: proste nazwy kolorów, derywaty od nazw kolorów i nazwy złożone). Rozważania końcowe zawierają podparte statystykami wnioski z analizy korpusu, a także dwie prowizoryczne mapki ilustrujące niektóre ze wskazanych zjawisk.

The article intends to present briefly the history of dialectological studies in Portugal from their
beginnings in the latter half of the 19th century, enumerating linguists who have contributed considerably
to the development of research in this field. It also includes some divisions of the Portuguese
territory on lexical areas, as well as a classification of the geographical varieties of Portuguese
language and other dialects spoken in continental Portugal with their principal caracteristics, based on
still actual works of Luís F. Lindley Cintra. Moreover, there are mentioned some important
bibliographical references relative to the issue.

Augmentatives in Portuguese and Romanian

The aim of the paper is to analyse, in a comparative perspective, the augmentatives in Portuguese and Romanian, two Romance languages traditionally called peripheral. As theoretical framework, some remarks on the phenomenon of evaluative derivation in general, and the augmentative one in particular, are presented. Different ways of forming evaluative derivatives, as well as the semantic values they normally convey, are mentioned. Furthermore, the mechanisms of the augmentative derivation in Portuguese and Romanian are analysed. Repertories of augmentative suffixes existing in both languages are depicted with an explanation of their origin and primitive semantic motivation. Their other functions and productivity are mentioned too. Also the process of lexicalization of augmentative derivatives is referred to on this regard. Based on this data, similarities, analogies and differences that can be observed in the field of evaluative morphology of both linguistic systems are pointed out. 

Kilka uwag o zdrobnieniach w językach portugalskim i rumuńskim
Przedmiotem artykułu jest zestawienie podstawowych informacji dotyczących tworzenia zdrobnień w dwóch językach romańskich nazywanych tradycyjnie peryferyjnymi – portugalskim i rumuńskim. Po rozważaniach ogólnych na temat zjawiska derywacji deminutywnej następuje porównanie jej mechanizmu w analizowanych językach, usystematyzowane w tabeli oraz zilustrowane licznymi przykładami. Szczególną uwagę zwraca się na wyrazy, które tylko formalnie zdradzają swoje pierwotne znaczenie, współcześnie zupełnie nie będąc odczuwanymi jako zdrobnienia. Wspomina się też o produktywności derywacji deminutywnej w językach portugalskim i rumuńskim, nawiązując do wyników badań B. Hasselrota.
 

The article deals with French words coming from Latin diminutives. The corpus, based mainly on the Reino Hakamies’ work (Étude sur l’origine et l’évolution du diminutif latin et sa survie dans les langues romanes, Helsinki, 1951) that has been verified and completed, includes 184 terms. It is shown that diminutives lose their original meaning, taking the sense of the primitive which has not survived (e.g. soleil ‘sun’ ← *sōlĭcŭlus, aiguille ‘needle’ ← *acūcŭla, while sōl and acŭs → ø). Sometimes they have been preserved next to the primitives, but with a particular meaning (e.g. chapelle ‘chapel’ ← cappella, chapeau ‘hat’ ← cappellus, while cappa → chap(p)e ‘cloak’). The purpose of the article is to point out some examples of Latin diminutives inherited in French and to characterise not only their historical development from the semantic and formal point of view, but also the evolution of their non-diminutive primitives.

L’étymologie de l’adjectif français bizarre (‘étrange, extraordinaire, extravagant’ 1) n’a pas été suffisamment élucidée jusqu’à présent. En parcourant des notes ou des articles consacrés à cet adjectif qui apparaissent çà et là dans la littérature étymologique (et linguistique en général), on constate que les chercheurs qui s’en occupent se divisent en deux groupes : les uns considèrent que bizarre est venu en français d’au-delà des Pyrénées, et les autres trouvent que son berceau réside décidément en Italie. Les traces de ces deux hypothèses, que dès maintenant nous appellerons, respectivement, ibérique et italienne, se sont répandues assez librement et de façon plutôt aléatoire dans plusieurs publications linguistiques et dictionnaires, pas forcément étymologiques.