Józefa Kunicka-Synowiec

Artykuł jest przyczynkiem do analizy angelologii w twórczości Mirona Białoszewskiego. Autorka koncentruje się na określeniu znaczenia motywu anioła w wybranych tekstach poety. Uwidacznia typowy dla tego pisarza proces integrowania świata biblijnego ze współczesnością i wprowadzania na tych samych prawach elementów rzeczywistości znanej z potocznego doświadczenia. Białoszewski wybiórczo traktuje tradycję judeochrześcijańską. Odwołuje się do obrazów utrwalonych w Piśmie świętym, ale jednocześnie wykracza poza ich stereotypowe ujęcia. Ukazując aniołów wśród ziemskich realiów, polemizuje z chrześcijańską koncepcją ich natury i tworzy swoisty quasi-apokryf na kanwie historii świętej. Symboliczna wieloznaczność postaci anioła pozwala między innymi ująć pars pro toto widzenie o proweniencji religijnej. Aniołowie jawią się jako narzędzia opisu innej, duchowej rzeczywistości i mistycznych doznań.
 

Artykuł jest próbą zwrócenia uwagi na dwa dramaty Krystyna Ostrowskiego oparte na motywach hagiograficznych. W utworze Święty Wojciech męczennik przedstawiono historię biskupa praskiego z rodu Sławnikowiców, począwszy od  jego cudownego uzdrowienia, gdy był niemowlęciem, a skończywszy na jego męczeńskiej śmierci. W tekście Święta Elżbieta Węgierska pokazano między innymi takie epizody, jak przyjazd małoletniej księżniczki węgierskiej na zamek Wartburg, jej małżeństwo z Ludwikiem, cud przemiany chleba w róże, wygnanie i śmierć świętej. Chociaż portrety Wojciecha oraz księżnej Turyngii zbudowano, odwołując się do wcześniejszych dzieł hagiograficznych im poświęconych, a więc zasadniczo skonwencjonalizowanych elementów żywotów, to Ostrowski tworzy w istocie nowożytny wizerunek świętych. Strukturę vita połączył przy tym spójnie ze schematem passio, a w niewielkim stopniu wyzyskał miracula. Postacie odarte z wielkości i patosu zostały niejako zbliżone do poziomu percepcji typowej dla dziewiętnastowiecznego czytelnika czy widza.

Autorka artykułu przypomina zapomniany dramat biblijny Krystyna Ostrowskiego; koncentruje się na dwóch postaciach stanowiących centrum mikrokosmosu scenicznego – Magdalenie i Judaszu. Analizując odpowiednie fragmenty utworu, pokazuje twórcze modyfikacje wątków ewangelicznych.
Krystyn Ostrowski w swoim utworze poszerza biblijną perspektywę o aspekty wcześniej nieobecne w tradycji – na przykład przedstawia niektóre wydarzenia z perspektywy Magdaleny i dokonuje charakterystycznego przesunięcia: umiejscawia nawróconą niewiastę niemal w centrum misterium pasyjnego. Magdalena jawi się zatem jako apostołka, pustelnica, oblubienica Jezusa, świadek Jego zmartwychwstania, a także kobieta dostępująca łaski zbawienia. Dramaturg wyposaża również swoich bohaterów w takie cechy osobowościowe, których nie mają ich ewangeliczne pierwowzory. Judasz w jego ujęciu nie może być postrzegany wyłącznie przez pryzmat zdrady. Ostrowski zasadniczo zachowuje przesłanie ewangeliczne, nierzadko dokonuje kondensacji znaczeń, sensów i nawiązań biblijnych, a także inaczej rozkłada akcenty. Powstaje w ten sposób obraz bardziej złożony, wielowymiarowy.

W artykule podjęto próbę omówienia ujęcia postaci świętych (św. Mirona, św. Jana od Krzyża, św. Teresy z Ávila, św. Cecylii, św. Doroty) w wybranych utworach lirycznych Mirona Białoszewskiego. Pokazano, że autor Rozkurzu sięga do tradycji judeochrześcijańskiej i jednocześnie twórczo ją odnawia, transponując symbolikę religijną do współczesnej rzeczywistości. W przedstawieniu świętych dominuje egzystencjalno-antropologiczna perspektywa, co znalazło swój wyraz w analizie przywołanych utworów. W artykule odczytano także znaczenia religijne wpisane w przywołane liryki. W interpretacji Tryptyku pionowego zwrócono szczególną uwagę na pracę fizyczną jako źródło uświęcenia człowieka.

Tekst jest próbą przyjrzenia się śladom obecności Jezusa w dramacie biblijnym Maria Magdalena. Zwrócono uwagę zwłaszcza na relację apostoła Jana, który był bezpośrednim świadkiem działalności Mistrza z Nazaretu na przykład podczas uciszenia burzy na jeziorze Genezaret. W słowach bohaterów Ostrowskiego można odnaleźć teologiczną głębię. Chrystus to nie tylko Zbawiciel, Mesjasz, dawca światła, cudotwórca, uzdrowiciel, ale także ten, który umie przemawiać do tłumu, zjednywać sobie ludzi, a na wieść o śmierci Łazarza rzewnie płacze. Inaczej na Jezusa spoglądają jego główni przeciwnicy, którzy nie kryją swej niechęci do proroka z Nazaretu. Wyrażając swój krytycyzm, jednocześnie zaświadczają o czynach Chrystusa, stają się jego świadkami.
Ostrowski przetwarza biblijne motywy, w większym stopniu je dramatyzuje i sięga do romantycznego obrazowania, nierzadko także obniża patetyczny, wzniosły ton chociażby poprzez ironię. Odchodzi od kanonicznego ujęcia Jana jako człowieka porywczego, ale przy tym pokazuje, jak wspomniany apostoł żyje prawdą o Bogu. W scenie rozgrywającej się tuż przed ukrzyżowaniem dramaturg wprowadza list Jezusa do Judasza, a więc odwołuje się do tradycji apokryficznej. Zgodnie z duchem epoki bezkolizyjnie łączy różnorodne elementy, w rezultacie jednak tworzy chrześcijańską wizję świata.

Recenzja książki: Stulecie urodzin Jerzego Turowicza, red. Joanna i Andrzej Sulikowscy, Wydawnictwo Volumina.pl, Szczecin 2015, ss. 385

W artykule skoncentrowano się na utworach Maurycego Gosławskiego pozostających w kręgu szeroko rozumianych zagadnień religijnych i przeanalizowano różnorodne ich związki z judeochrześcijańską tradycją religijną, w której centrum znajduje się Biblia. Autor Podola pisze między innymi o starotestamentowym potopie, Bogu surowym Sędzim, który wymierza karę odstępcom, a także motywice krzyża Chrystusowego. Literackie zabiegi to najczęściej semantyczne odwołania do wydarzenia biblijnego, opisu sytuacji czy postaci, niekiedy cytaty, a nowy kontekst modyfikuje tylko nieznacznie wymowę przywołanych obrazów. Gosławski zazwyczaj pisze aprobatywnie o tradycji chrześcijańskiej, nie podważa dogmatów, nie modyfikuje teologicznego przesłania. Stosunkowo rzadko bohaterowie jego tekstów podejmują polemikę z Bogiem. Poeta-ułan przenosi do swoich utworów odnajdywane w Piśmie świętym diagnozę człowieka i pokazany tam obraz Wszechmogącego – można skonstatować, że to literatura przyświadczenia kerygmatycznego. Jednak to dominanty ideowo-estetyczne romantyzmu (między innymi idee mesjanistyczne) wpływają na ostateczną wymowę wątków biblijnych. Rezultatami poetyckich zabiegów są uwznioślenie i pozytywna aksjologizacja poszczególnych elementów świata przedstawionego.