FAQ

Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta

Publication date: 12.2022

Migration Studies – Review of Polish Diaspora, 2022 (XLVIII), Vol. 3 (185), pp. 121 - 138

https://doi.org/10.4467/25444972SMPP.22.025.16726

Authors

Michał Tomasz Wójciuk
The Warsaw Rising Museum, Warsaw, Poland
https://orcid.org/0000-0002-4566-464X Orcid
All publications →

Titles

Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta

Abstract

Artykuł jest próbą omówienia konspiracyjnych i powstańczych losów kpr. Zbigniewa Kruszewskiego „Jowisza” po wojnie profesora Uniwersytetu Teksańskiego w El Paso. W czasie swojego dzieciństwa w Warszawie doświadczył kataklizmu wojny i tragedii okupacji niemieckiej. Jako kilkunastolatek włączył się w prace polskiej konspiracji w szeregach „Zawiszaków” harcerskiego pionu zrzeszającego najmłodszych działaczy Szarych Szeregów (konspiracyjne harcerstwo męskie). W czasie powstania warszawskiego służył w III Zgrupowaniu „Konrad”, a następnie w Poczcie Polowej. Wziął udział w niebezpiecznej misji kurierskiej poza Warszawę, w której cudem uniknął śmierci. W końcowym etapie powstania był żołnierzem kompanii „Bradla” w Batalionie „Miłosz”. Po upadku powstania, razem z wojskiem trafił do niewoli niemieckiej. Ważnym elementem tekstu, oprócz przedstawienia losów powstańca jest również próba refleksji nad powojennymi dylematami uczestników walk o Warszawę, związanymi z pozostaniem na emigracji. Na podstawie ponad 20 relacji uczestników powstania, zarysowano problem pytań i rozterek wojennych rozbitków kwestii ułożenia sobie życia poza granicami Ojczyzny po zakończeniu wojny w 1945 r.

 

This paper was an attempt to describe the service of cpl. Zbigniew Kruszewski „Jowisz” („Jupiter”) during conspiracy and Warsaw Uprising. When he was a child, he expereienced a cataclysm of war and tragedy of german occupation. As a few years old child he got involved in polish conspiracy and became a member of Szare Szeregi and got assigned to „Zawiszacy” – the group of the youngest boy scouts. During the first phase of Warasaw Uprising he served in Group „Konrad” and later in Field Postal Servce. He also took part in high risking mission, during which he was a courier delivering information outside Warsaw and miracously escped death. In the last days of Warsaw Uprising he served in „Bradl” Company of „Miłosz” Battalion. After the fall of Warsaw Uprising, he was taken into captivity. Apart from describing the life of Zbigniew Kruszewski, another important part of this article is consideration about post-war dilemmas which were faced by former Uprisers. Basing on over 20 relations, in this article were outlined perpelities concerning on living outside Homeland after the end of war in 1945 which were faced by post-war casaways.

References

Archiwalia

(AAN), Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Zakład Historii Partii przy KC PZPR, Armia Krajowa – Komendant Główny, Rozkazy, odezwy, sygn. 203/I-2

(AMW), Archiwum m.st. Warszawy, Sekcja Planowania Referat Gabarytów, 1942 r. (repr. UK-kl. III2).

(MPW), Muzeum Powstania Warszawskiego sygn. P/6768 (listy Z. Kruszewskiego do Bogusława Hersego)

 

materiały wideofoniczne:

Bartnik J., 2004, SH-7040/58/04, Jerzy Bartnik „Magik, wywiad, 18 XII 2004

Brochwicz-Lewiński J., 2004, SH-7040/59/04, Janusz Brochwicz-Lewiński „Gryf”, 18 XII 2004

Dobraczyński A., 2006, SH-7040/793/06, Aleksander Dobraczyński „Aleksander”, wywiad, 6 IV 2006

Gzella A., 2018, SH-7040/3677/18, Alojzy Gzella, wywiad 10 I 2018

Gnojek Z. F., 2014, SH-7040/3464/14, Zygmunt Franciszek Gnojek „Aligator, wywiad, 8 VIII 2014

Grabowski K., 2006, SH-7040/1112/06, Kazimierz Grabowski „Czort”, wywiad, 29 XI 2006

Gurdała S., 2006, SH-7040/802/06, Stanisław Gurdała „Roman”, wywiad, 7 IV 2006

Jędrkiewicz-Owczarek O., 2006, SH-7040/797/06, Olga Jędrkiewicz-Owczarek „Olga”, wywiad, 7 IV 2006

Kowalska Z., 2009, SH-7040/2111/09, Zofia Kowalska „Kora”, wywiad, 30 VI 2009

Kruszewski Z., 2009, SH-7040/2114/09, Zbigniew Kruszewski, wywiad 28 VII 2009

Krzymiński A. H., 2015, SH-7040/3532/15, Aleksander Henryk Krzymiński, wywiad, 23 III 2015

Kućmierz M., 2010, SH-7040/2395/10, Marian Kućmierz „Pluto”, wywiad 5 III 2010

Kulesza-Kurowska J., 2005, SH-7040/142/05, Janina Kulesza-Kurowska „Janka”, wywiad, 5 II 2005

Kusak A., 2009, SH-7040/2261/09, Andrzej Kusak „Zawisza”, wywiad, 7 X 2009

Lewiński S., 2009, 2011, SH-7040/2165/09, Stanisław Lewiński „Grey”, wywiad, 27 VII 2009, 29 VI 2011

Łubieński A., 2013, SH-7040/3348/13, Andrzej Łubieński „Stefan”, wywiad, 14 grudnia 2013

Menhard A., 2009, SH-7040/2144/09, Aleksander Menhard „Drut”, 3 VIII 2009

Niezgodzka-Kurowska I., 2009, SH-7040/2016/09, Irena Niezgodzka-Kurowska, wywiad, 25 III 2009

Nitecki J., 2006,SH-7040/778/06, Janusz Nitecki „Miłobędzki”, wywiad, 2 II 2006

Piltz J. L., 2014, SH-7040/3475/14, Józefa Leokadia Piltz „Dziunia”, wywiad, 6 VIII 2014

Rybicka I., 2005, SH-7040/568/05, Izabela Rybicka „Topola”, wywiad, 19 IX 2005

Szymański Z., 2009, SH-7040/2010/09, Zbigniew Szymański „Szary”, wywiad, 13 III 2009

Śledziewski Z., 2006, SH-7040/800/06, Zbigniew Śledziewski „Ryś”, wywiad, 7 IV 2006

Wujec E., 2010, SH-7040/2354/10, Eugeniusz Wujec „Karol Durski” (Mark Chrystian), wywiad, 8 II, 1 III 2010

Zahorski W., 2005, SH-7040/65/05, Witold Zahorski „Rotunda”, wywiad, 3 I 2005

 

fotografie

IK-1978 (zdjęcie przekazane MPW przez Krzysztofa Kopfa)

(SPP), Studium Polski Podziemnej w Londynie

Komisja Weryfikacyjna 1 (KW 1), sygn. 04280 (dokumenty weryfikacyjne Z. Kruszewskiego, 1945–1947)

(WBH), Wojskowe Biuro Historyczne

sygn. IX.3.42.1, k. 143

sygn. IX.3.42.23, k. 52–53

 

Źródła drukowane

Bór-Komorowski T. (2004), Powstanie Warszawskie, przypisy W. Bartoszewski, A.A. Kunert, Warszawa

Dokumenty (1960), Dokumenty do kapitulacji Powstania Warszawskiego, oprac. S. Płoski, w: Najnowsze dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej, t. 4, Warszawa

Dz. U. (1932), „Dziennik Ustaw RP” 1932, nr 103, poz. 866: 2145–2174

Harcerze (1944), Harcerze uruchomili Pocztę Polską, „Rzeczpospolita Polska”, 9 VIII 1944, Nr 19 (91): 2

Kamiński A. (1940), „Mały” sabotaż, „Biuletyn Informacyjny”, 1 XI 1940

Kasprzak J. (1985), Tropami powstańczej przesyłki. Zapiski Zawiszaka, Warszawa

Kruszewski Z. A. (2022), Adam Jerzy Tepper – Powstaniec warszawski. Wspomnienie o przyjacielu, który zginął jako komendant barykady na ul. Mokotowskiej 14/róg Placu Zbawiciela – około 17–18 VIII 1944 r., „Biuletyn Informacyjny. Miesięcznik ŚZŻAK”, Nr 01 (379), styczeń2022

Leski K. (2001), Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, Warszawa

Ludność (1974), Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, t. II, Archiwalia, red. Madajczyk C., wybrali i oprac. Getter M., Janowski A., Warszawa

Mokotów (1992), Mokotów walczy 1944. Zbiór dokumentacji dotyczącej Powstania Warszawskiego 1944 roku na Mokotowie, t. 2, oprac. E. Ajewski „Kotwa”, Warszawa 1992

Pierwsze znaczki powstańcze (1944), Pierwsze znaczki powstańcze, „Robotnik. Centralny Organ PPS”, 3 IX 1944, R. LI, Nr 41 (8100):1

Poczta Polowa. Instrukcja (1944), Poczta Polowa. Instrukcja dla piszących, „Biuletyn Informacyjny”, 13 VIII 1944, Nr 50 – 258: 2

Poczta Polowa rozwija się (1944), Poczta Polowa rozwija się, „Biuletyn Informacyjny”, 14 VIII 1944, Nr 51-259: 2

Pużak K. (1989), Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk

Rozkazy (2021), Rozkazy dowództwa Powstania Warszawskiego, cz. 1, 10 czerwca – 2 września 1944 r., zesp. red. Utracka K., Brodacki R., Chmielarz A., Jasiński G., Warszawa

Spis (1930), Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, Rok 1930/31, Warszawa 1930

Spis (1935), Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, Rok 1935/36, Warszawa 1935

Wyka K. (1984), Życie na niby. Pamiętnik po klęsce, Warszawa

 

Opracowania

Borkiewicz A. (2018), Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej, Warszawa

Charków (2003), Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa

Chcieliśmy (2022), Brodacki R., Brudek P., Ukielski P., Utracka K., Wójciuk M.T., Zawistowski A.,  Chcieliśmy być wolni. Powstanie Warszawskie 1944, pod red. A. Zawistowskiego, Warszawa

Encyklopedia (2000), Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego, t. 3, cz. I, 1 VIII–2 IX 1944, oprac. Kunert A. K., Warszawa

Ender J., Wajsblum M. (1959–1960), Grabowski Antoni (1857–1921), w: Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław, z. 5

Głuszek Z. (1998), „Hej, chłopcy…” Zawiszacy z Szarych Szeregów, cz. I. Konspiracja, Warszawa 1998;

Głuszek Z. (2001), „Hej, chłopcy…”. Harcerze Szarych Szeregów w Powstaniu Warszawskim, cz. II, Powstanie, Warszawa

Halicka B. (2019), Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski. Biografia, Warszawa

Jewsiewicki W. (1989), Powstanie Warszawskie 1944. Okiem polskiej kamery, Warszawa

Komorowski K. (2004), Bitwa o Warszawę. Militarne aspekty Powstania Warszawskiego, Warszawa

Kurczewska J., Karkowska M. (2012), Portret Powstańców Warszawskich – pierwsze socjologiczne przybliżenie, Zestawienie 1, (praca niepublikowana), Muzeum Powstania Warszawskiego, mps

Michelis A. de, Rudniewska A. (1993), Pod rozkazami „Konrada”. Pierwsza monografia III Zgrupowania Obwodu Warszawskiego AK, Warszawa

Mórawski K. (1991), Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny, Warszawa

Ozimek S. F. (1974), Film polski w wojennej potrzebie, Warszawa

Ozimek S.F. (2003), Poczta powstańczej Warszawy. Geneza i działalność poczt polowych – Harcerskiej i Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim. Warszawskie Termopile 1944, Warszawa

Pużak K. (1989), Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk

Rosłoniec W. (1989), Grupa „Krybar” Powiśle 1944, Warszawa

Suchcic A. (1997), Informator Studium Polski Podziemnej 1947–1997, Londyn

Szarota T. (1978), Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa

Wójciuk M.T. (2009), Informacje biograficzne i genealogiczne w zespole Komisji Weryfikacyjnej 1. z Archiwum Studium Polski Podziemnej w Londynie, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, t. 1

Wójciuk M. T. (2022), Obrońcy Stolicy. Energetycy w Powstaniu Warszawskim, Kraków

Zonik Z. (1995), Elektrownia. Reduta Powstania Warszawskiego, Warszawa

Information

Information: Migration Studies – Review of Polish Diaspora, 2022 (XLVIII), Vol. 3 (185), pp. 121 - 138

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta

English:

Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta

Authors

https://orcid.org/0000-0002-4566-464X

Michał Tomasz Wójciuk
The Warsaw Rising Museum, Warsaw, Poland
https://orcid.org/0000-0002-4566-464X Orcid
All publications →

The Warsaw Rising Museum, Warsaw, Poland

Published at: 12.2022

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Michał Tomasz Wójciuk (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish