Próbowanie świata i siebie – Montaigne i Gombrowicz

Marian Bielecki

Próbowanie świata i siebie – Montaigne i Gombrowicz

Publication date: 26.07.2021

Wielogłos, 2021, Issue 1 (47) 2021, pp. 85 - 122

https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.005.13580

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Próbowanie świata i siebie – Montaigne i Gombrowicz

Abstract

Rehearsing the World and the Self – Montaigne and Gombrowicz

The article discusses intertextual, intellectual and poetological relations between Michel de Montaigne’s Essais and Witold Gombrowicz’s autobiographical project. The author shows that the Polish writer was inspired by the French classic’s open poetics and his concept of processual and interactional subject. Gombrowicz was also interested in more specific matters present in Montaigne’s work: philosophical praise of the body, criticism of scholasticism, opposition of the private to the public.

Keywords

Michel de Montaigne, Witold Gombrowicz, podmiot, tekst, doświadczenie; Michel de Montaigne, subject, text, experience

Michel de Montaigne, Witold Gombrowicz, subject, text, experience

References

Download references

Auerbach E., Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, przekł. i przedm. Z. Żabicki, przedm. do 2. wyd. M.P. Markowski, Warszawa: Prószyński i S-ka 2004.

Barcz A., Człowiek i zwierzę – problem granicy w „Dziennikach” Gombrowicza [w:] eadem, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Katowice: Śląsk 2016.

Barthes R., Przyjemność tekstu, przeł. A. Lewańska, Warszawa: KR 1997.

Baudrillard J., Przejrzystość zła. Esej o zjawiskach skrajnych, przeł. S. Królak, Warszawa: Sic! 2009.

Bauschatz C.M., Montaigne’s Conception of Reading in the Context of Renaissance Poetics and Modern Criticism [w:] The Reader in the Text, eds. S.R. Suleiman,I. Crosman, Princeton, NJ: Princeton University Press 1980.

Beaujour M., Autobiografia i autoportret, przeł. K. Falicka [w:] Autobiografia, red.M. Czermińska, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2009.

Beaujour M., Poetics of Literary Self-Portrait, transl. Y. Milos, New York: New York University Press 1991.

Bennington G., Derrida J., Jacques Derrida, przekł. i posłowie V. Szydłowska-Hmissi, Warszawa: Genesis 2009.

Bensmaïa R., The Barthes Effect: The Essay as Reflective Text, transl. P. Fedkiew, foreword M. Richman, Minneapolis, MN: University of Minessota Press 1987.

Bielecki M., Gombrowicziady. Reaktywacja, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2020.

Bielecki M., Historia – dialog – literatura. Interakcyjna teoria procesu historyczno-literackiego, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.

Bielecki M., Interpretacja i płeć. Szkice o twórczości Witolda Gombrowicza, Wałbrzych: Wydawnictwo PWSZ im. Angelusa Silesiusa 2005.

Bielecki M., Literatura i lektura. O metaliterackich i metakrytycznych poglądach Witolda Gombrowicza, Kraków: Universitas 2004.

Bielecki M., Pomiędzy prywatnym a publicznym. Dzienniki André Gide’a i Witolda Gombrowicza, „Archiwum Emigracji. Studia. Szkice. Dokumenty” 2017, z. 1–2.

Bielecki M., Widma nowoczesności. „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2014.

Bielecki M., Wstyd, ujawnienie i pedagogia. André Gide i Witold Gombrowicz, „Wielogłos” 2018, nr 4.

Bilczewski T., Komparatystyka i interpretacja. Nowoczesne badania porównawcze wobec translatologii, Kraków: Universitas 2010.

Bloom H., A Map of Misreading, New York: Oxford University Press 1980.

Bloom H., Lęk przed wpływem. Teoria poezji, przeł. A. Bielik-Robson, M. Szuster, Kraków: Universitas 2002.

Bourdieu P., Homo Academicus, transl. P. Collier, Stanford, CA: Stanford University Press 1988.

Bourdieu P., Medytacje pascaliańskie, przeł. K. Wakar, Warszawa: Oficyna Naukowa 2006.

Bourdieu P., The State Nobility. Elite Schools in the Field of Power, collaboration M. de Saint-Martin, transl. L.C. Clough, Stanford, CA: Stanford University Press 1996.

Bourdieu P., Passeron J.-C., Saint-Martin M. de, Academic Discourse. Linguistic Misunderstanding and Professorial Power, with contributions by Ch. Baudelot, G. Vincent, transl. R. Teese, Stanford, CA: Stanford University Press 1994.

Bratkowski S., W drodze do Montaigne, Warszawa: Czytelnik 2012.

Brush C.B., Montaigne and Bayle. Variations on the Theme Skepticism, The Hague: Martinus Nijhoff 1966.

Butor M., Essais sur «les Essais», Paris: Gallimard 1968.

Casanova P., Światowa republika literatury, przeł. E. Gałuszka, A. Turczyn, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2017.

Certeau M. de, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008.

Chambers F.M., Pascal’s Montaigne, „PMLA” 1950, no. 5.

Cottrell R.D., Sexuality/Textuality: A Study of the Fabric of Montaigne’s “Essais”, Columbus, OH: Ohio State University Press 1981.

Couturas C., Forme [w:] Dictionnaire de Michel de Montaigne, éd. P. Desan, Paris: Champion 2007.

Damrosch D., How to Read World Literature, Malden, MA–Oxford: Wiley-Blackwell 2009.

Damrosch D., What is World Literature?, Princeton, NJ–Oxford: Princeton University Press 2003.

Deleuze G., Fałda. Leibniz a barok, przeł. M. Janik, S. Królak, Warszawa: PWN 2014.

Deleuze G., Literatura i życie [w:] idem, Krytyka i klinika, przeł. B. Banasiak, P. Pieniążek, Łódź: Officyna 2016.

Deleuze G., Logika sensu, przeł. G. Wilczyński, przekł. przejrz. M. Herer, Warszawa: PWN 2011.

Deleuze G., Różnica i powtórzenie, przeł. B. Banasiak, K. Matuszewski, Warszawa: KR 1997.

Deleuze G., Guattari F., Kapitalizm i schizofrenia, t. I: Anty-Edyp, przeł. T. Kaszubski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2017.

Derrida J., Pismo i różnica, przeł. K. Kłosiński, Warszawa: KR 2004.

Derrida J., The Ear of the Other. Otobiography, Transference, Translation. Texts and Discussions with Jacques Derrida, ed. Ch. McDonald, transl. P. Kamuf, Lincoln, NE: University of Nebraska Press 1988.

Derrida J., Roudinesco E., Z czego jutro… Dialog, przeł. W. Szydłowska, Warszawa: Scholar 2016.

Donnellan B., Nietzsche and Montaigne, „Colloquia Germanica” 1986, no. 1.

Dziewoński P., Fryderyk Nietzsche i światopogląd ironiczny w „Ślubie” Witolda Gombrowicza, Toruń: Adam Marszałek 2008.

Feis J., Shakespeare and Montaigne. An Endeavour to Explain the Tendency of “Hamlet” from Allusions in Contemporary Works, London: Kegan Paul & Co. 1884.

Foucault M., Hermeneutyka podmiotu, przeł. M. Herer, oprac. F. Gros, F. Ewald, A. Fontana, Warszawa: PWN 2012.

Friedrich H., Montaigne, ed. and with an introduction by P. Desan, trans. D. Eng, Berkeley, CA: University of California Press 1991.

Gall A., Humanizm performatywny. Polemika z filozofią w praktyce literackiej Witolda Gombrowicza, przeł. G. Sowinski, Kraków: Universitas 2011.

Giedroyc J., Gombrowicz W., Listy 1950–1969, wyb., wstęp, przyp. A.S. Kowalczyk, Warszawa: Czytelnik 2006.

Gombrowicz W., Dziennik, t. 1: 1953–1956, t. 2: 1957–1961, t. 3: 1961–1966, red. J. Błoński, oprac. J. Bahr et al., uwagi interpret. J. Jarzębski, t. 4: 1967–1969, red. J. Błoński, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1986–1992.

Gombrowicz W., Kronos, wstęp R. Gombrowicz, posłowie J. Jarzębski, przyp.R. Gombrowicz, J. Jarzębski, K. Suchanow, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2013.

Gombrowicz W., Proza (fragmenty). Reportaże. Krytyka literacka 1933–1939, red.J. Błoński, J. Jarzębski, oprac. B. Górska, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1995.

Gombrowicz W., Publicystyka. Wywiady. Teksty różne, wyb. i układ J. Jarzębski,K. Jeżewski, red. J. Błoński, J. Jarzębski, t. 1: 1939–1963, przeł. I. Kania, Z. Chądzyńska, R. Kalicki, t. 2: 1963–1969, przeł. I. Kania, B. Baran, K. Bielas F.M. Cataluccio, R. Kalicki, Z. Kruszyński, K. Lesman, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1996–1997.

Gombrowicz W., Rozmowy z Dominikiem de Roux. Testament, oprac. J. Margański, przeł. I. Kania, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2018.

Gombrowicz W., Wspomnienia polskie. Wędrówki po Argentynie, red. B. Górska,M. Nycz, nota wyd. J. Jarzębski, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1996.

Greenblatt S., Pośrednik, przeł. K. Karpinowicz, M. Łukowska [w:] idem, Poetyka kulturowa. Pisma wybrane, red. i wstęp K. Kujawińska-Courtney, Kraków: Universitas 2006.

Guggenheim M., Gide and Montaigne, transl. R. Strawn, „Yale French Studies” 1951, no. 7.

Harnesberger J., Sovereignty and Experience. Walter Benjamin and Witold Gombrowicz: the Redemptive Violence of Allegory and the Interhuman Church, Saarbrücken:VDM Verlag Dr. Müller 2009.

Hegel G.W.F., Wykłady z historii filozofii, t. 3, przekł., wstęp, koment. Ś.F. Nowicki, przekł. przejrz. A. Węgrzecki, Warszawa: PWN 2002.

Hen J., Ja, Michał z Montaigne, Warszawa: W.A.B. 2009.

Holdheim W.W., The Hermeneutic Mode. Essays on Time in Literature and Literary Theory, Ithaca, NY–London: Cornell University Press 1984.

Insdorf C., Montaigne and Feminism, Chapel Hill, NC: North Carolina University Press 1977.

Jarzębski J., Literatura jako forma istnienia. O „Dzienniku” Gombrowicza [w:] idem, Podglądanie Gombrowicza, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2001.

Jay M., Pieśni doświadczenia. Nowoczesne amerykańskie i europejskie wariacje na uniwersalny temat, przeł. A. Rejniak-Majewska, Kraków: Universitas 2008.

Kaliściak T., Płeć Pantofla. Odmieńcze męskości w polskiej prozie XIX i XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2016.

Kaźmierczak Z., Argumentacja epistemologiczna w myśli sceptyckiej Michela de Montaigne, „Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych” 2006, t. 18.

Kłosowska A., Reynolds B., Civilizing Subjects, or Not. Montaigne’s Guide to Modernity, Agamben’s Exception, and Human Rights after Derrida [w:] B. Reynolds,

Transversal Subjects. From Montaigne to Deleuze after Derrida, New York: Palgrave Macmillan 2013.

Kobyłecka-Piwońska E., Spojrzenia z zewnątrz. Witold Gombrowicz w literaturze argentyńskiej (1970–2017), Łódź–Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Universitas 2017.

Kowalska A., Conrad i Gombrowicz w walce o swoją wybitność, posł. M. Janion, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1986.

Kowalska M., Strategie stylistyczne w „Dzienniku” Witolda Gombrowicza, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Michała Głowińskiego [Warszawa: IBL PAN 2012].

Kristeva J., Strangers to Ourselves, transl. L.S. Roudiez, New York: Columbia University Press 1991.

Kristeva J., Ta niewiarygodna potrzeba wiary, przeł. A. Turczyn, Kraków: Universitas 2010.

Kristeva J., The Adolescent Novel [w:] eadem, Abjection, Melancholia, and Love, eds. J. Fletcher, A. Benjamin, London–New York: Routledge 1990.

Kuharski A., Witold. Witold. Witold. Odgrywanie Gombrowicza [w:] Grymasy Gom-browicza. W kręgu problemów modernizmu, społeczno-kulturowej roli płci i tożsamości narodowej, red. E. Płonowska-Ziarek, przeł. J. Margański, Kraków: Universitas 2001.

Kühl O., Gęba Erosa. Tajemnice stylu Witolda Gombrowicza, przeł. K. Niewrzęda, M. Tarnogórska, wstęp W. Bolecki, Kraków: Universitas 2005.

Kundera M., Zdradzone testamenty. Esej, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1996.

Kurczaba A., Gombrowicz and Frisch. Aspects of the Literary Diary, Bonn: Bouvier 1980.

Łagowski B., Inny Gombrowicz [w:] Gombrowicz filozof, wyb. i oprac. F.M. Cataluccio, J. Illg, Kraków: Znak 1991.

Lang H., Język i nieświadomość. Podstawy teorii psychoanalitycznej Jacques’a Lacana, przeł. P. Piszczatowski, T. Swoboda, wstęp P. Dybel, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2005.

Marchi D.M., Montaigne among the Moderns. Reception of the „Essais”, Oxford: Berghahn Books 1994.

Margański M., Gombrowicz – wieczny debiutant, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2001.

Markowski M.P., Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki, Kraków: Universitas 2013.

McHale B., Powieść postmodernistyczna, przeł. M. Płaza, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012.

Melehy H., Writing Cogito. Montaigne, Descartes and the Institution of the Modern Subject, Albany: State University of New York Press 1997.

Miller N.K., Arachnologie: kobieta, tekst i krytyka, przeł. K. Kłosińska, K. Kłosiński [w:] Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Kraków: Znak 2006.

Miner R., Nietzsche and Montaigne, Palgrave Macmillan 2017.

Montaigne After Theory. Theory After Montaigne, ed. Z. Zalloua, Seattle, WA–London: University of Washington Press 2009.

Montaigne M. de, Próby, t. 1–3, przeł. T. Żeleński (Boy), oprac., wstęp, koment.Z. Gierczyński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1985.

Nietzsche F., Ecce homo. Jak się staje, czym się jest, przekł., przedm. B. Baran, Kraków: Baran i Suszczyński 1996.

Nietzsche F., Narodziny tragedii. Niewczesne rozważania, przeł. P. Pieniążek, M. Łukasiewicz, Łódź: Officyna 2012.

Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki, red. T. Bilczewski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2010.

Nycz R., Sylwy współczesne. Problem konstrukcji tekstu, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1984.

Pańczak M., „Antynaturalizm” Gombrowicza albo po co ekokrytyce pamięć o nowoczesności, „Przestrzenie Teorii” 2017, nr 28.

Pascal B., Myśli, przeł. T. Żeleński (Boy), przedm., układ J. Chevalier, oprac.M. Tazbir, Warszawa: Pax 1989.

Płonowska-Ziarek E., Blizna cudzoziemca i barokowa fałda. Przynależność narodowa a homoseksualizm w „Trans-Atlantyku” Witolda Gombrowicza [w:] Grymasy Gombrowicza. W kręgu problemów modernizmu, społeczno-kulturowej roli płci i tożsamości narodowej, red. E. Płonowska-Ziarek, przeł. J. Margański, Kraków: Universitas 2001.

Popkin R., The History of Scepticism from Erasmus to Descartes, Assen: Van Gorcum 1964.

Regosin R.L., The Matter of My Book. Montaigne’s “Essais” as the Book of the Self, Berkeley, CA: University of California Press 1977.

Regosin R.L., Montaigne’s Unruly Brood. Textual Engendering and the Challenge to Paternal Authority, Berkeley, CA–Los Angeles–Oxford: University of California Press 1996.

Regosin R.L., Recent Trends in Montaigne Scholarship. A Post-Structuralist Perspective, „Renaissance Quarterly” 1984, no. 1.

Rosół P.S., Genet Gombrowicza. Historia miłosna, Gdańsk: Fundacja Terytoria Książ-ki, słowo/obraz terytoria 2015.

Salgas J.-P., Gombrowicz lub ateizm integralny, przeł. J.M. Kłoczowski, A. Wasilewska, Warszawa: Czytelnik 2004.

Sendyka R., Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków: Universitas 2006.

Sendyka R., Od kultury „ja” do kultury „siebie”. O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych, Kraków: Universitas 2015.

Sheppard R., Problematyka modernizmu europejskiego, przeł. P. Wawrzyszko [w:] Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red., wstęp R. Nycz, Kraków: Universitas 1998.

Shusterman R., Praktyka filozofii, filozofia praktyki. Pragmatyzm a życie filozoficzne, przeł. A. Mitek, red. K. Wilkoszewska, Kraków: Universitas 2005.

Shusterman R., Świadomość ciała. Dociekania z zakresu somatoestetyki, przeł. W. Małecki, S. Stankiewicz, red. K. Wilkoszewska, Kraków: Universitas 2010.

Skrendo A., Gombrowicz pragmatysta. Prolegomena do przyszłej lektury [w:] Gombrowicze, red. B. Żynis, Słupsk: Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej 2006.

Sołtysik A.M., Witolda Gombrowicza zmagania z formą heteroseksualną. Od narodowej do performatywnej tożsamości Ja [w:] Grymasy Gombrowicza. W kręgu problemów modernizmu, społeczno-kulturowej roli płci i tożsamości narodowej, red.E. Płonowska-Ziarek, przeł. J. Margański, Kraków: Universitas 2001.

Taylor Ch., Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł.M. Gruszczyński, O. Latek, A. Lipszyc A. Michalak, A. Rostkowska, M. Rychter, Ł. Sommer, oprac. T. Gadacz, wstęp A. Bielik-Robson, Warszawa: PWN 2001.

Todorov T., Ogród niedoskonały. Myśl humanistyczna we Francji, przeł. H. Abramowicz, J.M. Kłoczowski, Warszawa: Czytelnik 2003.

Toulmin S., Kosmopolis. Ukryty projekt nowoczesności, przekł., wstęp T. Zarębski, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP 2005.

Towarek J., Bohater Gombrowicza i Lema wobec chaosu rzeczywistości, Gdynia: Novae Res, W. Gustowski, K. Szymoński 2015.

Warkocki B., Pamiętnik afektów z okresu dojrzewania. Gombrowicz – Queer – Sedg-wick, Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UAM, Wydawnictwo IBL PAN 2018.

Werner M., Wobec nihilizmu. Gombrowicz – Witkacy, Warszawa: Sic! 2009.

Wolicki K., Gombrowicz, „Odra” 1972, nr 1.

Zweig S., Montaigne, transl. W. Stone, London: Pushkin Press 2015.

Information

Information: Wielogłos, 2021, Issue 1 (47) 2021, pp. 85 - 122

DOI: https://doi.org/10.4467/2084395XWI.21.005.13580

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Próbowanie świata i siebie – Montaigne i Gombrowicz

English:

Rehearsing the World and the Self – Montaigne and Gombrowicz

Authors

Marian Bielecki

https://orcid.org/0000-0003-2490-0823

University of Wrocław, plac Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, Poland

Published at: 26.07.2021

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND

Percentage share of authors:

Marian Bielecki (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 855

Number of downloads: 897

<p> Rehearsing the World and the Self – Montaigne and Gombrowicz</p>

Download xml