FAQ

Znaczenie instytucji sądowych dla urbanizacji małych ośrodków w Galicji na przełomie XIX i XX wieku na przykładzie Mszany Dolnej

Publication date: 30.12.2024

Rocznik Przemyski. Historia, 2024, 1 (30) 2024, pp. 117 - 135

https://doi.org/10.4467/24497347RPH.24.007.20511

Authors

Michał Wójcik
https://orcid.org/0009-0002-9858-7710 Orcid
All publications →

Titles

Znaczenie instytucji sądowych dla urbanizacji małych ośrodków w Galicji na przełomie XIX i XX wieku na przykładzie Mszany Dolnej

Abstract

This paper focuses on the historical context of the 1883 establishment of judiciary institutions and its significance for the urbanisation process of Mszana Dolna, a small centre in Galicia. It examines this context from social, cultural, and economic perspectives. The discussion on the organisation and functioning of district courts of law provides a comprehensive understanding of the role of the intelligentsia, a new social group in provincial Galicia. The paper also sheds light on the participation of peasants in this group, particularly that of Józef Ptaś, a judge and MP. The paper’s central question is to explore how Mszana Dolna benefited from establishing the court of law in the context of urbanisation processes.

Information

Przedstawiony artykuł został przygotowany częściowo w oparciu o monografię Autora pt. C.k. Sąd Powiatowy w Mszanie Dolnej w latach 1883–1914. Instytucja i ludzie, która ukazała się pod koniec 2023 r. nakładem Wydawnictwa Księgarnia Akademicka w Krakowie w serii wydawniczej „Studia Galicyjskie” (t. 10); współwydawcą jest Archiwum Narodowe w Krakowie. Intencją zaprezentowanego tu tekstu nie jest streszczenie wspomnianej książki, w której postawiłem

References

Download references
Źródła archiwalne:

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), C.k. Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 1/305/0/4 [Organizacja sądownictwa i zmiany w podziale terytorialnym], nr: 72 – Mszana Dolna.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), C.k. Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 1/305/0/5 [Akta osobowe sędziów], nr: 90 – Ludwik Dobrowolski; nr: 91 – Alfred Droździkowski, Karol Drószcz; nr: 118 – Stanisław Mardyła; nr: 120 – Andrzej Franciszek Megger; nr: 130 – Adam Pierzchalski; nr: 147 – Kazimierz Taborski; nr: 150 – Wilhelm Ursel.

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Dyrekcja Robót Publicznych w Krakowie, sygn. 29/309/0/3/718.

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie, sygn. 29/318/221.

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Naczelny Komitet Narodowy, sygn. 29/530/0/3.1/511.

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Teki Antoniego Schneidra, sygn. 29/684/0/1/1098.

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Michała Archanioła w Mszanie Dolnej (AP–MD)

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Flizak S., kronika Miasta Mszana Dolna [lata 1345–1950], mps, Mszana Dolna [1966], [b. sygn.].

Archiwum narodowe w Krakowie (ANK), Fundusz Cmentarny, [1914–1917; plan i korespondencja], [b. sygn.].

Archiwum Zespołu placówek oświatowych w Mszanie Dolnej (AZPO–MD), Kronika szkoły w Mszanie Dolnej, [b. sygn.].

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie/ Центральний державний історичний архів України, м. Львів (CDIAUL), f. 146 – Namiestnictwo Galicyjskie, op. 25, spr. 151.

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie/ Центральний державний історичний архів України, м. Львів (CDIAUL), f. 751 – C.k. Zwierzchnie Kierownictwo Budowli Zarządu Sprawiedliwości we Lwowie, op. 1, spr. nr 17–18.

Źródła drukowane:
Akty normatywne:

Rozporządzenie c.k. Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 23 marca 1883 r. tyczące się zaprowadzenia powiatu sądowego w Mszanie Dolnej w Galicyi (Dz. U. P. 1883, nr 40).

Rozporządzenie c.k. Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 1883 r. względem rozpoczęcia czynności urzędowych c.k. Sądu Powiatowego w Mszanie Dolnej w Galicyi (Dz. U. P. 1883, nr 118).

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 maja 1952 r. w sprawie nadania ustroju miejskiego gminie Mszana Dolna I i zmiany nazwy gminy Mszana Dolna II w powiecie limanowskim, województwie krakowskim oraz w sprawie zmiany granic niektórych gmin w powiatach: tarnobrzeskim, województwie rzeszowskim, rypińskim i włocławskim, województwie bydgoskim (Dz.U. 1952 nr 27 poz. 186).

Ustawa z dnia 11 czerwca 1868 r. dotycząca organizacyi sądów powiatowych (Dz. P. P. 1868, nr 59).

Inne (w tym materiały statystyczne):

Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Trzeciej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, Lwów 1892.

Konkretal-Status des gerichtlichen und staatsanwaltschaftlichen Personales des krakauer Oberlandesgerichtssprengels für das jahr 1913 Wykaz stanu służby personalu sądowego i personalu Prokuratoryi Państwa okręgu c. k. Sądu krajowego Wyższego w krakowie na rok 1913, [Kraków] 1913.

Sprawozdanie Stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu krajowego z 6 sesji 3 peryodu z 29 maja 1875, Lwów 1875.

Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej. Dwudziestolecie Towarzystwa Szkoły Ludowej 1891–1910, Kraków 1911.

Statystyka Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych w Galicyi z W. księstwem krakowskiem za rok 1909, red. N. Ulmer, Lwów 1910.

Statystyka Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych w Galicyi z W. księstwem krakowskiem za rok 1912, red. N. Ulmer, Lwów 1913.

Szematyzmy galicyjskie (SKGL) na lata 1904–1905, 1914, Lwów 1905, 1914.

Wspomnienia:

W. Gawron, Wspomnienia z Limanowszczyzny, Warszawa 1986.

A. Kalczyński, Przeminęło jak zły sen. Wspomnienia z obozów auschwitz i Sachsenhausen, Oświęcim 2022.

Prasa:

„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1928, nr 16.

„Gazeta Lwowska” 1876, nr 226; 1890, nr 231; 1894, nr 111.

„Gazeta Podhalańska” 1914, nr 8.

„Głos Narodu” 1898, nr 275; 1900, nr 90; 1902, nr 33.

„Kurier Lwowski” 1902, nr 245; 1905, nr 333; 1910, nr 59.

„Miesięcznik Towarzystwa Szkoły Ludowej” 1903, nr 10.

„Nowa Reforma” 1905, nr 226; 1910, nr 315.

„Oświata Ludowa” 1910, nr 1; 1913, nr 1.

„Poczta” 1901, nr 2.

„Przewodnik Gimnastyczny Sokół” 1911, nr 8.

„Związek” 1900, nr 27.

Opracowania:

A.K. Banach, kariery zawodowe studentów Uniwersytetu jagiellońskiego pochodzenia chłopskiego z lat 1860/1861–1917/1918, Kraków 2009.

F. Bujak, Limanowa. Miasteczko powiatowe w zachodniej Galicyi. Stan społeczny i gospodarczy, Kraków 1902.

Corpus studiosorum Universitatis iagellonicae 1850/51–1917/18, t. 3: K–Ł, pod red. K. Stopki, Kraków 2009.

Czynności reprezentacyi powiatowych w r. 1872 na podstawie sprawozdań wydziałów powiatowych, a po części także innych źródeł, zestawił T. Piłat, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych” R. 1, 1873, s. 2–66.

K. Dunin-Wąsowicz, Galicja doby autonomicznej w publicystyce francuskiej, w: Studia z historii Polski XIX i XX wieku, red. K. Ślusarek, Kraków 1999, s. 59–73.

A. Dziadzio, Monarchia konstytucyjna w Austrii. Władza – obywatel – prawo, Kraków 2001.

E. Hołowkiewicz, Flora leśna i przemysł drzewny w Galicyi, Lwów 1877.

T.J. Lis, Limanowszczyzna wobec Legionów Polskich i c. k. armii w pierwszym roku Wojny. Studium przypadku małego galicyjskiego powiatu, „Res Gestae. Czasopismo Historyczne” 2021, nr 12, s. 126–144.

M. Małecki, Tworzenie sądów powiatowych w Galicji jako źródło poznania walorów krajoznawczych prowincji monarchii habsburskiej, w: Prawne aspekty podróży i turystyki – historia i współczesność. Prace poświęcone pamięci profesora Janusza Sondla, red. P. Cybula, Kraków 2018, s. 331–342.

K. Meus, Wadowice 1772–1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego, Kraków 2013.

J.Z. Pająk, Od autonomii do niepodległości. kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w ramach Wielkiej Wojny 1914–1918, Kielce 2012.

S. Pięta-Kowalik, Portret Wiktora Zbyszewskiego w kompozycji Jana Czubskiego – przypomnienie sylwetki rzeszowskiego patrioty, „Dydaktyka Polonistyczna” 2018, nr 4 (13), s. 74–81.

F. Sikora, Mszański zespół osadniczy w średniowieczu, w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków 1993, s. 131–145.

J. Snopko, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Galicji 1867–1914, Białystok 1997.

M. Stępowski, Towarzystwo Szkoły Ludowej: jak powstało, co zrobiło i do czego dąży (1891–1911). W 20-tą rocznicę powstania Towarzystwa, Kraków 1911.

R.K. Tabaszewski, Głośne procesy sądowe w Nowym Sączu w okresie międzywojennym, „Rocznik Sądecki” R. 46, 2019, s. 75–96.

R.K. Tabaszewski, Powstanie i organizacja C.K. Sądu Obwodowego w Nowym Sączu w latach 1855–1914, „Rocznik Sądecki” 2017, t. 45, s. 93–120.

M. Wójcik, C.K. Sąd Powiatowy w Mszanie Dolnej w latach 1883–1914. instytucja i ludzie, Kraków 2023.

M. Wójcik, Dziedzictwo sportowe miasta Mszana Dolna, Mszana Dolna 2022.

G. Zamoyski, CK Sąd Powiatowy w Mielcu 1868–1914. Studium z dziejów sądownictwa galicyjskiego, w: Dzieje lokalne pośród wydarzeń i procesów historycznych, red. K. Haptaś, Mielec 2007, s. 249–270.

G. Zamoyski, CK Sąd Powiatowy w Nowym Targu 1868–1914. Studium z dziejów sądownictwa galicyjskiego, „Almanach Nowotarski” 2005, nr 9, s. 58–91.

Netografia:

Bank Spółdzielczy w Mszanie Dolnej, https://bsmszana.pl/o-banku/hisotria/historia [dostęp: 10.10.2023].

Information

Information: Rocznik Przemyski. Historia, 2024, 1 (30) 2024, pp. 117 - 135

Article type: Original article

Titles:

Polish: Znaczenie instytucji sądowych dla urbanizacji małych ośrodków w Galicji na przełomie XIX i XX wieku na przykładzie Mszany Dolnej
English: The Significance of Judicial Institutions for the Urbanization of Small Centersin Galicia at the Turn of the Nineteenth and Twentieth Centuries on the Example of Mszana Dolna

Published at: 30.12.2024

Article status: Open

Licence: CC-BY-NC-SA  licence icon

Percentage share of authors:

Michał Wójcik (Author) - 100%

Information about author:

Michał Wójcik – polonista, ekonomista i badacz regionalista z Mszany Dolnej. Autor dwóch książek: monografii C.k. Sąd Powiatowy w Mszanie Dolnej w latach 1883–1914. Instytucja i ludzie (Kraków 2023) oraz Dziedzictwo sportowe miasta Mszana Dolna (Mszana Dolna 2022), a także artykułów naukowych i popularnonaukowych na temat dziejów Mszany Dolnej oraz jej okolic. Twórca projektu cyfrowego „Mszana Dolna na starych fotografiach”. Członek stowarzyszeń, m.in. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego – oddział Mszana Dolna i Towarzystwa Polsko-Austriackiego – oddział Nowy Sącz.

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish