FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Przedziwna sztuka równowagi. Tren XVII Jana Kochanowskiego

Data publikacji: 2023

Terminus, 2023, Tom 25, zeszyt 2 (67) 2023, s. 105 - 137

https://doi.org/10.4467/20843844TE.23.008.18196

Autorzy

Barbara Kaszowska-Wandor
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-4709-3729 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Przedziwna sztuka równowagi. Tren XVII Jana Kochanowskiego

Abstrakt

Scales of a Marvellous Balancing: Jan Kochanowski’s Threnody XVII

The paper proposes at the new, detailed reading of Jan Kochanowski’s Threnody XVII. While it does not aim to thoroughly challenge the previous interpretations of the text, it focuses on the significant elements, which have been largely omitted in the existing studies. Despite the fact that researchers usually pointed the presence of Job motives in the poem, they were not analyzed in a systematic way as a concise set of textual allusions, hidden in the whole cycle of lamentations. The close reading of the poem reveals the central position of the image of weighting the reason on the scales, its source being the 6th chapter of The Book of Job.

In these following analyses, the image is interpreted as the fulcrum of the chiastic composition of Threnody XVII. Finally, the paper puts forth a working hypothesis that the identified set of Job motives associated with the chiastic composition could be related to the Hebrew concentric structure (inclusio), as examined by Roland Meynet. Arguably, the further, extensive research is needed to confirm such a tempting, yet still highly insecure assumption.

Bibliografia

Źródła

Kochanowski J., Dzieła wszystkie. Wydanie pomnikowe, t. 2, Warszawa 1884.

Kochanowski J., Dzieła wszystkie. Wydanie sejmowe, t. 1: Psałterz Dawidów, Wrocław 1982.

Kochanowski J., Dzieła wszystkie. Wydanie sejmowe, t. 2: Treny, Wrocław 1983.

Ambroży z Mediolanu, List do Konstantyna, w: Ambroży z Mediolanu, Listy, t. 2, tłum. P. Nowak, Kraków 2003.

Biblia Hebraica, ed. R. Kittel, Stuttgart 1966.

Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem, rec. R. Weber, Stuttgart 1975.

Biblia święta, to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego i Łacińskiego, nowo na Polski język, z pilnością i wiernie wyłożone, Brześć Litewski: Bernard Wojewódka, 1563.

Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Przymierza znowu z języka ebrejskiego i łacińskiego na polski przełożone), Nieśwież: Daniel z Łęczycy, 1572.

Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu, na polski język z pilnością według łacińskiej Bibliej od Kościoła krześcijańskiego powszechnego przyjętej, nowo wyłożona […], red. Jan Leopolita, Kraków: Oficyna Szarfenberga, 1577.

Egidio da Viterbo, Scechina e libellus de litteris hebraicis, vol. 1, ed. F. Secret, Roma 1959.

Grzegorz Wielki, Moralia in Iob, wydanie na podstawie PL 75, 509–PL 76, 782, Paris 1849, dostępne na stronie http://www.monumenta.ch/latein/xanfang.php?n=19 (dostęp: 21.02.2023).

Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 1–7, Kraków 2006–2016.

Grzepski S., De multiplici siclo et talento hebraico. Item de mensuris hebraicis, tam aridorum quam liquidorum […], Antwerpen: Christophe Plantin, 1568.

Lactantius, Divinarum institutionum libri septem, Berlin–Boston 2011.

Les Pseaumes de David mis en rime francoise par Clement Marot et Theodore de Beze, Geneve: Les héritiers de F. Jaqui, 1565.

Lubelczyk J., Psałterz Dawida onego swiętego a wieczney pamięci godnego krola i proroka teraz nowo na pioseneczki po polsku przełozony […], Kraków: Maciej Wirzbięta, 1558.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, wyd. 4, Poznań 2003.

Prudencjusz, Liber Peristephanon (edycja elektroniczna),  https://www.thelatinlibrary.com/prudentius/prud4.shtml (dostęp: 20.02.2023).

Prudencjusz, Poezje, tłum. M. Brożek, Warszawa 1987.

Wujek J., Psałterz Dawidów teraz znowu z łacińskiego, greckiego i z żydowskiego na polski język z pilnością przełożony i argumentami, i annotacyjami objaśniony, Kraków: Andrzej Piotrkowczyk, 1594.

Opracowania

Allen J.P., The Debate Between a Man and His Soul: A Masterpiece of Ancient Egyptian Literature, Leiden–Boston 2011.

Banaś-Korniak T., Wokoł „Trenów” Jana Kochanowskiego. Szkice historycznoliterackie, Katowice 2016.

Borowski A., Cierpieć po ludzku, czyli jeszcze o „Trenach”, w: Lektury polonistyczne. Jan Kochanowski, red. A. Gorzkowski, Kraków 2001.

Borowski A., Ciężka Prozerpina, zła Persefona…, w: Persefona, czyli dwie strony rzeczywistości, red. M. Sokalska, M. Cieśla-Korytowska, Kraków 2010.

Borowski A., O trwodze, rozpaczy i nadziei w „Trenach” Jana Kochanowskiego, w: Jan Kochanowski. Interpretacje, red. J. Błoński, Kraków 1989.

Brandstaetter R., Krąg biblijny, Warszawa 1986.

Buszewicz E., Multa mecum loquor. Łaciński Petrarca a polski Kochanowski, w: Rzeczy minionych pamięć. Studia dedykowane profesorowi Tadeuszowi Ulewiczowi w 90. rocznicę urodzin, red. A. Borowski, J. Niedźwiedź, Kraków 2007.

Ceresko A.R., The Chiastic Word Pattern in Hebrew, „The Catholic Biblical Quarterly” 38 (1976), no. 3.

Copenhaver B., Stein Kokin D., Egidio da Viterbos Book on Hebrew Letters: Christian Kabbalah in Papal Rome, „Renaissance Quarterly” 67 (2014).

Craig D., [recenzja bez tytułu], „The Sarmatian Review”, April 2017, http://www.ruf.rice.edu/~sarmatia/417/417Craig.pdf (dostęp: 20.02.2023).

Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, tłum. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 1996.

Danielska J., Pieśni o św. Hiobie – tradycje i trwanie, „Terminus” 12 (2010), z. 1.

Dobrzeniecki K., Harmonia teologii, prawa i kosmologii na przykładach zastosowania motywu wagi w sztuce czasów przednowożytnych, „Teologia i Człowiek. Kwartalnik Wydziału Teologicznego UMK” 30 (2015), z. 2.

Dobrzycki S., „Psałterz” Kochanowskiego w stosunku do innych jego pism, „Pamiętnik Literacki” 4 (1905).

Dydaktyczny słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, red. W. Decyk-Zięba, https://slowniketymologiczny.uw.edu.pl (dostęp: 21.02.2023).

Eph’al-Jaruzelska I., Zewi T., Gramatyka hebrajszczyzny biblijnej w zarysie, Warszawa 2013.

Erlanger G., Signs of the Times: The Zodiac in Jewish Tradition, Jerusalem 2000.

Eszenyi E., Angels as the Manus Dei: Evidence in Art and Angelology, „Acta Academiae Artium Vilnensis” 80–81 (2016).

Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.

Freedman D.N., Psalm 119: The Exaltation of Torah, Winona Lake 1999.

Gorzkowski A., „De profundis clamavi…”. Uwagi o renesansowych przekładach Psalmu 129 (130), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 43 (1999).

Greenstein E.L., Metaphors of Illness and Wellness in Job, w: When the Morning Stars Sang: Essays in Honor of Choon Leong Seow on the Occasion of his Sixty-Fifth Birthday, eds. S.C. Jones, Ch.R. Yoder, Berlin 2017.

Grzeszczuk S., „Treny” Jana Kochanowskiego – o przygodach człowieka myślącego epoki renesansu, w: Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, t. 1, red. S. Grzeszczuk, A. Niewolak-Krzywda, Warszawa 1987.

Hachlili R., Ancient Mosaic Pavements: Themes, Issues, and Trends. Selected Studies, Leiden 2009.

Hachlili R., A Symbol of the Deity: Artistic Rendition of the Hand of Godin Ancient Jewish and Early Christian Art, w: Case Studies in Archaeology and World Religion: The Proceeding of the Cambridge Conference, ed. T. Insoll, Oxford 1999.

Hanusiewicz-Lavallee M., Czy był i czym był humanizm chrześcijański w Polsce?, w: Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2009.

Hanusiewicz-Lavallee M., Tragedia rozumu i pobożności. „Iephthes” Buchanana–Zawickiego, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 52 (2008).

Hartleb M., Nagrobek Urszulki. Studium o genezie i budowie „Trenów” Jana Kochanowskiego, Kraków 1927.

Harvey A.J., Chiasmus in English Renaissance Literature: The Rhetorical, Philosophical, and the Theological Significance of Xin Spenser, Donne, Herbert, and Browne, The University of North Carolina at Chapel Hill, 2001 [niepublikowana praca doktorska].

Joost-Gaugier Ch.L., Pythagoras and Renaissance Europe: Finding Heaven, Cambridge 2009.

Komorowska M., Prolegomena do edycji dzieł Piotra Skargi, Kraków 2012.

Kossowski S., „Geneza ≪Trenów≫ J. Kochanowskiego”, Wincenty Kubik, Tarnopol 1903; „Lukrecyus i Horacy, a ≪Treny≫ Kochanowskiego”, Stanisław Schneider, 1904 [recenzja], „Pamiętnik Literacki” 4 (1905).

Krasny P., Obrazy dysydenckie. Nowa rozprawa Franka Mullera o wczesnej grafice protestanckiej w Strasburgu i jej znaczeniu dla wytworzenia specyficznej ikonografii luterańskiej sztuki religijnej [recenzja], „Folia Historiae Artium. Seria Nowa” 16 (2018).

Krauze-Kołodziej A., The Mosaic Complex on the West Wall of the Basilica Santa Maria Assunta on Torcello Island: Historical and Comparative Analysis of the Representation at the Crossroads of Latin and Byzantine Culture, Lublin 2019.

Künstle K., Ikonographie der christlichen Kunst, Bd. 1, Freiburg 1926.

Łempicki S., O „Trenach” Jana Kochanowskiego, Lwów 1929.

Łempicki S., Wiek złoty i czasy romantyzmu w Polsce, Warszawa 1992.

Marinelli L., Treny od 19 do 1: niedoskonałość i doskonałość, „Roczniki Humanistyczne” 68 (2020), z. 1.

Martin P., Understanding the Last Judgement Mosaic at Torcello, Venice, University of Winchester, 2020 [praca doktorska].

McMahon R., Numerological structure, w: R. McMahon, Understanding the Medieval Meditative Ascent: Augustine, Anselm, Boethius, & Dante, Washington 2006.

Meynet R., Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, tłum. K. Łukowicz, T. Kot, Kraków 2001.

Moved by the Spirit: An Anthology of Polish Religious Poetry, ed. A. Czerniawski, Belfast 2010.

Nadolski B., Sprawa motywów i kompozycji w „Trenach” J. Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki” 30 (1933).

Nehring W., Treny, w: W. Nehring, Studya literackie, Poznań 1884.

Nowicka-Jeżowa A., Sen życia w „Trenie XIX” Jana Kochanowskiego, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” 32 (1997).

Pelc J., Renesansowa koncepcja człowieka w „Trenach” Jana Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki” 59 (1968), z. 3.

Pietkiewicz R., W poszukiwaniu „szczyrego słowa Bożego”. Recepcja zachodnioeuropejskiej hebraistyki w studiach chrześcijańskich w Rzeczypospolitej doby renesansu, Wrocław 2011.

Pietrkiewicz J., The Mediaeval Dream-Formula in Kochanowskis Treny, „The Slavonic and East European Review” 31 (1953), no. 77.

Pirie D., Wymiar tragiczny w „Trenach” Jana Kochanowskiego, w: Jan Kochanowski. Interpretacje, red. J. Błoński, Kraków 1989.

Roberts M., Poetry and the Cult of the Martyrs: The Liber Peristephanon of Prudentius, Ann Arbor 1994.

Rusnak R., Nie-obecny Nowy Testament. Do dyskusji o kształcie wyznaniowym poezji religijnej Jana Kochanowskiego, „Prace Polonistyczne” 76 (2021).

Sanders B., Towards a Re-Evaluation of the Sources of Jan Kochanowskis Psałterz DawidówThe Role of Jean Calvins In Librum PsalmorumCommentaries, „Academic Journal Forum for Modern Language Studies” 35 (1999), issue 4.

Schulte J., Jan Kochanowski i renesans europejski. Osiem studiów, tłum. K. Wierzbicka-Trwoga, Warszawa 2012.

Slawik J., Hiob przed Bogiem. Studium egzegetyczne prologu i epilogu Księgi Hioba oraz mów Hioba, Warszawa 2010.

Slawik J., Skąd wywodzi się tradycja o Hiobie? Antoni Tronina versus Łukasz Niesiołowski-Spano, „Scripta Biblica et Orientalia” 5 (2013).

Słownik staropolski, t. 5, z. 4, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1967.

Sokolski J., Lipa, Chiron i labirynt. Esej o „Fraszkach”, Wrocław 1998.

Steckel Ch., Jan Kochanowski und das Judentum, Wrocław 1937.

Straw C.E., Gregory the Great: Perfection in Imperfection, Berkeley 1988.

Stróżewski W., Światłocień. Z Władysławem Stróżewskim rozmawia Michał Jędrzejek, „Znak” 787 (2020), https://www.miesiecznik.znak.com.pl/swiatlocien-wladyslaw-strozewski/ (dostęp: 20.02.2023).

Szczerbicka-Ślęk L., „Treny” Jana Kochanowskiego w świetle estetyki recepcji i oddziaływania, „Pamiętnik Literacki” 64 (1973), z. 4, s. 3–22.

Szwebs W., „Treny” Jana Kochanowskiego w angielskich przekładach, „Przekładaniec” 26 (2012).

Tronina A., Czy Hiob istniał realnie?, „Scripta Biblica et Orientalia” 3 (2011).

Tronina A., Księga Hioba, Częstochowa 2013.

Tronina A., Miejsce Księgi Hioba w kanonie biblijnym, „Roczniki Teologiczne” 54 (2007), z. 1.

Tronina A., Struktura literacka Księgi Hioba, „Roczniki Teologiczne” 55 (2008), z. 1.

Urban-Godziek G., De consolatione somni – figura Pocieszycielki w renesansowej poezji miłosnej. Jan Kochanowski w nurcie łacińskiej literatury europejskiej (Boecjusz, F. Petrarca, G. Pontano, J. Secundus), w: Tworczość Jana Kochanowskiego w kontekście nowołacińskiej literatury europejskiej i polskiej. Zbior studiow, red. G. Urban-Godziek, Kraków 2010.

Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki et al., https://wsjp.pl (dostęp: 21.02.2023).

Wilken R.L., Interpreting Job Allegorically: The Moraliaof Gregory the Great, „Pro Ecclesia” 10 (2001), no. 2.

Ziemba K., Poezja ostatecznych konsekwencji, w: Jan Kochanowski. Interpretacje, red. J. Błoński, Kraków 1989.

Informacje

Informacje: Terminus, 2023, Tom 25, zeszyt 2 (67) 2023, s. 105 - 137

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Przedziwna sztuka równowagi. Tren XVII Jana Kochanowskiego

Angielski:

Scales of a Marvellous Balancing: Jan Kochanowski’s Threnody XVII

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-4709-3729

Barbara Kaszowska-Wandor
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-4709-3729 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 2023

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Barbara Kaszowska-Wandor (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski