FAQ

Prawna ochrona dziedzictwa naturalnego w Polsce – wyzwania i perspektywy

Publication date: 17.07.2024

Santander Art and Culture Law Review, 2024, 1/2024 (10), pp. 39 - 56

https://doi.org/10.4467/2450050XSNR.24.003.19808

Authors

Elżbieta Zębek
University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Poland
https://orcid.org/0000-0002-8637-8391 Orcid
Contact with author
All publications →

Titles

Prawna ochrona dziedzictwa naturalnego w Polsce – wyzwania i perspektywy

Abstract

Przedmiotem artykułu jest stan prawny i stan ochrony obiektów dziedzictwa naturalnego wpisanych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w Polsce. W skład dóbr naturalnych wpisanych na Listę wchodzą dobra przyrodnicze i krajobrazy kulturowe jako obiekty towarzyszące zabytkom. Prawna ochrona zasobów przyrodniczych i krajobrazowych jest uregulowana głównie w ustawie o ochronie przyrody, ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Jednakże brak jest jednoznacznego wyodrębnienia ochrony dóbr przyrodniczych będących przedmiotem ochrony Konwencji UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego w polskim systemie prawnym, co powoduje wiele problemów natury prawnej, związanych z ochroną tych dóbr, zarządzaniem nimi i ich monitoringiem. Konsekwencją takiego stanu może być degradacja dóbr przyrodniczych, w szczególności unikatowych siedlisk przyrodniczych, których prawnokarna ochrona jest niezadowalająca. W Polsce są tylko dwa obiekty dziedzictwa naturalnego – Puszcza Białowieska i pradawne lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Należy zatem dążyć do poszerzenia Listy światowego dziedzictwa, jednakże wcześniej należy rozważyć wzmocnienie ochrony prawnej takich obiektów w ustawie o ochronie przyrody poprzez wyodrębnienie tej formy lub ustanowienie odrębnych aktów prawnych, regulujących użytkowanie i ochronę takich obiektów. Tylko ochrona prawna na poziomie krajowym będzie najskuteczniejsza.

References

Affelt W., Dziedzictwo techniki, jego różnorodność i wartości, „Kurier Konserwatorski” 2009, nr 5, s. 5-20.

Ciechanowicz J., Międzynarodowe prawo ochrony środowiska, Wydawnictwo Prawnicze Lexis-Nexis, Warszawa 2001.

Danecka D., Radecki W., Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Difin, Warszawa 2018.

Degórski M., Polityka krajobrazowa w Polsce: wyzwania i szanse, „Problemy Ekologii Krajobrazu” 2015, t. 40, s. 13-25.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, Dz. Urz. UE L 20 z 26.01.2010, s. 7-25.

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Dz. Urz. UE L 206 z 22.07.1992, s. 7-50.

Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98.

Fogel A., Uwarunkowania prawnoustrojowe ochrony i kształtowania krajobrazu, „Samorząd Terytorialny” 2014, nr 12, s. 44-54.

Frankiewicz A., Znaczenie prawne regulacji dziedzictwa narodowego i dóbr kultury w rozdziale I Konstytucji RP, „Acta Universitatis Wratislaviensis, Przegląd Prawa i Administracji” 2012, t. 88, nr 3440, s. 9-22.

Gruszecki K., Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2021.

Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Ku zintegrowanemu podejściu do dziedzictwa kulturowego w Europie, COM(2014) 477 final, Bruksela, 22.07.2014.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.

Konwencja o różnorodności biologicznej sporządzonej w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r., Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532.

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji, Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190.

Kryteria wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa, Polski Komitet ds. UNESCO, https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/kryteria/ [dostęp: 30.10.2022].

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, Polski Komitet ds. UNESCO, https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/lista-swiatowego-dziedzictwa/

Miszczak A., Ewolucja podstaw prawnych w zakresie ochrony krajobrazu, LEX PPP 2017/4/37-47.

Nowak-Far A., Prawnomiędzynarodowe uwarunkowania ochrony krajobrazu w Unii Europejskiej i w jej państwach członkowskich, „Studia z Polityki Publicznej” 2017, nr 1(13), s. 25-44.

Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (WHC.21/01), Decision 44 COM12, 31 July 2021, https://whc.unesco.org/en/guidelines [dostęp: 23.02.2023].

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Ku zintegrowanemu podejściu do dziedzictwa kulturowego w Europie (2015/C 195/04), Dz. Urz. UE C 195/22 z 12.06.2015.

Perkowski M., Zoń W., Saganek P., The Disputed Białowieża Forest Legal Remedies for the Protection of Cross-border Properties, Brill Nijhoff 2022.

Piotrowska-Nosek K., Komentarz do Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, w: K. Zalasińska (red.), Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014, s. 236-311.

Pływaczewski W., Zębek E., Narodowska J., Odpowiedzialność za środowisko z perspektywy prawa, kryminologii i nauk przyrodniczych, Difin, Warszawa 2020.

Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa, Polski Komitet ds. UNESCO, https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty/ [dostęp: 30.10.2022].

Radecki W., Ustawa o ochronie przyrody Komentarz, wyd. 4, Difin, Warszawa 2016.

Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, Dz. Urz. UE L 187 z 26.06.2014, s. 1.

Sługocki J., Problemy ochrony prawnej dziedzictwa kulturowego w Polsce: wybrane zagadnienia, „Studia z Zakresu Nauk Prawnoustrojowych. Miscellanea” 2008, nr 1, 39-49.

Solodov D., Zębek E., Environmental Criminal Enforcement in Poland and Russia: Meeting Current Challenges, „Utrecht Law Review” 2020, no. 16(2), s. 1-11.

The World Heritage List: Future priorities for a credible and complete list of natural and mixed sites, IUCN, April 2004, https://www.iucn.org/content/world-heritage-list-future-priorities-a-credible-and-complete-list-natural-and-mixed-sites [dostęp: 23.02.2023].

The World Heritage List: Guidance and future priorities for identifying natural heritage of potential outstanding universal value, IUCN, 15 May 2006, https://www.iucn.org/content/world-heritage-list-guidance-and-future-priorities-identifying-natural-heritage-potential-outstanding-universal-value [dostęp: 23.02.2023].

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 47 ze zm.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 54.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 977 ze zm.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 840 ze zm.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1336 ze zm.

Zalasińska K. (red.), Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014.

Zalasińska K., Konserwatorska ochrona zabytków a ochrona przyrody, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2008, nr 3-4, s. 245-256.

Zalasińska K., Ochrona miejsc światowego dziedzictwa w prawie polskim – plan naprawczy, „Ochrona Zabytków” 2012, nr 3-4, s. 127-134.

Zeidler K., Zabytki. Prawo i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego – Wolters Kluwer, Gdańsk–Warszawa 2017.

Zębek E., Important issues in select European Union countries’ criminal environmental law in compliance with Directive 2008/99/EC, „Vestnik of Saint Petersburg University Law” 2021, no. 2, s. 356–373.

Zębek E., Ochrona środowiska oraz walorów przyrodniczych i kulturowych w planowaniu przestrzennym, w: W. Pływaczewski (red.), Przeciwdziałanie patologiom na rynku nieruchomości, C.H. Beck, Warszawa 2018, s. 35-50.

Zębek E., Solodov D., Environmental Forensic Examinations in Poland: A Case Study, „Journal for European Environmental & Planning Law” 2021, vol. 18, s. 103-123.

Information

Information: Santander Art and Culture Law Review, 2024, 1/2024 (10), pp. 39 - 56

Article type: Original article

Titles:

Polish:
Prawna ochrona dziedzictwa naturalnego w Polsce – wyzwania i perspektywy
English:
Legal protection of natural heritage in Poland – challenges and prospects

Authors

https://orcid.org/0000-0002-8637-8391

Elżbieta Zębek
University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Poland
https://orcid.org/0000-0002-8637-8391 Orcid
Contact with author
All publications →

University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Poland

Published at: 17.07.2024

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Elżbieta Zębek (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish