Autor artykułu przedstawia obecną u nihilisty Fiodora Dostojewskiego wizję natury i miejsca człowieka w niej, ze szczególnym uwzględnieniem podejmowanych przez pisarza prób jej demonizowania. Szkic nie jest natomiast głosem w dyskusji dotyczącej pojęcia nihilizmu ani też nie omawia wszystkich aspektów nihilizmu w twórczości Dostojewskiego.
W próbach demonizowania natury nihilista może podążać dwiema drogami. W pierwszej z nich punkt wyjścia stanowi mechanistyczna wizja przyrody oraz uznanie absurdalności położenia istoty świadomej w tak ujmowanym świecie; co rodzi w nim odruch oburzenia i protestu. Sprzeciw ten z kolei generuje „pocieszną” myśl o demoniczności natury. W drugiej z dróg demoniczność natury objawia się nihiliście w akcie bezpośredniego oglądu; budzi w nim ona uczucie wstrętu i rodzi odruch odrzucenia. Powstały w ten sposób jej obraz poddaje następnie racjonalnej obróbce, dzięki czemu zyskuje on walor słuszności, powab powszechności i otwartości na świat. Nie wolno jednak zapominać, że ten obraz nie jest bynajmniej owocem tzw. przyrodzonych władz poznawczych nihilisty, lecz irracjonalnej warstwy jego osobowości. Autor szkicu wskazuje takie postawy bohaterów Dostojewskiego oraz omawia konsekwencje ich przyjęcia.

The author of the article presents Fiodor Dostoyevski’s nihilistic vision of nature and the man’s place in it, with special emphasis placed on the writer’s attempts at demonizing nature. The paper is not meant to be a voice in the discussion concerning the notion of nihilism as such, neither does it discuss all aspects of nihilism in Dostoyevski’s writing.
In their attempts at demonizing nature, the nihilist can go two ways. In the first case, the starting point is a mechanistic vision of nature and the acceptance of the absurdity of the situation of a conscious being in a world conceived this way; this causes a reaction of outrage and protest in the nihilist. This protest, in turn, generates a “funny” thought about the demonic character of nature. In the other case, the demonic character of nature is revealed to the nihilist in the act of direct observation; it awakens the feeling of aversion and an attitude of rejection. Such an image of nature is then subjected by the nihilist to rational processing, as a result of which it gains the value of validity and the allure of commonness and openness to the world. It shouldn’t be forgotten, however, that this image is not a product of the so-called natural cognitive powers of the nihilist but of the irrational layer of his personality. The author of the paper points at such attitudes in Dostoyevski’s characters and discusses consequences of adopting them.