Symbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji: źródła graficzne i zamysł zbioru
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTESymbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji: źródła graficzne i zamysł zbioru
Data publikacji: 20.12.2018
Terminus, 2018, Tom 20, zeszyt 4 (49) 2018, s. 411 - 462
https://doi.org/10.4467/20843844TE.18.019.10419Autorzy
Symbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji: źródła graficzne i zamysł zbioru
Symbolica vitae Christi meditatio by Tomasz Treter as a 17th-Century Example of Emblematic Meditations. Graphic Sources and the Purpose of the Collection
The aim of this paper is first of all to present graphic sources of Symbolica vitae Christi meditatio by Tomasz Treter in three 16th-century emblematic works from the French and Dutch circles, namely by Junius Hadrianus (Emblemata), Claude Paradin (Devises heroïques), and Aneau Barthélemy (Picta poesis). It also presents an analysis of the composition of Treter’s collection and situates it in the context of emblematic meditations, promoted by Jesuits in the 16th century. Th e following four emblems are analysed in detail: Nativitas, Manifestata veritas, Circumcisio, and Continentia.
They provide both a metacommentary on the role of image in cognition and an illustration of the relationship between pair of emblems throughout whole collection. The first hundred emblems in Treter’s collection are arranged in pairs, in which the fi rst one shows an episode from the life of Christ, while the second one transposes the biblical story into a symbolic language. The quoted fragment of Jesus’ life is each time used to discuss a Christian virtue expressed through an abstract symbol. At the same time, the traditional tripartite construction of the emblem becomes less strict as in Treter’s collection emblems take the form of two icons sharing a single subscription.
Źródła
Augustyn św., De doctrina christiana. O nauce chrześcijańskiej, przeł. i oprac. J. Sulowski, Warszawa 1989.
Augustyn św., O Trójcy Świętej, przeł. M. Sokołowska, wstęp J. Tischner, posł. i przyp. J.M. Szymusiak, Kraków 1996.
Augustyn św., Wyznania, przeł. i oprac. Z. Kubiak, Warszawa 1997.
Barthélemy A., Picta poesis, ut pictura poesis erit, Lyon: Macé Bonhomme, 1552.
Bernardi S., Sermo LXX, w: idem, Opera omnia (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, ed. J.-P. Migne, t. 183), Paris 1859.
Biblia w przekładzie Jakuba Wujka z 1599 r., oprac. J. Frankowski, Warszawa 2000.
Bocchi A., Symbolicarum quaestionum de universo genere libri quinque, Bologna:Novae Academiae Bocchianae, 1555.
Borromeo F., Sacred Painting. Museum, ed. and transl. K.S. Rothwell Jr., intr. and notes P.M. Jones, London 2010.
Costerus F., Enchiridion controversiarum praecipuarum nostri temporis de religione, Köln: Arnold Mylius, 1586.
Epifaniusz z Salaminy, Przeciwko ebionitom, w: idem, Panarion. Herezje 1–33, przeł. i wstęp M. Gilski, oprac. A. Baron, Kraków 2015, s. 343–421.
Galilei G., Sidereus nuncius, Venezia: Tommaso Baglioni, 1610.
Hugo H., Pia desideria, Antwerpen: Hendrick Aertssens, 1624.
Junius H., Emblemata, Antwerpen: Christophe Plantin, 1565.
Ketten J.M.V., Apelles symbolicus, t. 2, Amsterdam–Gdańsk: Johannes Janssonius van Waesberge, 1699.
Loyola I., Ćwiczenia duchowne, w: idem, Pisma wybrane, t. 2: Komentarz, oprac. M. Bednarz, A. Bober, R. Skórka, Kraków 1968.
Lukrecjusz, O naturze wszechrzeczy, przeł. E. Szymański, do druku przygot. I. Krońska, koment. K. Leśniak, [Warszawa] 1957.
Ménestrier C.-F., L’Art des Emblèmes, Lyon: Benoist Coral, 1662.
Montanus B. Arias, Christi Iesu vitae admirabiliumque actionum speculum, Antwerpen: Christophe Plantin, 1573/1574.
Nadal J., Adnotationes et meditationes in Evangelia, Antwerpen: Joannes Moretus, 1607.
Owidiusz Naso P., Lekarstwa na miłość, przeł. i oprac. A.W. Mikołajczak, Poznań 1993.
Paradin C., Devises heroïques, Lyon: Jean de Tournes, Guillaume Gazeau, 1551.
Paradin C., Devises heroïques, Lyon: Jean de Tournes, Guillaume Gazeau, 1557.
Paradin C., Symbola heroica, przeł. G. Symeon, Antwerpen: Christophe Plantin, 1561.
Paradin C., Symbola heroica, przeł. G. Symeon, Antwerpen: Christophe Plantin, 1583.
Phillips H., Floral Emblems, London 1825.
Possevino A., Bibliotheca selecta de ratione studiorum, t. 1–2, Roma: Typographia Apostolica Vaticana, 1593.
Possevino A., Cultura ingeniorum e Bibliotheca selecta […], Venezia: J.B. Ciottus, 1604.
Ratio atque institutio studiorum SJ, czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jezusowego (1599), przeł. J. Ożóg, wstęp. i oprac. K. Bartnicka, T. Bieńkowski, Warszawa 2000.
Sarbiewski M.K., Dii gentium. Bogowie pogan, wstęp, oprac. i przeł. K. Stawecka, red. S. Skimina, M. Skiminowa, Wrocław 1972.
Stanislai Hosii S. R. E. Cardinalis Maioris Poenitentiarii Episcopi Varmiensis (1504–1579) et quae ad eum scriptae sunt Epistolae tum etiam eius Orationes legationes, t. 2: 1551–1558, praemittuntur de Hosii Cardinalis familia disputatio, accedunt autem epistolae et acta, quae vitam et res gestas Hosii illustrant, ed. curaverunt
F. Hipler, V. Zakrzewski, Cracovia 1886–1888.
Suárez F., Disputationes metaphysicae, w: idem, Opera omnia, t. 2, Paris 1851.
Suárez F., De anima, w: idem, Summa theologiae, t. 2, Lugdunum: Gabriel Boissat et Socii, 1635.
Theatrum virtutum ac meritorum Domini Stanislai Hosii sanctae Romanae ecclesiae presbiteri cardinalis, maioris penitentiarii et episcopi Varmiensis, Biblioteka Narodowa, rkps BOZ 130.
Treter T., Rewia cnót Stanisława Hozjusza, przeł. W. Steff en, wstęp T. Batóg, Poznań 2004.
Treterus T., In Quinti Horatii Flacci Venusini, poetae lyrici, poemata omnia rerum ac verborum locupletissimus index, Antwerpen: Plantin-Moretus, 1575.
Treterus T., Symbolica vitae Christi meditatio, Braniewo: Georg Schönfels, 1612.
Vaenius O., Amorum emblemata, Antwerpen: Venalia apud auctorem, prostant apud Hieronymum Verdussen, 1608.
Virgil, Eclogues. Georgics. Aeneid: Books 1–6, transl. H.R. Fairclough, Cambridge–London 2006.
Visser A., Junius, Hadrianus: Emblemata (1565), French Emblems at Glasgow, https://www.emblems.arts.gla.ac.uk/french/books.php?id=FJUb (dostęp: 24.04.2018).
Wzywanie, cześć i relikwie świętych oraz święte obrazy, przeł. A. Baron, w: Dokumenty soborów powszechnych. Tekst łaciński, polski, t. 4, [cz.] 2: (1511–1870).
Lateran V, Trydent, Watykan I, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2007, s. 780–785.
Opracowania
Adams A., Rawles S., Saunders A., A Bibliography of French Emblem Books of the Sixteenth and Seventeenth Centuries, vol. 1–2, Genève 1998–2002.
Aduszkiewicz A., Od scholastyki do ontologii, Warszawa 1995.
Balsamo L., Antonio Possevino S.I. bibliografo della controriforma e diff usione della sua opera in area anglicana, [Firenze] 2006.
Bielak A., Haunting Emblems. Tomasz Treter in Aleksandra Waliszewska’s Interpretation, Society for Emblem Studies, http://www.emblemstudies.org/eotm008/ (dostęp: 19.06.2018).
Bielak A., O roli wzroku i obrazu w twórczości medytacyjnej Marcina Hińczy, „Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura” (2017), nr 1(6), s. 59–74.
Bieńkowski T., „Bibliotheca selecta de ratione studiorum” Possevina jako teoretyczny fundament kontrreformacji, w: Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970, s. 291–307.
Brożek M., Do problemu wczesnej recepcji Lukrecjusza w Polsce, „Eos” 61 (1973), s. 77–90.
Buchwald-Pelcowa P., Emblematyka w polskich kolegiach jezuickich, w: Artes atque humaniora. Studia Stanislao Mossakowski sexagenario dicata, ed. A. Rottermund et al., Warszawa 1998.
Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, Warszawa 1984.
Chrzanowski T., Uzupełnienia do biografi i Tomasza Tretera, „Rocznik Historii Sztuki” 15 (1985), s. 129–162.
Dekoninck R., Ad Imaginem. Statuts, fonctions et usages de l’image dans la littérature spirituelle jésuite du XVIIe siècle (Travaux du Grand Siècle, 26), Genève 2005.
Dekoninck R., Guiderdoni A., Th inking Th rough Figures. Regimes of Figurability in the Early Modern Period, w: Usages de la fi gure. Régimes de fi guration, éd. L. Marin, A. Diaconu, Bucarest 2017, s. 17–27.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 4: Pomorze, oprac. A. Kawecka- -Gryczowa, K. Korotajowa, Wrocław 1962.
Estreicher K., Bibliografi a polska, wyd. S. Estreicher, t. 31, Kraków 1936.
Flisowska Z., Status i znaczenie wizerunku w „Adnotationes et meditationes in Evangelia” Jerónima Nadala, w: Ut pictura poesis / ut poesis pictura. O związkach literatury i sztuk wizualnych od XVI do XVIII wieku, red. A. Bielak, opieka nauk. P. Stępień, Warszawa 2013, s. 95–106.
Górska M., Emblematyka jako źródło staropolskiej erudycji. Geneza i funkcja materiału symbolicznego w polskich kompendiach, w: Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009, s. 99–132.
Górska M., Polonia – Respublica – Patria. Personifi kacja Polski w sztuce XVI–XVIII wieku, Wrocław 2005.
Grześkowiak R., Niedźwiedź J., Wstęp, w: M. Mieleszko, Emblematy, wyd. i oprac. R. Grześkowiak, J. Niedźwiedź, Warszawa 2010, s. 7–70.
Grześkowiak R., Hulsenboom P., Emblems from the Heart. Th e Reception of the “Cor Iesu Amanti Sacrum” Engravings Series in Polish and Netherlandish 17th-Century Manuscripts, „Werkwinkel” 10 (2015), issue 2, s. 131–154.
Image and Incarnation. Th e Early Modern Doctrine of the Pictorial Image, ed. by W.S. Melion, L. Palmer Wandel, Leiden–Boston 2015.
Jurkowlaniec G., Sprawczość rycin. Rzymska twórczość grafi czna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie, Kraków 2017.
Kapuścińska A., Th eatrum meditationis. Ignacjanizm i jezuityzm w duchowej i literackiej kulturze Pierwszej Rzeczpospolitej – źródła, inspiracje, idee, w: Drogi duchowe katolicyzmu polskiego XVII wieku, red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2016, s. 119–229.
Krasny P., Visibilia signa ad pietatem excitantes. Teoria sztuki sakralnej w pismach Roberta Bellarmina, Cezarego Baroniusza, Rudolfa Hospiniana, Fryderyka Boromeusza i innych pisarzy kościelnych epoki nowożytnej, Kraków 2010.
Krüger K., Mute Mysteries of the Divine Logos. On the Pictorial Poetics of Incarnation, w: Image and Incarnation. Th e Early Modern Doctrine of the Pictorial Image, ed. by w.S. Melion, L. Palmer Wandel, Leiden–Boston 2015, s. 76–108.
Krzywy R., Poezja staropolska wobec genologii retorycznej, Warszawa 2014.
Melion W.S., Th e Art of Vision in Jerome Nadal’s Adnotationes et Meditationes in Evangelia, w: J. Nadal, Annotations and Meditations on the Gospels, vol. 1: The Infancy Narratives, transl. and ed. by F.A. Homann, intr. by W.S. Melion, Philadelphia 2003.
Melion W.S., Cordis circumcisio in spiritu, „Netherlands Yearbook for History of Art / Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek Online” 52 (2001), issue 1, s. 30–77.
Melion W.S., “Virtutis tacitae ut lumina non videant?” (“Do Th ey not See the Light of Silent Virtue?”). Love, Judgment, and the Trope of Vision in Benito Arias Montano’s “Divinarum nuptiarum conventa et acta” and “Christi Jesu vitae admirabiliumwue actionum speculum”, w: idem, The Meditative Art. Studies in the Northern Devotional Print 1550–1625, Philadelphia 2009, s. 37–104.
Michalczyk Z., W lustrzanym odbiciu. Grafi ka europejska a malarstwo w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016.
Michałowska T., Staropolska teoria genologiczna, Wrocław 1974.
Miles G.B., Virgil’s Georgics. A New Interpretation, Berkeley 1980.
Mroziewicz K., „Regum Poloniae icones” Tomasza Tretera ze zbiorów Biblioteki Królewskiej w Sztokholmie i szwedzkie wątki w losach serii, „Folia Historiae Artium Seria Nowa” 15 (2017), s. 25–43.
Obremski K., Hieronim – Hozjusz – Trydent (O „Przedmowie do parafrazy Psalmu 50” z 1528 r.), w: Kardynał Stanisław Hozjusz (1504–1579). Osoba, myśl, dzieło, czasy i znaczenie, red. S. Achremczyk, J. Guzowski, J. Jezierski, Olsztyn 2005.
Oesterreich M., Treter T., Treter M., Kronika lidzbarska, przeł. J. Wojtkowski, oprac. C.P. Woelky, Olsztyn 2008.
Pawlak W., De eruditione comparanda in humanioribus. Studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, Lublin 2012.
Ponińska K., Wpływ rycin z dzieła Evangelicae Historiae Imagines Hieronymusa Natalisa na przedstawienia plastyczne w Kalwarii Zebrzydowskiej, w: Inspiracje grafi ką europejską w sztuce plastycznej, red. K. Moisam-Jabłońska, K. Ponińska, Warszawa 2010, s. 101–115.
Sarnowska-Temeriusz E., Świat mitów i świat znaczeń. Maciej Kazimierz Sarbiewski i problemy wiedzy o starożytności, Wrocław 1969.
South J.B., Suarez, Immortality, and the Soul’s Dependence on the Body, w: Th e Philosophy of Francisco Suarez, ed. by B. Hill, H. Lagerlund, Oxford 2012.
Standaert N., Ignatian Visual Meditation in Seventeenth-Century China, w: Meditation and Culture. Th e Interplay of Practice and Context, ed. by H. Eifring, London 2015, s. 24–26.
Talbierska J., Grafi ka XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła, Warszawa 2011.
Tokarska-Bakir J., Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa 2008.
Umiński J., Zapomniany rysownik i rytownik polski XVI w., ks. Tomasz Treter i jego „Th eatrum virtutum D. Stanislai Hosii”, „Collectanea Th eologica” 13 (1932), nr 1–2, s. 13–59.
Urbański P., Th eologia fabulosa. Commentationes Sarbievianae, Szczecin 2000.
Wieczorek M., Tomasz Treter wobec rytowniczej twórczości Cornelisa Corta, Polish Emblems / Emblematy Polskie, www.polishemblems.uw.edu.pl/index.php/pl/news/65-tomasz-treter-wobec-rytowniczej-tworczosci-corlnelisa-corta-2 (dostęp:20.09.2018).
Wild C., “A Just Proportion of Body and Soul”. Emblems and Incarnational Graft ing, w: Image and Incarnation. Th e Early Modern Doctrine of the Pictorial Image, ed. by W.S. Melion, L. Palmer Wandel, Leiden–Boston 2015, s. 231–250.
Informacje: Terminus, 2018, Tom 20, zeszyt 4 (49) 2018, s. 411 - 462
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Symbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji: źródła graficzne i zamysł zbioru
Symbolica vitae Christi meditatio by Tomasz Treter as a 17th-Century Example of Emblematic Meditations. Graphic Sources and the Purpose of the Collection
Polska Akademia Nauk
Polska
Publikacja: 20.12.2018
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1704
Liczba pobrań: 1218