Celem artykułu jest prezentacja zbioru powieści i opowiadań o tematyce wiejskiej powstałych w ostatnich latach (2013–2022). Autor przyjął pojemną kategorię „proza wiejskich przestrzeni”, wskazując na jej zalety i ograniczenia. Następnie wymienia dwie podstawowe właściwości nowej prozy wiejskiej: skupienie na przeszłości oraz na jej powagę. W części zasadniczej autor odnosi się do dwu pojęć zawartych w tytule: ucieczki i powroty. Odnotowuje, że w nowej polskiej prozie mamy do czynienia z ucieczkami z miast na wieś, nigdy w odwrotnym kierunku. Kwestię literackich powrotów na wieś dzieli na kilka zagadnień problemowych. W najbardziej ogólnym ujęciu jest to, opisana przez krytykę literacką, nowa fala literatury wiejskiej, która na ogół była łączona ze zwrotem plebejskim (ludowym), jaki dokonał się w kulturze polskiej w połowie drugiej dekady XXI wieku. Następnie – na przykładzie prozy Andrzeja Stasiuka – omawia prywatne powroty pisarzy do ich wiejskiego dzieciństwa oraz przedstawia oryginalny projekt literacki, antologię gromadzącą opowiadania napisane przez członków Związku Pisarzy ze Wsi. W kolejnej części artykułu omówiony został problem krótkotrwałego powrotu na wieś, traktowanego jako „turnus rehabilitacyjny”. Artykuł zamyka interpretacja i analiza trzech utworów Andrzeja Muszyńskiego, pisarza, który od dekady jest szczególnie przywiązany do problematyki wiejskiej.

The aim of the article is to present a collection of rural novels written in recent years (2013–2022). The author adopted the expanded category of “prose of rural spaces,” pointing to its advantages and limitations. Then he lists two basic features of the new rural prose: focus on the past and its seriousness. In the main part, the author refers to two concepts mentioned in the title: escapes and returns. He notes that in new Polish prose we are dealing with escapes from the cities to the countryside, never in the opposite direction. He divides the issue of literary returns to the countryside into several problem clusters. In the most general terms, it is described by literary critics as a new wave of rural literature, which was generally associated with the plebeian (folk) turn that took place in Polish culture in the middle of the second decade of the 21st century. Then – on the example of Andrzej Stasiuk’s prose – he discusses the writer’s private returns to their rural childhoods and presents an original literary project, an anthology collecting stories written by members of the Writers’ Union from the Countryside. The next part of the article discusses the problem of a short-term return to the countryside, treated as a “rehabilitation stay.” The article closes with an interpretation and analysis of three works by Andrzej Muszyński, a writer who has been particularly attached to rural issues for a decade now.