FAQ

Owady jako remedia w polskim lecznictwie ludowym doby zaborów i II Rzeczypospolitej

Publication date: 05.11.2018

Quarterly Journal of the History of Science and Technology, 2018, Volume 63, Issue 1, pp. 89 - 118

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.18.004.9457

Authors

,
Lilianna Wdowiak
Samodzielna Pracownia Edukacji Medycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
All publications →
Paweł Wysokiński
Samodzielna Pracownia Edukacji Medycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
All publications →

Titles

Owady jako remedia w polskim lecznictwie ludowym doby zaborów i II Rzeczypospolitej

Abstract

Insects constitute as much as 75% of all described species of the world’s fauna. In the animal kingdom they play a dominant role. To certain extent it was reflected in folk medicine using zoonotic drugs. The purpose of the work is to determine, what kinds of insects were used t the time of Poland’s partitions and in the 2nd Polish Republic. Insects were used most often in such diseases, as: rheumatoid arthritis, paralysis, circulatory insufficiency and resulting oedemas, malaria, erysipelas, rabies, viper bites, trachoma, jaundice, skin diseases, cuts, hysteria. Close to 20 insect families were applied in folk medicine, although not all of the species can be counted, the more so as they were not always distinguished by the people of old Polish territories – both peasants and the researchers of their culture. Most often beetles and hymenopteras were used, less often – butterflies. There was widespread belief connected with this therapy, i.e. belief in magical meaning of numbers, especially number 3 and its multiple.

References

Download references

Bogdanowiczówna J.: Kilka notatek z medycyny ludowej, ze wsi Nadrybie w pow. Chełmskim, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 10: 1896 z. 2 s. 345-348.

CzechowskiW.,Radchenko A.,Czechowska W., Vepsäläinen K.:The ants of Poland with reference to the myrmecofauna of Europe, Warszawa 2012.

Dąbrowska M.:Leki ludowe, zebrane przez Stanisławę Dąbrowską we wsi Żabnie, w pow. Krasnostawskim, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 16: 1902 z. 3 s. 425-429.

Federowski M.:Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy. Jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy, t. 2, Warszawa 1889.

Gawełek F.: Przesądy, zabobony, środki lecznicze i wiara ludu w Radłowie w pow. Brzeskim, „Materyały Antropologiczno – Archeologiczne i Etnograficzne” t. 11: 1910 cz. 3 s. 47-106.

Gloger Z.: Zabobony i mniemania ludu nadnarwiańskiego tyczące ptaków, płazów i owadów, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. 1: 1877 cz. 3 s. 101-107.

Gustawicz B.: O ludzie Podduklańskim w ogólności, a Iwoniczanach w szczególności, „Lud” t. 6: 1900 s. 36-80, 126-157, 245-257, 340-350.

Gustawicz B.: Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Część pierwsza. Zwierzęta, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. 5: 1881 cz. 3 s. 102-186.

Hradecka S.: Przyczynki do wierzeń ludu w Wierzbanowy, pow. Wieliczka, „Lud” t. 9: 1903 s. 64-68. 

Jakubski A. W.: Czerwiec polski (Porphyrophora polonica (L.). Studium historyczne ze szczególnym uwzględnieniem roli czerwca w historii kultury, Warszawa 1934

Jastrzębowski S.: Mikułowice, pow. Opatowski, gub. Radomska. Sposoby leczenia suchot u małych dzieci, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 7: 1893 s. 745-746.

Jeleńska E.: Wieś Komarowicze w powiecie mozyrskim. Dokończenie,„Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 5: 1891 z. 2 s. 290-331, z. 3, s. 479-520.

JucewiczL. A.: Litwa pod względem starożytnych zabytków, obyczajów i zwyczajów skreślona przez Ludwika z Poklewia, Wilno 1846.

Kantor J.: Czarny Dunajec, „Materyały Antropologiczno – Archeologiczne i Etnograficzne” t. 9: 1904 cz. 2 s. 21-229.

KarrasD. J., Farrell S. E., Harrigan R. A., Henretig F. M., Gealt L.: Poisoning from "Spanish fly" (cantharidin), „The American Journal of Emergency Medicine” t. 14: 1996 nr 5 s. 478-483.

Kolberg O.: Kujawy cz. 1, [w:] tenże: Dzieła wszystkie, t. 3, Warszawa 1962.

Kolberg O.: Tarnów – Rzeszów. Materyały etnograficzne, opr. S. Udziela, „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” t. 11: 1910 cz. 3 s. 116-323.

Kopernicki I.: Przyczynek do etnografii ludu ruskiego ma Wołyniu z materyjałów zebranych przez p. Zofiję Rokossowską we wsi Jurkowszczyźnie w pow. Zwiahelskim, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. 11: 1887 cz. 3 s. 130-228.

Kosiński W.: Materyały etnograficzne zebrane w różnych okolicach Galicyi zachodniej, „Materyały Antropologiczno – Archeologiczne i Etnograficzne” t. 7: 1904 cz. 2 s. 1-86.

Łagowska B., Golan K., Stepaniuk K.: Występowanie czerwca polskiego – Porphyrophora polonica (L.) (Hemiptera: Margarodidae) w Polsce oraz uwagi o jego cyklu życiowym, „Wiadomości Entomologiczne” t. 25: 2006 nr 1 s. 5-14.

Magierowski L.: Leki używane przez lud polski we wsi Wesołej w pow. Brzozowskim, „Lud” t. 2: 1895 s. 155-156.

Marrené W.: Rzeczy ludowe włoskie, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 3: 1889 z. 4 s. 793-844.

Matecki T. T.: Apteczka domowa, Poznań 1860.

Meisner W. J.: Lekarstwo na wściekliznę (wodowstręt), „Piast czyli Pamiętnik Technologiczny. Obeymuiący przepisy dla gospodarstwa domowego i wieyskiego, ogrodnictwa, sztuk pięknych, rękodzielń i rzemiosł; niemniey lekarstwa domowe, pospolite i zwierzęce” t. 19: 1830 s. 121-143.

Milewska A.: Medycyna ludowa, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 5: 1891 z. 2 s. 419-424.

Nakwaska K.: Dwór wiejski. Dzieło poświęcone gospodyniom polskim. Przydatne i osobom w mieście mieszkającym, t. 3, Lipsk 1860.

Parczewska M.: Lecznictwo ludoweŚrodki lecznicze używane u ludu w okolicach Kalisza, „Wisła.Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 10: 1896 z. 2 s. 342-344.

Pełczyński J.: Dalszy ciąg przyczynków o lecznictwie ludowym w okolicach Tykocina gub. Łomżyńskiej, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 6: 1892 z. 4 s. 911- 916.

Petrow A.:Lud ziemi Dobrzyńskiej, jego charakter, mowa, zwyczaje, obrzędy, pieśni, przysłowia, zagadki  i t. p.,„Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. 2: 1878 cz. 3 s. 3-182.

Pleszczyński A.:Bojarzy Międzyrzeccy. Studjum etnograficzne, Warszawa 1892.

Pobratymiec [Płatkowski J. S.]: Środki lecznicze i ich nazwy aptekarskie u ludu (z powiatu myślenickiego), „Lud” t. 5: 1899 s. 164-166.

Ponec J.: Motýle, Bratislava 1982.

Sandner H.: Owady, Warszawa 1989.

Sarnowska H.: Niektóre sposoby leczenia na Kujawach, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 10: 1896 z. 2 s. 345

SchneiderJ. J.: Maikäfersuppen, ein vortreffliches und kräftiges Nahrungsmittel, „Magazin für die Staatsarzneikunde”t. 3: 1844 nr 3 s. 403-405.

Segel B. W.: Wierzenia  i lecznictwo ludowe Żydów, „Lud” t. 3: 1897 s. 49-61.

Siarkowski W.: Materyjały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, część druga, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” t. 3: 1879 cz. 3 s. 3-61.

Spittal S.: Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy. Materiały dotyczące sposobów leczenia, zielarstwa, wierzeń, zabobonów i znachorstwa, „Rocznik Podolski” t. 1: 1938 s. 62- 225.

St. Z. [Staniszewska Zofia]: Znad Buga, „Lud” t. 3: 1897 s. 7-46.

Stangaciu S., Hartenstein E.: Leki z pszczelej apteki. Miodolecznictwo dla każdego, tłum. B. Floriańczyk, Warszawa 2007.

Szukiewicz W.: Dawne środki lecznicze, „Kwartalnik Litewski” t. 5: 1911 s. 125-128.

Szukiewicz W.: Wierzenia i praktyki ludowe (zabobony, przesądy, wróżba i t. d.), zebrane w gubernji Wileńskiej (Dokończenie), „Wisła” t.17: 1903 z. 3 s. 265-280, z. 4 s. 432-444.

Szychowska – Boebel B.: Lecznictwo ludowe na Kujawach. Materiały i rozważania, Toruń 1972.

Świętek J.: Liczby Trzy i Dziewięć w mitach, wyobrażeniach, mistycznych praktykach i w zwyczajach ludowych, „Lud” t. 11: 1905 s. 371-388.

Świętek J.: Lud nadrabski od Gdowa po Bochnię. Obraz etnograficzny,Kraków 1893.

Talko-Hryncewicz J.: Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi Południowej, Kraków 1893.

Torliński J.: Przesądy i zwyczaje lecznicze kaszubskich rybaków nadmorskich, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny i Historii Nauk Przyrodniczych” t. 17: 1938 z. 1-2 s. 105-166.

Trojanowska A.: Czerwiec, kermes i koszenila, czyli o owadach jako surowcach barwierskich i leczniczych w polskiej literaturze przyrodniczej do XIX w., „Analekta: studia i materiały z dziejów nauki” t. 17: 2008 nr 1-2 s. 15-31.

Udziela M.: Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Przyczynek do etnografii polskiej, Warszawa 1891.

Udziela S.: Materyjały etnograficzne z miasta Ropczyc i okolicy, Kraków 1886.

Wdowiak L.: Miód jako uniwersalne lekarstwo ludności wiejskiej na dawnych ziemiach polskich w XIX i XX stuleciu, [w:] Historia panaceum. Między marzeniem a oszustwem, red. W. Korpalska, W. Ślusarczyk, Bydgoszcz 2016, s. 99-120.

Wdowiak L.: Zioła w zwalczaniu ograżki, zwanej też trzęsionką czyli febry na dawnych ziemiach polskich na przełomie wieków XIX i XX [w:]Leki roślinne w terapii od czasów starożytnych po współczesne. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne, red. B. Płonka-Syroka, A. Syroka, K. Sudoł, Wrocław 2013, s. 167-182.

Wereńko F.: Przyczynek do lecznictwa ludowego, „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” t. 1: 1896 cz. 2 s. 99-228.

Wielogłowski W.: Medycyna wiejska. Obrazek z obyczajów ludu wiejskiego, Kraków 1863.

Wiśniewski A.: Lecznictwo ludowe, „Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny” t. 5: 1891 z. 3 s. 642-646.

Zadurska O.: „Każdy ma swego robaka”. O owadach w polskiej medycynie ludowej, „Tekstura. Rocznik Filologiczno-Kulturoznawczy” t. 1: 2013 s. 27-37.

Zieliński K. W.: Słownik pochodzenia nazw i określeń medycznych. Antyczne i nowożytne dzieje chorób w ich nazwach ukryte, Bielsko-Biała 2004.

Information

Information: Quarterly Journal of the History of Science and Technology, 2018, Volume 63, Issue 1, pp. 89 - 118

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Owady jako remedia w polskim lecznictwie ludowym doby zaborów i II Rzeczypospolitej

English:

Insects as remedies in Polish folk medicine at the time of partitions and the 2nd Polish Republic

Authors

Samodzielna Pracownia Edukacji Medycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Samodzielna Pracownia Edukacji Medycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Published at: 05.11.2018

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Lilianna Wdowiak (Author) - 50%
Paweł Wysokiński (Author) - 50%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish