FAQ
Jagiellonian University in Krakow logo

Manewry wokół “muru chińskiego”. Tłumaczenia z literatury jidysz na polski przed pierwszą wojną światową

Publication date: 08.12.2014

Przekładaniec, 2014, Issue 29 – Przekład żydowski. Żydowskość w przekładzie , pp. 92 - 117

https://doi.org/10.4467/16891864PC.14.017.3002

Authors

Natalia Krynicka
Uniwersytet w Paryżu (Sorbonne IV)
All publications →

Titles

Manewry wokół “muru chińskiego”. Tłumaczenia z literatury jidysz na polski przed pierwszą wojną światową

Abstract

This article addresses the complex relationship of both Jews and non-Jews to Yiddish language and Jewish literature in Poland. It analyses the evolution of translators’ motivations and their approach to the original texts, as well as the reactions of readers of Jewish literature during three decades (1885–1914). The study opens with the first translations from Yiddish into Polish (and at the same time the first translations from Yiddish to foreign languages in general): Klemens Junosza-Szaniawski’s Donkiszot żydowski (The Jewish Don Quixote, 1885) and Szkapa (The Nag, 1886) by Mendele Moykher Sforim (Sholem-Yankev Abramovitsh). Their publication was a notable event in Warsaw’s intellectual circles and provoked lively polemics in the press. In his introduction, Junosza used the expression “the Great Wall of China” to define the barriers dividing the Jewish and Polish societies, which he hoped to overcome at least in part through his translations. The phrase was later adopted by critics and the following generation of translators, who regularly, albeit with different intentions, made references to the work of their predecessor. Apart from the translations of Mendele’s novels, the article also discusses the texts published by Yiddish-language writers in assimilatory periodicals in Congress Poland (Izraelita in Warsaw) and in Galicia (Ojczyzna in Lwów). They were programmatically hostile to the language of Ashkenazi Jews, but their relationship to Yiddish literature turns out to have been more complex and changing with time. The analysis also includes: the anthology Miliony! (Millions!, 1903) translated by Jerzy Ohr, a journalist close to the extreme right circles; Miasteczko (The Shtetl, 1910) by Sholem Ash, whose introduction reflected the radicalization of Polish-Jewish relations; and Safrus (1905), a collection of fiction and essays edited by Jan Kirszrot, who represented the Jewish nationalist milieu. These translations and their reception illustrate well the complex issues of identity, cultural belonging, assimilation, return to the roots, image of the Other, cultural stereotypes or fascination and rejection, characteristic of a multicultural and a multinational society. 

References

[anonim]. 1885. Don Kiszot żydowski, p. Klemens Junosza, Izraelita oraz nasze uwagi, „Przegląd Tygodniowy” 34, 441–442.

[anonim]. 1886. Wrażenia literackie. K. Junosza, Donkiszot żydowski…, „Ateneum” 1 (41), 358–359.

[anonim]. 1891. dziedziny żargonu. J.L. Perec: Di jidisze bibljotek, „Ojczyzna” 20, 157, 164.

A. 1898. Odgłosy, Bibljoteczki ludowe, „Izraelita” 44, 428.

[anonim]. 1926. [notka Jerzym Ohrze], „Nasz Przegląd” 249, 15.

[Abramowicz Sz.-J.], Junosza-Szaniawski K. 1885a. Donkiszot żydowski. Szkic literatury żargonowej żydowskiej, „Wiek”, 139–173.

[Abramowicz Sz.-J.], Junosza-Szaniawski K.. 1885b. Donkiszot żydowski. Szkic literatury żargonowej żydowskiej, Warszawa: nakł. T[eodora] Paprockiego Sp. druk. Wieku oraz 1899. Tanie wydawnictwo dzieł Klemensa Junoszy, t. 10, Warszawa: nakł. Rodziny.

Abramowicz Sz.-J. 1886a. Szkapa (Die Kliatsche), „Wędrowiec”, 13–32.

Abramowicz Sz.-J. 1886b. Szkapa (Die Kliatsche), Warszawa, nakładem księgarni A. Gruszeckiego, oraz 1899. Tanie wydawnictwo dzieł Klemensa Junoszy, t. 10, Warszawa: nakł. Rodziny.

Adalberg S. 1890. Przysłowia żydowskie, Warszawa: J. Jeżyński.

Adamczyk-Garbowska M. 2004. Odcienie tożsamości. Literatura żydowska jako zjawisko wielojęzyczne, Lublin: UMCS.

Arnsztejn M. 1927. Der apostol fun libe, „Literarisze bleter” 48, 932–933.

Asz Sz. 1910. Miasteczko, t. 1–2, Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych.

–––– 2003. Miasteczko, oprac. posłowie M. Adamczyk-Garbowska, Janowiec: Towarzystwo Przyjaciół Janowca nad Wisłą.

–––– 1906. Nowele, Warszawa: Księgarnia Powszechna.

Bechtel D. 2002. La renaissance culturelle juive en Europe centrale et orientale 1897–1930. Langue, littérature et construction nationale, Paris: Belin.

Biegeleisen H. 1886. Przeglądy literackie, K. Junosza, Don Kiszot Żydowski, szkic literatury żargonowej żydowskiej, „Przegląd Tygodniowy” 2, 24.

B[lumberg] M. 1899. Klemens Junosza jako żydoznawca, „Izraelita” 21, 228.

Borkowska G., Rudkowska M. (red.). 2004. Kwestia żydowska XIX wieku. Spory tożsamość Polaków, Warszawa: Wyd. Cyklady.

Brzezina M. 1986. Polszczyzna Żydów, Warszawa: PWN.

Datner H. 2007. Ta tamta strona. Żydowska inteligencja Warszawy drugiej połowy XIX wieku, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny.

Feldman W. 1893. Asymilatorzy, syonisci Polacy. powodu przełomu stosunkach żydowskich Galicyi, Kraków: nakł. Księgarni St. Baranskiego.

–––– 1891. żargonie żydowskim, studium publicystyczne, Lwów: nakł. Redakcji Ojczyzny.

–––– 1886. Przegląd literacki. Donkiszot żydowski, szkic literatury żargonowej żydowskiej, przez Klemensa Junoszę, W-wa 1885, „Ojczyzna” 2, 6.

Feldstein H. 1891. Żargon żydowski jako cel jako środek, „Ojczyzna” 4, 26–28; 16, 123–125.

Friszman D. 1888. Wspomnienie zmarłych, „Izraelita”, 36–38.

Hirszhorn S. 1930. Źródło rozmiary bojkotu literackiego, „Nasz Przegląd” 12, 3.

Jankowski E. 1959. „polskim” epizodzie Szaloma Asza, „Przegląd Humanistyczny” 3, 165–170.

[Jeske-]Ch[oiński] T. 1886. Przegląd literacki, K. Junosza, Donkiszot żydowski…, „Niwa” 267, 216.

Junosza-Szaniawski K. 1889. Nasi Żydzi miasteczkach na wsiach, Warszawa: nakładem redakcyi Niwy.

Kaszewski K. 1886. Drobna beletrystyka, K. Junosza, Don kiszot żydowski…, „Kłosy” 1081, 173.

Kirszrot J. (red.). 1905. Safrus. Książka zbiorowa poświęcona sprawom żydostwa, Warszawa: nakł. Tow. dla wydawn. żydowskich Safrus.

Kon P. 1928. Vi azoj hot Junosza ibergezect Mendelen in pojlisz?, „Bicher-welt” 7, 36–38.

K[onopnicka] M. 1885. Nowe książki. K. Junosza, Donkiszot żydowski, „Świt” 21 (87), 167.

Krynicka N. 2009. Les rapports culturels entre Juifs et Polonais à la lumière des traductions littéraires, 1885–1939, praca doktorska, Paris.

Lew H. 1898. godność prasy, „Izraelia” 49, 517–518.

–––– 1897. kwestji ludoznastwa żydowskiego, „Izraelita” 1, 2.

[Linecki J. J.]. 1888. Chasyd (Dus polische Jüngel), szkic literatury żargonowej żydowskiej przez Maksyma Lewarta, „Gazeta Lubelska”, 1–121.

Litvine M. 1991. Translations into and from Yiddish, Oxford: Oxford Centre for Postgraduate Hebrew Students.

Lor A. 1900. Szalum-Alechem. Muzykant…, „Izraelita” 16, 186–187.

Mendelsohn E. 1969. Jewish Assimilation in Lvov. The Case of Wilhelm FeldmanThe Slavic Review” 28, 577–590.

Ochwat A. 2004. „Świat nowy, zupełnie nam nieznany” – rola żydowskiej literatury żargonowej twórczości Klemensa Junoszy-Szaniawskiego, w: Kwestia żydowska XIX wieku. Spory tożsamość Polaków, Warszawa: Wyd. Cyklady, 201–219.

Ohr J. (red.). 1903. Miliony! Przekłady pisarzy żydowskich, Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych.

Ohr J. 1905. Polszczyzna żargonie żydowskim, Warszawa: L. Straszewicz.

Orzeszkowa E. 1882. Żydach kwestii żydowskiej, Wilno: Wyd. E. Orzeszkowej s-ki.

P[eltyn S. C.] 1885. Coś żargonie żydowskim, „Izraelita” 28, 221–222.

–––– 1896. Żargon jego literatura, „Izraelita” 5, 35.

Perec J.-L. 1895. Dusza, „Izraelita”, 25–28.

Prokop-Janiec E. 1992. Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe artystyczne, Kraków: Universitas.

[Prokop-Janiec E.]. 1992. Recepcja żydowskiej literatury, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1252–1259.

Prus B. 1885. Kronika tygodniowa. Żywy obraz pt. Żydowski Don Kiszot, „Kurier Warszawski” 183, 2.

[Przybyszewski S.]. 1925. Pisarze uczeni polscy kwestji żydowskiej. Stanisław Przybyszewski, „Nasz Przegląd” 1, 5.

Rejzen Z. (red.). 1928. Orensztejn, J.L., w: Leksikon fun der jidiszer literatur, prese un filologie, Wilne: B. Kleckin, t. 1, 171–172.

Rozenfeld M. 1906. Pieśni pracy, przeł. żydowskiego A.T. S.H., Warszawa.

–––– 1908. Pieśni ghetta. Pieśni narodu. Pieśni życia, przeł. żydowskiego A.T. S.H., Warszawa: H. J. Rudno.

–––– 1903. Wiązanka, przeł. I. Waldman, Stanisławów: nakł. Księg. E. Weidenfelda Brata.

S. R-n. 1898. Odgłosy. dziedziny folkoru żydowskiego, „Izraelita” 15, 162.

Schiper I., Tartakower A., Hafftka A. (red.). 1932. Żydzi Polsce odrodzonej. Dzialalność społeczna, gospodarcza, kulturalna, t. 1, Warszawa: Żydzi Polsce Odrodzonej.

Shmeruk Ch. 1989. Hebrew-Yiddish-Polish: Trilingual Jewish Culture, w: Y. Gutman, E. Mendelsohn, J. Reinharz (red.), The Jews of Poland Between Two World Wars, Hanover: University Press of New England, 285–311.

–––– 2000. Legenda Esterce literaturze jidysz polskiej. Studium dziedziny wzajemnych stosunków dwóch kultur tradycji, przeł. M. Adamczyk-Garbowska, Warszawa: Oficyna Naukowa.

Sofer B. 1899. Żargon, „Izraelita” 10, 97–98.

S[około]N. 1898. Drogi oddziaływania, „Izraelita” 48, 463–464.

[Staff L.] 1926. Leopold Staff sprawie żydowskiej, wywiad prezesem Związku Literatów Dziennikarzy Polskich, „Nasz Przegląd” 76, 4.

Steffen K. 2004. Jüdische Polonität. Ethnizität und Nation im Spiegel der polnischsprachigen jüdischen Presse, 1918–1939, Göttingen: Vandenhœck & Ruprecht.

Szolem-Alejchem. 1898. Muzykant. Romans życia żydowskiego, przeł. H. Lew, „Izraelita” 28–49 1900, Warszawa: Hieronim Cohn.

Suesser I. 1891. żydowskiej poezji żargonowej, „Ojczyzna” 7, 52–53.

Volkov Sh. 1992. Die Erfindung einer Tradition. Zur Entstehung des modernen Judentums in DeutschlandSchriften des historischen Kollegs, t. 29. München: Stiftung Historisches Kolleg.

Wilczinski J. 1928. Jidisz-pojlisze iberzecungen, „Bicher-welt“ 4, 8–16 oraz 6, 24–34.

–––– 1928. Jidisze tipn in der pojliszer literatur, Warszawa: Kultur-Lige.

Yinger M.J. 1981. Toward Theory of Assimilation and Dissimilation. „Ethnic and Racial Studies” 3, 249–264.

Zieliński W.K. 1886. Przeglądy literackie, S. Abramowicz, Szkapa (Die klatsche), „Przegląd Tygodniowy” 50, 5.

Information

Information: Przekładaniec, 2014, Issue 29 – Przekład żydowski. Żydowskość w przekładzie , pp. 92 - 117

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Manewry wokół “muru chińskiego”. Tłumaczenia z literatury jidysz na polski przed pierwszą wojną światową

English:
Manoeuvers around “the Great Wall of China”: Translations of Yiddish Literature into Polish before the First World War

Authors

Uniwersytet w Paryżu (Sorbonne IV)

Published at: 08.12.2014

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Natalia Krynicka (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish