FAQ
Jagiellonian University in Krakow logo

Czułe membrany. Przekodowania terminologiczne jako problem translatorski

Publication date: 04.12.2024

Przekładaniec, 2024, Issue 48 – Czułość w przekładzie, pp. 47 - 63

https://doi.org/10.4467/16891864PC.24.003.20377

Authors

Anna Leśniewska
University of Silesia in Katowice,
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, Poland
https://orcid.org/0000-0001-9696-6253 Orcid
Contact with author
All publications →

Titles

Czułe membrany. Przekodowania terminologiczne jako problem translatorski

Abstract

The purpose of this article is to present the use of Juri Lotman’s semiotic tools to reflect on the process of translating scientific texts. The article focuses on a text of a special type – an ethnographic material by Eugeniusz Frankowski (1884–1962), a Polish ethnologist of the interwar period. The outbreak of World War I found him in Spain – during his time, he wrote several texts in Spanish, Portuguese and Basque, including the work La lucha entre el hombre y los espíritus malos por la posesión de la tierra y su usufructo (translated by the author into Polish as “Zmagania człowieka ze złymi duchami o posiadanie ziemi i jej użytkowanie”). Research fluctuations (both terminological and methodological) are evident in the very “texture” of the text, so translating La lucha… into Polish required sensitivity to the mechanisms occurring at the confluence of biographical and textual levels. Using semiotic tools, the author reveals a series of research, textual, and methodological uncertainties for the researcher, resulting from the need to use different scientific languages (Polish, Spanish, French, German, etc.) to describe the newly explored terrain. This is because the awareness of the existence of these uncertainties sensitizes the very work of the translator, who is both an archaeologist, fleshing out successive levels of meaning, and a creator, co-thinking with Lotman’s notion of text as a “generator of meanings”.

References

Download references
Teksty źródłowe

Durkheim Émile 2010 [1912]. Elementarne formy życia religijnego: system totemiczny w Australii, przeł. A. Zadrożyńska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Frankowski Eugeniusz 1916. La lucha entre el hombre y los espíritus malos por la posesión de la tierra y su usufructo, „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural” no. 16, Madrid: Museo Nacional de Ciencias Naturales, s. 408–425, https://bibdigital.rjb.csic.es/records/item/10579-redirection [dostęp: 16.09.2024].

Frankowski Eugeniusz 1917. Exploraciones etnográficas por las Provincias Vascongadas, w: „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural” no. 17, Madrid: Museo Nacional de Ciencias Naturales, s. 456–457, https://bibdigital.rjb.csic.es/records/item/10580-redirection [dostęp: 16.09.2024].

Frankowski Eugeniusz 1920. Los métodos de la etnología, „Eusko-Ikaskuntza” („Sociedad de Estudios Vascos”), Donostia/San Sebastián, https://dokumeta.gipuzkoa.net/handle/10690/105431 [dostęp: 16.09.2024].

Frankowski Eugeniusz 1924. Zabiegi magiczne przy pożyczaniu, kupnie i sprzedaży u ludu polskiego, „Lud” nr 3(23), s. 50–111, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/15792/edition/13946/content [dostęp: 16.09.2024].

Frankowski Eugeniusz 1987 [1916]. Znaki wypalane i wystrzygane na skórze zwierząt pociągowych na Półwyspie Iberyjskim, przeł. M. Mróz, „Etnografia Polska” nr 2, s. 89–126.

Fraser George James 1969 [1890]. Złota gałąź. Studia z magii i religii, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Freud Zygmunt 1993 [1920]. Totem i tabu, przeł. J. Prokopiuk i M. Poręba, Warszawa: KR.

Lévy-Bruhl Lucien1992 [1910]. Czynności umysłowe w społeczeństwach pierwotnych, przeł. B. Szwarcman-Czarnota, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe.

Lubbock John 1865. Pre-Historic Times: As Illustrated by Ancient Remains, and the Manners and Customs of Modern Savages, London: Williams and Norgate.

Lubbock John 1873. Początki cywilizacyi: stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich współczesnych, przeł. B. i Z., t. 1–3, Warszawa: nakładem Redakcyi „Przeglądu Tygodniowego”, Drukarnia „Przeglądu Tygodniowego”.

Talko-Hryncewicz Julian 1913. Człowiek na ziemiach naszych, Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza, Druk. W.L. Anczyca i Sp.

Tylor Edward Burnett 1898. Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologji, filozofji, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów (z portretem autora), t. 2, przeł. Z.A. Kowerska, ze wstępem i dodatkami, dotyczącemi rzeczy słowiańskich, a zwłaszcza polskich oraz życiorysem autora przez J. Karłowicza, Warszawa: Wydawnictwo „Głosu”, Druk. F. Csernáka.

Tylor Edward Burnett 1997 [1881]. Antropologja. Wstęp do badań człowieka i cywilizacji, przeł. A. Bąkowska, przedm. L. Krzywicki, Cieszyn: Pro Filia.

Opracowania

Barańczak Stanisław 1990. Mały, lecz maksymalistyczny Manifest translatologiczny albo: Tłumaczenie się z tego, że tłumaczy się wiersze również w celu wytłumaczenia innym tłumaczom, iż dla większości tłumaczeń wierszy nie ma wytłumaczenia, „Teksty Drugie” nr 3, s. 7–66.

Jeyaraja Tambiah Stanley 2007. Magia, nauka, religia a zakres racjonalności, przeł. B. Hlebowicz, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (seria: Cultura).

Josephson-Storm Jason Ānanda 2017. The Myth of Disenchantment. Magic, Modernity, and the Birth of the Human Sciences, Chicago: The University of Chicago Press.

Kisielewski Andrzej 2011. Prymitywizm w sztuce awangardy pierwszej połowy XX wieku. Mitologie i obrazy pierwotności, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Klekot Ewa 2021. Kłopoty ze sztuką ludową. Gust, ideologie, nowoczesność, Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki, słowo/obraz terytoria (seria: Idee i Etnografia).

Kuper Adam 2009. Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego. Transformacje mitu, przeł. T. Sieczkowski, A. Dąbrowska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (seria: Cultura).

Kutrzeba-Pojnarowa Anna 1963. Wspomnienie o Eugeniuszu Frankowskim, „Etnografia Polska” nr 7, s. 425–439.

Kutrzeba-Pojnarowa Anna 1977. Kultura ludowa i jej badacze. Mit i rzeczywistość, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Łotman Jurij 1999 [1992]. Kultura i eksplozja, przeł. i słowem wstępnym opatrzył B. Żyłko, Warszawa: PIW (seria: Biblioteka Myśli Współczesnej. Plus Minus Nieskończoność).

Łotman Jurij 2008 [1996]. Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, przeł. i przedm. B. Żyłko, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego (seria: Literatura i Okolice).

Łotman Jurij 2017 [1992; 2000; 2002]. Kultura, historia, literatura, wybór, przeł. i wstęp B. Żyłko, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego seria: Literatura i Okolice).

Łotman Jurij 2018 [2010]. Nieprzewidywalne mechanizmy kultury, przekł i wprowadz. B. Żyłko, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Mirgos Katarzyna 2017/2018. Profesor Eugeniusz Frankowski – pionier badań nad kulturą baskijską, „Etnografia Nowa” 09/2017–10/2018, s. 286–307.

Sokolewicz Zofia 1987. Klasycy etnografii polskiej. Eugeniusza Frankowskiego teoria myślenia magicznego i obrzędów przejścia, „Etnografia Polska” nr 2, s. 11–26.

Styers Randall 2004. Making Magic: Religion, Magic and Science in the Modern World, New York: Oxford University Press.

Tarko Medard 1987. Badania etnograficzne Eugeniusza Frankowskiego. Zasięg, problematyka, metody, „Etnografia Polska” nr 31(2), s. 27–59.

Tomicki Ryszard 2000. Iberica Frankowsciana. Przyczynki do zainteresowań Eugeniusza Frankowskiego baskijską kulturą ludową, „Etnografia Polska” nr 44(1–2), s. 15–37.

Tomicki Ryszard 2003. Iberica Frankowsciana. Działalność Eugeniusza Frankowskiego na rzecz sprawy polskiej, Madryt 1918–1919, w: J. Kowalska, S. Szynkiewicz, R. Tomicki (red.), Czas zmiany, czas trwania. Studia etnologiczne, Warszawa: IAiE PAN (seria: Biblioteka Etnografii Polskiej, nr 56), s. 299–320.

Tomicki Ryszard 2004. Iberica Frankowsciana. W 120. rocznicę urodzin Eugeniusza Frankowskiego, „Etnografia Polska” nr 1–2, s. 17–36.

Tomicki Ryszard 2022. Iberica Frankowsciana. Zabawa w chowanego: jak i dlaczego Eugeniusz Frankowski znalazł się w Hiszpanii w 1914 roku?, „Etnografia Polska” nr 66(1–2), s. 159–188.

Wolf Eric R. 2009. Europa i ludy bez historii, przeł. W. Usakiewicz, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (seria: Cultura).

Żyłko Bogusław 2022. Od Bachtina do Łotmana. Szkice z humanistyki rosyjskiej XX wieku, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Information

Information: Przekładaniec, 2024, Issue 48 – Czułość w przekładzie, pp. 47 - 63

Article type: Original article

Titles:

Polish: Czułe membrany. Przekodowania terminologiczne jako problem translatorski
English: Sensitive Membranes: Terminological Recoding as a Translation Problem

Authors

https://orcid.org/0000-0001-9696-6253

Anna Leśniewska
University of Silesia in Katowice,
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, Poland
https://orcid.org/0000-0001-9696-6253 Orcid
Contact with author
All publications →

University of Silesia in Katowice,
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, Poland

Published at: 04.12.2024

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Anna Leśniewska (Author) - 100%

Information about author:

Anna Leśniewska – studentka V roku kulturoznawstwa na specjalizacji Teoria i Antropologia Kultury na Uniwersytecie Śląskim w ramach Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych. Stypendystka drugiej edycji Joseph Conrad Fellowship, laureatka ogólnopolskiego konkursu grantowego „Najlepsi z Najlepszych 4.0”. Zajmuje się problematyką specyfiki polskiego ludoznawstwa/ etnologii/etnografii na tle nauk o kulturze XIX i XX wieku.

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish