FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

„Żywot pięcioraki” i „śmierć pięcioraka”. Nota w sprawie źródła pogrzebowego kazania (Wilno 1620/1621) Melecjusza Smotryckiego

Data publikacji: 2021

Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 4 (61) 2021, s. 419 - 434

https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.016.14228

Autorzy

Margarita A. Korzo
RAS Institute of Philosophie / Instytut Filozofii, Rosyjska Akademia Nauk
https://orcid.org/0000-0001-6299-5187 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

„Żywot pięcioraki” i „śmierć pięcioraka”. Nota w sprawie źródła pogrzebowego kazania (Wilno 1620/1621) Melecjusza Smotryckiego

Abstrakt

“Quintuple Live” and “Quintuple Death”: A Note on the Source of the Funeral Oration (Vilnius 1620/1621) by Meletij Smotryc’kyj

In his polemic treatise Antapologija abo Apologijej zniesienie written in the early 1630s, Socinian Eustachy Kisiel (nicknamed Gelasius Diplic) made an accusation that former Orthodox, now a Uniate priest, religious writer and Ruthenian linguist Meletij Smotryc’kyj (ca. 1577–1633) used a Latin work by a certain Dominican to compose a funeral oration on the death of Smotryc’kyj’s predecessor at the Brotherhood the Holy Spirit Monastery, Leontij Karpovyč(1580–1620). Kisiel’s allegations were noted in 1908 by the philologist Sergej Maslov, but later this topic did not attract the attention of researchers of Smotryc’kyj’s legacy. This study is an attempt to examine the hypothesis put forward by Kisiel and to find out what specific writing (or writings?) Smotryc’kyj could have used when composing the funeral oration. The oration on the death of Karpovyčwas published twice in Vilnius: 1620 – in a Ruthenian language version, and 1621 – in Polish. As the main storyline Meletij uses the topos of five varieties of live and the corresponding five varieties of death, which were very common in religious literature in the Middle Ages and Early Modern times. This topos is used by Smotryc’kyj to describe Leontij Karpovyč’s life path and to glorify his achievements in the spiritual field. The article considers the main contexts of the use of topos triplex, quadruplex and quintuplex mors (triple, quadruple, quintuple death) and triplex, quadruplex and quintuplex vita (triple, quadruple, quintuple life) in different confessional traditions up to the 1620s. On the basis of textual analysis, it is concluded that the main source for Meletij war Orbis terror, seu concionum de finibus bonorum et malorum libri duo written by Walloon preacher, Franciscan writer Philippe Bosquier (1561/1562–1636) (editio princeps Douai 1603). Orbis terror enjoyed large popularity in Europe, and was one of the recommended books for the Jesuit colleges of that time. For the funeral sermon Smotryc’kyj borrows only a small fragment of the first section (concio) of Orbis terror, and uses different editing techniques: a literal or close to the original translation; expansion or contraction of borrowed fragments; giving prominence to different elements of the text. Bosquier’s work became the main source for the funeral sermon, but by no means the only one: some images and amplifications used by Meletij testify to his good acquaintance with the Renaissance and Early Modern literature.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Alanus de Insulis, Liber sententiarum ac dictorum memorabilium, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 210, Paris 1855, kol. 229–252.
Alexander Halensis, Eruditissimi Commentarii, nusquam impressi, in Apocalypsim Sancti Ioannis, Paris: Antoine Bertier, 1647.
Ambrosius Mediolanensis, De bono mortis liber unus, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 14, Paris 1845, kol. 539–568.
Augustinus Aurelius, De Civitate Dei, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 41, Paris 1864, kol. 13–804.
Augustinus Aurelius, De spiritu et anima, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 40, Paris 1865, kol. 779–830.
Augustinus Aurelius, In B. Joannis Apocalypsim Expositio, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 35, Paris 1864, kol. 2416–2452.
Bernardinus de Bustis, Rosarium sermonum per quadragesimam, t. 2, Brescia: Pietro Maria Marchetti, 1588.
Bernardinus Senensis, Sermones eximii de Christo Domino, t. 4, Lyon: Jean Antoine Huguetan et Mark Antoine Rauard, 1650.
Beyerlinck L., Magnum Theatrum vitae humanae, t. V, Koln: Anton et Arnold Hierat, 1631.
Bonaventura, Operum omnium supplementum, t. 2, Trento: Typographia episcopalis, 1773.
Bosquier Ph., Orbis terror, seu concionum de finibus bonorum et malorum libri duo, Koln: Franz Jacob Mertzenich, 1610.
Clutius R., Sermones Dominicales, dormi sine cura, Koln: Joannes Christophorus, 1611.
Dionisius Carthusianus, In omnes Beati Pauli epistolas Commentaria, Koln: Peter Quentel, 1532.
Dionisius Carthusianus, Insigne commentariorum opus, in Psalmos omnes Davidicos, Paris: Jean de Roigny, 1539.
Diplic G., Antapologija abo Apologijej, ktorądo przezacnego narodu ruskiego przewielebny ociec Melecyjusz Smotrzycki, rzeczony archiepiskop połocki, etc. napisał, zniesienie, [Rakow?, s.n.], 1632.
Dueller T., Siebenfathes Liecht dess Hauss Gottes […], Wien: Matthaus Cosmerovius, 1651.
Górnicki Ł., Dworzanin polski, w: Ł. Górnicki, Pisma, oprac. R. Pollak, t. 1, Warszawa 1961.
Gregorius Magnus, Moralium Libri, sive Expositio in Librum B. Job, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 75 Paris 1862, kol. 509–1160.
Gurtler N., Institutiones Theologicae, Marburg: Philipp Kasimir Muller, 1732.
Hugo de Sancto Caro, In Evangelia secundum Matthaeum, Marcum, Lucam, Ioannem, Lyon: Societas Bibliopolarum, 1645.
Iacobus a Voragine, Sermones aurei in Evangelia, Mainz: Peter Cholinus, 1616.
Innocentius III (incertus), Commentarium in VII psalmos poenitentiales, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 217, Paris 1855, kol. 967–1129.
Innocentius III, Sermones de Sanctis. Sermo X, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 217, Paris 1855, kol. 493–498.
Iordanus de Quedlinburgo, Opus sermonum, Paris: Damien Higman, 1521.
Iustinus Martyr, Apologia secunda pro Christianis ad senatum romanum, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Graeca, ed. J.-P. Migne, t. 6, Paris 1857, kol. 441–471.
Lidenius P.S., Discursus philosophicus de vita et morte, Turku: Peder Wald, 1644.
Modrzewski A.F., Commentariorum de republica emendanda libri quinque, Basel: Joannes Oporinus, [1554].
Oonselius G., Paradisus concionum olim sermones sensati dictus, Antwerpen: Hieronymus Verdussen, 1613.
Piekarski A., Na pogrzebie Jego Mści Pana Jana Lewona z Upity […], Wilno: Leon Mamonicz, [1615].
Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, wyd. J. Czubek, Kraków 1906.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych [Biblia Tysiąclecia], oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, wyd. 5, na nowo oprac. i popr., Poznań 2013.
Possevino A., Apparatus sacer ad scriptores Veteris et Novi Testamenti, t. II, Koln: Johann Gymnich, 1608.
Raulin J., Doctrinale de triplice morte, Venezia: Altobello Salicato, 1585.
Rechenberg A., Hierolexicon reale, hoc est Biblico-theologicum, et historico-ecclesiasticum, Leipzig: Johann Herbord Kloss, 1714.
Rej M., Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, t. 2, Wrocław–Warszawa 2003.
Salhausen F. de, Oratio de summo hominis bono, contra Epicureos voluptuaries, Giessen: Nikolaus Hampel, 1608.
Salmeron A., Commentarii in Evangelicam Historiam, et in Acta Apostolorum, t. 9, Koln: Anton Hierat et Johann Gymnich, 1613.
Sedulus Scotus, In omnes Epistolae Pauli collectaneum, Basel: Heinrich Petri, 1528.
Smotrycki M., Kazanie. Na znamienity pogrzeb przezacnego i przewielebnego Męża, Pana i Ojca Leontego Karpowicza […], Wilno: [s.n.], post. 17 II 1621, https://books.google.pl/books/about/Kazanie_na_znamenity_pogrzeb_Leontega_Ko.html?id=ZE1lAAAAcAAJ&redir_esc=y (dostęp: 1.01.2021).
Smotrycki M., Kazanie. Na znamienity pogrzeb przezacnego i przewielebnego Męża, Pana i Ojca Leontego Karpowicza […], w: Collected Works of Meletij Smotryc’kyj, introd. by D.A. Frick, Cambridge (MA) 1987, s. 236–264.
Thomas Aquinas, Super II Epistolam B. Pauli ad Corinthios lectura, cap. 12, lectio 2., https://www.corpusthomisticum.org/c2c.html#87736 (dostęp: 1.01.2021).
Opracowania 
Abel S., Johannes Nider „Die vierundzwangig goldenen Harfen”. Edition und Kommentar, Tubingen 2011.
Frick D.A., Meletij Smotryc’kyj, Cambridge (MA) 1995.
Frick D.A., Polonica Orthodoxe. Cerkiewizmy w polszczyźnie Melecjusza Smotryckiego, „Terminus” 9 (2007), z. 1 (16), s. 13–47.
Przybyszewski B., Stanisław Hozjusz w Kapitule Krakowskiej (1540–1550), „Analecta Cracoviensia” 14 (1982), s. 473–555.
Seyn E. de, Bosquier (Philippe), w: Dictionnaire biographique des Sciences, des Lettres et des Arts en Belgique, t. 5, Bruxelles 1936, s. 77.
Wolny J., Zawadzki R.M., Królowa Jadwiga w tradycji kaznodziejskiej XV wieku, „Analecta Cracoviensia”, 7 (1975), s. 15–90.
Kiselyov P. [Kyselov R.], Z yakykh dzherel pereklyadav yevanhels’ki chytannya Meletiy Smotritskiy?, w: Literaturoznavchiy dyskurs vid baroko do postmodernu: Kolektyvna monohrafiya, red. N. Levchenko, Kyyiv–Lyublin–Kharkiv 2020, s. 94–124
Maslov S.I.. [Masłow S.I.], Kazan’ye Meletiya Smotritskago na chestnyy pogreb’ o. Leontiya Karpovicha, Kiyev 1908.

Informacje

Informacje: Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 4 (61) 2021, s. 419 - 434

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

„Żywot pięcioraki” i „śmierć pięcioraka”. Nota w sprawie źródła pogrzebowego kazania (Wilno 1620/1621) Melecjusza Smotryckiego

Angielski:
“Quintuple Live” and “Quintuple Death”: A Note on the Source of the Funeral Oration (Vilnius 1620/1621) by Meletij Smotryc’kyj

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-6299-5187

Margarita A. Korzo
RAS Institute of Philosophie / Instytut Filozofii, Rosyjska Akademia Nauk
https://orcid.org/0000-0001-6299-5187 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

RAS Institute of Philosophie / Instytut Filozofii, Rosyjska Akademia Nauk

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Margarita A. Korzo (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski