„Wjeżdża, ale nie szablę niezgody przynosi”. Poseł moskiewski – poemat dyplomatyczny Jana Żabczyca
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTE„Wjeżdża, ale nie szablę niezgody przynosi”. Poseł moskiewski – poemat dyplomatyczny Jana Żabczyca
Data publikacji: 21.12.2023
Terminus, 2023, Tom 25, zeszyt 4 (69) 2023, s. 405 - 430
https://doi.org/10.4467/20843844TE.23.025.19268Autorzy
„Wjeżdża, ale nie szablę niezgody przynosi”. Poseł moskiewski – poemat dyplomatyczny Jana Żabczyca
Poseł moskiewski (‘The Muscovite Envoy’) by Jan Żabczyc is one of many epic poems focusing on political issues in the beginning of the seventeenth century in the Polish- Lithuanian Commonwealth. Discussed by a few philologists, mainly in the twentieth century, the poem was still deserving of a systematic analysis. This study aims to fill this gap and thoroughly investigate the subject of diplomacy in the poem. The author proposes to examine Żabczyc’s work using the methodology known as New Diplomatic History. There are several epic poems in early modern Polish literature exploring the subject of diplomacy (e.g. Przeważna legacyja by Samuel Twardowski or Poselstwo i krótkie spisanie rozprawy z Moskwą by Eliasz Pielgrzymowski), yet few of them illustrate diplomatic actions between allied countries and sovereigns as Żabczyc’s poem does.
The article is divided into three main parts. First, the author introduces the subject, genre and historical background of the poem. The main content of the poem is a legation from False Dmitry to Cracow sent in order to keep an alliance with the Commonwealth by wedding per procura of Dmitry and Maryna Mniszech. Similar works of literature from the seventeenth century are also presented. The second part focuses on the details of the poem, referred to as a diplomatic poem, in New Diplomatic History’s language, since the subject of diplomacy determines the structure, the nature of the characters and the main purpose of their actions: agreement and settlement, as opposed to victory over the enemy as the subject of heroic poems. The third part provides a detailed analysis of diplomatic ceremonies, gifts, habits and customs, e.g. speeches and table seating during the wedding. It also proposes an interpretation of the tzar and aristocrat’s wedding as an image of the alliance between Russia and the Commonwealth.
It is concluded that Poseł moskiewski is a short but important poem in the history of Polish epics. As a representative of diplomatic literature, it is unique among early modern Polish epic poetry.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego 1, Rachunki Królewskie 380.
Archiwum Państwowe w Gdańsku, Bibliotheca Archivi, rkps 300-53/72.
Borsza S., Cara moskiewskiego wyprawa naonczas do Moskwy z panem wojewodą sendomirskim i z inszym rycerstwem Anno Domini 1604, oprac. i wstęp J. Byliński, „Napis” 7 (2001).
Budziło J., Wojna moskiewska wzniecona i prowadzona z okazji fałszywych Dymitrow od 1603 do 1612 r., oprac. J. Byliński, J. Długosz, Wrocław 1995.
Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI–XVIII stulecia, oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Kraków 1959.
Grochowski S., Krakowska Polaków z Moskwą biesiada, w: Moskiewski Mars. Wiersze polskie czasu pierwszej dymitriady (1605–1612). Antologia, oprac. A. Oszczęda, Warszawa 2016.
Niemojewski S., Diariusz drogi spisanej i rożnych przypadków pociesznych i żałosnych prowadząc corkę Jerzego Mniszka, Marynę, Dymitrowi Iwanowiczowi w roku 1606, wyd. R. Krzywy, Warszawa 2006.
Pielgrzymowski E., Poselstwo i krotkie spisanie rozprawy z Moskwą. Poselstwo do Zygmunta III, wyd. i oprac. R. Krzywy, red. nauk. D. Chemperek, J.S. Gruchała, Warszawa 2010.
Rożniatowski A. [W. Dyamentowski], Diariusz 1605–1607, w: Polska a Moskwa w pierwszej połowie wieku XVII. Zbiór materiałów do historii polsko-rosyjskiej za Zygmunta III, wyd. A. Hirschberg, Lwow 1901.
Trzej poetyccy świadkowie pierwszej dymitriady, oprac. J. Wojcicki, Kraków 2008.
Twardowski S., Przeważna legacyja Krzysztofa Zbaraskiego od Zygmunta III do sołtana Mustafy, wyd. R. Krzywy, Warszawa 2000.
Żabczyc J., Poseł moskiewski, w: Moskiewski Mars. Wiersze polskie czasu pierwszej dymitriady (1605–1612). Antologia, oprac. A. Oszczęda, Warszawa 2016.
Żabczyc J., Symfonije anielskie, wyd. A. Karpiński, Warszawa 1998.
Althoff G., Potęga rytuału. Symbolika władzy w średniowieczu, tłum. A. Gadzała, Warszawa 2011.
Andrusiewicz A., Dymitr Samozwaniec i Maryna Mniszech, Warszawa 2009.
Auwers M., The Gift of Rubens: Rethinking the Concept of Gift-Giving in Early Modern Diplomacy, „European History Quaterly” 43 (2013), iss. 3.
Bachruszyn S.W. et al., Historia dyplomacji do 1871 r., tłum. W. Głuchowski, K. Krąkowski, Warszawa 1973 (Historia Dyplomacji, 1).
Backvis C., Panorama poezji polskiej okresu baroku, t. 2: Rożne spojrzenia i rożne osobowości, red. nauk. A. Nowicka-Jeżowa, R. Krzywy, Warszawa 2003.
Barłowska M., Stare i nowe – dwa nieznane wiersze „na zegary”, w: W poszukiwaniu nowości, red. M. Barłowska, M. Walińska, Katowice 2020 (Sarmackie Theatrum, 8).
Chrościcki J., Funkcje propagandowe sztuki w okresie Wazów 1587–1668, Warszawa 1983.
Fletcher C., ‘Those who give are not all generous’: The World of Gifts, w: C. Fletcher, Diplomacy in Renaissance Rome: The Rise of the Resident Ambassador, New York 2015.
Galilej C., Jan Żabczyc – poeta nieznany? Szkic o życiu i twórczości wczesnobarokowego pisarza dworskiego, „Facta Simonidis” 1 (4) (2011).
Galilej C., Językowo-semantyczno-pragmatyczne wyznaczniki opisu, opowiadania i rozważania w XVII-wiecznych kolędach Jana Żabczyca, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51 (2017), nr 1.
Galilej C., Rym w XVII-wiecznych kolędach Jana Żabczyca, „Roczniki Humanistyczne” 6 (57) (2009).
Gömöri G., „Przeważna legacja…” Samuela Twardowskiego i inne XVII-wieczne wierszowane opisy podroży (John Taylor, Martin Opitz), „Barok. Historia – Literatura – Sztuka” 6 (1999), nr 1.
Grala H., Dyplomacja z upominkami w tle (wokół ceremoniału poselskiego w stosunkach polsko-moskiewskich na przestrzeni XVI–XVII wieku), w: Skarby Kremla. Dary Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Historyczno-Kulturalnego „Moskiewski Kreml”, 7 września – 8 listopada 1998, Zamek Królewski w Warszawie [katalog], red. nauk. N.W. Raszkowan, I.A. Zagorodniaja, A. Saratowicz-Dudyńska, tłum. A. Saratowicz-Dudyńska, Warszawa 1998.
Gryglik M., Staropolski ceremoniał dyplomatyczny w praktyce kontaktów Rzeczypospolitej z państwami Europy Zachodniej w czasach Wazów, „Studia Łomżyńskie” 27 (2017).
Grygorieva T., Symbols and Perceptions of Diplomatic Ceremony: Ambassadors of the Polish-Lithuanian Commonwealth in Istanbul, w: Kommunikation durch symbolisch Akte. Religiose Heterogenitat und politische Herrschaft in Polen-Litauen, hrsg. von Y. Kleinmann, Stuttgart 2010.
Hampton T., Baroque Diplomacy, w: The Oxford Handbook of the Baroque, ed. by J.D. Lyons, Oxford 2019.
Hampton T., Fictions of Embassy: Literature and Diplomacy in Early Modern Europe, Ithaca-London 2009.
Hennings J., Russia and Courtly Europe: Ritual and the Culture of Diplomacy, 1648–1725, Cambridge–New York 2016.
Hernas C., Barok, Warszawa 1998.
Historia dyplomacji polskiej (połowa X–XX w.), t. 2: 1572–1795, red. Z. Wojcik, oprac. J. Gierowski et al., Warszawa 1982.
Hulsenboom P., Diplomats as Poets, Poets as Diplomats: Poetic Gifts and Literary Reflections on the Dutch Mediations Between Poland-Lithuania and Sweden in the First Half of the Seventeenth Century, „Legatio: The Journal for Renaissance and Early Modern Diplomatic Studies” (2019), no. 3.
Hutchings M., Diplomacy Narratives as Documents of Performance, w: Exile, Diplomacy and Texts: Exchanges Between Iberia and the British Isles, ed. by A. Sáez-Hidalgo, B. Cano-Echevarria, Leiden–Boston 2021.
Jaworska M., Dyplomatyczne nieporozumienia. Spory o podarki poselskie na dworze moskiewskim w XVI i XVII w., „Przegląd Historyczny” 108 (2017), z. 1.
Kodzik J., Ceremoniał polskiego dworu królewskiego w XVII wieku z perspektywy niemieckich uczonych, Warszawa 2015.
Kuran M., Formy „grzeczności” w „Przeważnej legacyi” Samuela Twardowskiego (język, literatura, historia i dyplomacja), „Napis” 10 (2004).
Kuran M., Moskiewska trylogia Jana Żabczyca, „Napis” 12 (2006).
Kuran M., Z problematyki ceremoniału rycerskiego w epice historycznej i heroicznej XVII w. Zachęta ofiarnej walki oraz hołd kapitulacyjny, w: Rytuał: język – religia. Materiały z konferencji 17–19 maja 2004 r., [red. R. Zarębski], Łódź 2005.
Lorenc M., Do ut des, czyli rzecz o darze w dyplomacji. Przypadek siodła z daru sułtana Mustafy II dla posła Stanisława Małachowskiego z 1699 roku, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (2014), nr 4.
Mesotten L., A Taste of Diplomacy: Food Gifts for the Muscovite Embassy in Venice (1582), „Legatio: The Journal for Renaissance and Early Modern Diplomatic Studies” (2017), no. 1.
Mikołajczak M., Liturgia, protokół, ceremoniał, etykieta. Ku systematyzacji pojęć i określeniu wzajemnych relacji, „Teologia i Człowiek” 56 (2021), nr 4.
Mroczek K., Epitalamium, w: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – renesans – barok, red. T. Michałowska, przy udziale B. Otwinowskiej, E. Sarnowskiej-Temeriusz, Wrocław 1990.
Mroczek K., Epitalamium staropolskie, „Pamiętnik Literacki” 77 (1986), z. 1.
Mroczek K., Epitalamium staropolskie. Między tradycją literacką a obrzędem weselnym, Wrocław 1969.
Nahlik S., Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971.
Nanke C., Historia dyplomacji. Cz. I (Rozwój form dyplomatycznych), Kraków 1947.
Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: Zygmunt III, Warszawa 1971.
Nowakowski M.E., Ambasador na rozdrożu. Świat wartości w poradnikach dyplomatycznych Pierwszej Rzeczypospolitej oraz ich europejski kontekst, Lublin 2023.
Oszczęda A., Poeta Wazów. Studia o okolicznościowej poezji Stanisława Grochowskiego (1542–1612), Wrocław 1999.
Piszczkowski M., Pisma Jana Żabczyca, Lwow 1937.
Pohlig M., Gender and the Formalisation of Diplomacy in Early Modern Europe, „The International Review” 44 (2022), no. 5.
Polska służba dyplomatyczna XVI–XVIII wieku. Studia, red. Z. Wojcik, Warszawa 1966.
Roosen W., Early Modern Diplomatic Ceremonial: A System Approach, „Journal of Modern History” 52 (1980).
Słaby A., Ceremoniał urzędniczy w życiu szlachty czasów saskich, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 17 (2020), nr 3.
Sowerby T.A., Craigwood J., Introduction: Literary and Diplomatic Culture in the Early Modern World, w: Cultures of Diplomacy and Literary Writing in the Early Modern World, ed. by T.A. Sowerby, J. Craigwood, Oxford–New York 2019.
Starnawski J., Marcin Kromer w poselstwie morskim lat 1569–1571. Garść uwag historyka literatury, „Studia Warmińskie” 26 (1989).
Taźbierski Z., Ceremoniał dworsko-dyplomatyczny w praktyce negocjacji Polski z Anglią w XVI–XVIII wieku, Olsztyn 1986.
Theatrum ceremoniale na dworze królów i książąt polskich. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23–25 marca 1998, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999.
Trębska M., „Powinne poszanowanie”, czyli co winien jest wszytkiej Rusi samodzierżca wojewodzie sandomierskiemu. Oracja weselna na ślubie Dymitra Iwanowicza, „Napis” 12 (2006).
Tygielski W., „Pompa sarmatica”. Staropolski spektakl dyplomatyczny i jego zewnętrzne inspiracje, w: Sztuka i dyplomacja. Związki sztuki i polskiej dyplomacji w okresie nowożytnym, red. M. Kuhnke, A. Badach, Warszawa 2013.
Ujma M., Ceremoniał za panowania dwóch pierwszych królów elekcyjnych doby pojagiellońskiej w świetle relacji rodzinnych i cudzoziemskich, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 17 (2020), nr 3.
Watkins J., Afterword: Diplomats as Readers and Writers, „Huntington Library Quaterly” 82 (Winter 2019), no. 4.
Wierzbowski T., Smutnoje wriemia w sowriemiennoj jemu polskoj literaturie, w: T. Wierzbowski, Matieriały k istorii moskowskogo gosudarstwa, t. 3, Warszawa 1900.
Wojciechowski J., Opinie o ceremoniale dyplomatycznym w Rosji na podstawie relacji uczestników poselstw Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku, „Wieki Stare i Nowe” 14 (2019).
Wojcik Z., Dyplomacja w dobie królów elekcyjnych (1572–1699), w: Historia dyplomacji polskiej X–XX w., red. G. Labuda, W. Michowicz, Warszawa 2002.
Zdańkowska M., Rolka sztokholmska, skarb Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 2019.
Żygulski Z. jr., Rolka sztokholmska, w: Urbs celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, red. A. Grzybkowski, Z. Żygulski jun., T. Grzybkowska, Kraków 2008.
Informacje: Terminus, 2023, Tom 25, zeszyt 4 (69) 2023, s. 405 - 430
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
„Wjeżdża, ale nie szablę niezgody przynosi”. Poseł moskiewski – poemat dyplomatyczny Jana Żabczyca
“Here he comes, yet proffers not a sable of discord”: Poseł moskiewski (‘The Muscovite Envoy’) – a Diplomatic Poem by Jan Żabczyc
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Polska
Publikacja: 21.12.2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 324
Liczba pobrań: 116