Przemysław Dębowiak

Is French fou ‘bishop’ really fou ‘demented’? Chessmen’s names in Romance languages.
The purpose of the paper is to present and explain the etymology of some chess terms (‘chess’, ‘checkmate’) and the chessmen’s names (‘king’, ‘queen’, ‘bishop’, ‘knight’, ‘rook’ and ‘pawn’) in seven Romance languages. Numerous words referring to chess in Portuguese, Galician, Spanish, Catalan, French, Italian and Romanian are analysed and compared so as to show their common history and some interesting linguistic facts that occurred during their formation.

Pytanie w tytule artykułu zostało postawione z powodu toczących się w Portugalii polemik i dyskusji wokół ostatniej reformy pisowni języka portugalskiego (1990), której długi proces legislacji zakończył się dopiero w ostatnich latach. W artykule przedstawiono pokrótce historię portugalskiej ortografii oraz zmiany wprowadzane przez reformę, mające na celu ujednolicenie pisowni europejskiej i brazylijskiej wersji języka portugalskiego. Następnie, na podstawie wycinków z prasy portugalskiej i światowej z lat 2004–2009 przeanalizowano i poddano krytyce argumenty, jakimi posługują się zarówno zwolennicy reformy, tłumacząc jej zasadność i wypływające z niej korzyści, jak i jej przeciwnicy – dużo liczniejsi w Portugalii – wieszczący rychłą marginalizację swojej wersji języka portugalskiego wobec nadchodzącej hegemonii wersji brazylijskiej.

Artykuł stanowi próbę naszkicowania „kolorowego” obrazu Francji metropolitalnej na podstawie 378 ojkonimów, które nawiązują do nazwy jakiegoś koloru, znajdujących się w europejskiej części francuskiego terytorium. Nazwy miejscowości składające się na badany korpus, w większości zebrane z indeksu dołączonego do atlasu drogowego Europy, są analizowane z punktu widzenia etymologicznego (klasyfikacja według kolorów) oraz formalnego (podział na trzy grupy: proste nazwy kolorów, derywaty od nazw kolorów i nazwy złożone). Rozważania końcowe zawierają podparte statystykami wnioski z analizy korpusu, a także dwie prowizoryczne mapki ilustrujące niektóre ze wskazanych zjawisk.

Przedmiotem artykułu jest zestawienie podstawowych informacji dotyczących tworzenia zdrobnień w dwóch językach romańskich nazywanych tradycyjnie peryferyjnymi – portugalskim i rumuńskim. Po rozważaniach ogólnych na temat zjawiska derywacji deminutywnej następuje porównanie jej mechanizmu w analizowanych językach, usystematyzowane w tabeli oraz zilustrowane licznymi przykładami. Szczególną uwagę zwraca się na wyrazy, które tylko formalnie zdradzają swoje pierwotne znaczenie, współcześnie zupełnie nie będąc odczuwanymi jako zdrobnienia. Wspomina się też o produktywności derywacji deminutywnej w językach portugalskim i rumuńskim, nawiązując do wyników badań B. Hasselrota.
 

L’étymologie de l’adjectif français bizarre (‘étrange, extraordinaire, extravagant’ 1) n’a pas été suffisamment élucidée jusqu’à présent. En parcourant des notes ou des articles consacrés à cet adjectif qui apparaissent çà et là dans la littérature étymologique (et linguistique en général), on constate que les chercheurs qui s’en occupent se divisent en deux groupes : les uns considèrent que bizarre est venu en français d’au-delà des Pyrénées, et les autres trouvent que son berceau réside décidément en Italie. Les traces de ces deux hypothèses, que dès maintenant nous appellerons, respectivement, ibérique et italienne, se sont répandues assez librement et de façon plutôt aléatoire dans plusieurs publications linguistiques et dictionnaires, pas forcément étymologiques.