FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Oprawianie jako etap produkcji. O związkach drukarzy, księgarzy i introligatorów

Data publikacji: 2021

Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 2 (59) 2021, s. 135 - 155

https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.006.13440

Autorzy

Katarzyna Płaszczyńska-Herman
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0001-8475-7227 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Oprawianie jako etap produkcji. O związkach drukarzy, księgarzy i introligatorów

Abstrakt

Bookbinding as a Stage of Book Production: On the Relations Among Printers, Booksellers, and Bookbinders

This work discusses the trade of bound books in 16th century Poland. Its first part presents some insights into this topic based on extant archival sources, including earlier studies. In the centuries following the invention of the printing press, books were generally sold in the form of loose sheets, and binding was to be  commissioned by the buyer. Those trading in books – booksellers, printers and bookbinders – could also have the books bound before offering them for sale. So far this topic has not received broader attention, though numerous remarks about books being bound for sale appeared e.g. in the works of Monika Jaglarz (Księgarstwo  krakowskie XVI wieku, Kraków 2004) and Edward Różycki (Z dziejów książki we Lwowie w XVII wieku, Katowice 1991). The primary sources of information are here 16th century booksellers’ inventories, preserved in the Krakow City Archives, such as those of Piotr Reismoller, Maciej Szarfenberg and Zacheusz Kessner bookshops. Next to unbound copies, those inventories list between 10 and 20 percent of bound books (ligata). There are also records of cooperation between bookbinders and booksellers, who probably commissioned the binding of some copies for sale (e.g. contracts between the publisher and bookseller Jan Haller, and the bookbinders Piotr Walde and Henryk Süssmund). Such cooperation is also evidenced by large quantities of waste paper used in the bindings, coming from a single printing house, which hints at collaboration of the printer Łazarz Andrysowicz and the bookbinder Jerzy Moeller. Traces of bound book trade have been found not only in Krakow, but also in Lwów, Poznań and Warszawa. Bound books were also sold by bookbinders, as witnessed by the 16th century inventories of Maciej Przywilcki and Stefan Terepetka, listing the prices and types of bindings of the copies being offered for sale. The second part of this work presents two copies of the Polish translation of the Bible, published in Krakow in 1599, which had probably been bound before sale. Of special interest among the decorations on the bindings are the titles Biblia impressed with a woodcut block, an empty oval cartouche with room for a coat of arms, and a quote from the Book of Joshua, pressed onto the front cover.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła
Biblia Novum Testamentum, Kraków: Andrzej Piotrkowczyk, 1593.
Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu […], Kraków: Mikołaj Szarfenberger, 1577.
Chmiel A., Inwentarz rzeczy introligatora krakowskiego Macieja Przywilckiego z r. 1587, „Silva Rerum” 4 (1928), s. 176–180.
Hieronim Fabricius ad Aquapendente, Pentateuchos chirurgicum, Frankfurt am Main: Johann Hartmann, 1592.
Krakowskie księgozbiory lekarskie z XVI-go wieku, zebrał i słowem wstępnym opatrzył J. Lachs, Kraków 1913.
Lewicka-Kamińska A., Inwentarz księgarni Andrzeja Cichończyka w Jarosławiu z r. 1621, „Roczniki Biblioteczne” 5 (1961), s. 253–299.
Luter M., Postylla domowa. To jest kazania na Ewangelie niedzielne i przedniejsze święta […], Królewiec: dziedzice Jana Daubmanna, 1574.
Materiały do historii drukarstwa i księgarstwa w Polsce, I. Inwentarze księgarń krakowskich Macieja Scharffenberga i Floriana Unglera (1547, 1551), wyd. A. Benis, Kraków 1890.
Materiały do historii drukarstwa i księgarstwa w Polsce, II: Inwentarze bibliotek prywatnych (1546–1553), wyd. A. Benis, Kraków 1891.
Postilla Catholica Evangeliorum de Sanctis totius Anni. Das ist Catholische Auszlegung […], Köln: Johan Quentel, 1585.
Privilegia typographica polonorum. Polskie przywileje drukarskie 1493–1793, oprac. i wyd. M. Juda, Lublin 2010.
Spuścizna Anny Lewickiej-Kamińskiej, Biblioteka Jagiellońska, sygn. Przyb. 40/80-Przyb.120/80.
Torój E., Inwentarze książek lubelskich introligatorów z pierwszej połowy XVII wieku, Lublin 2000.
Wujek J., Postylla katolicka mniejsza […], Kraków: Andrzej Piotrkowczyk, 1605.
Opracowania
Badecki K., Piotr z Poznania, pierwszy stały księgarz lwowski, Lwów 1932.
Barycz H., Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia (1440–1600), Kraków 1938.
Bennett S., Trade Bookbinding in the British Isles 1660–1800, New Castle (DE)–London 2004.
Chlebus E., Dawne introligatorstwo warmińskie – stan badań i postulaty badawcze, w: Iubilaeum
Warmiae et Bibliothecae, red. T. Garwoliński, Olsztyn 2016, s. 84–105.
Chlebus E., Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich, „Roczniki Biblioteczne” 61 (2017), s. 67–84.
Chlebus E., Śladami introligatorstwa warmińskiego. O późnogotyckim warsztacie przypisywanym do Lidzbarka, w: Introligatorzy i ich klienci, red. A. Wagner, Toruń 2017, s. 25–48.
Chmiel A., Introligatorzy cudzoziemscy i zamiejscowi w Krakowie w latach 1574–1646, „Ekslibris” 7 (1929), z. 2, s. 92–109.
Cubrzyńska-Leonarczyk M., Polskie superekslibrisy XVI–XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Centuria druga, Warszawa 2001.
Cubrzyńska-Leonarczyk M., Rozpoznać i scalić rozproszone – o znakach własnościowych książek z dawnych kolekcji klasztornych, w: Przestrzeń klasztoru – przestrzeń kultury. Piśmiennictwo, książka, edukacja, red. J. Pietrzak-Thébault, Ł. Cybulski, Warszawa 2017, s. 331–356.
Cubrzyńska-Leonarczyk M., Sztuka introligatorska w staropolskiej Warszawie, w: Introligatorstwo warszawskie, „Sesje Varsavianistyczne” 15 (2006), s. 9–30.
Czapnik M., Bożogrobca Stanisław z Łowicza i jego księgozbiór, „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Studia i Materiały” 17 (1996), s. 17–49.
Czapnik M., Oprawy poznańskiego Monogramisty MC, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2015, s. 133–166.
Dahl S., Dzieje książki, [red. B. Kocowski, przeł. E. Garbacik, T. Zapiór, H. Devechy], Wrocław 1965. Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer et al., Wrocław 1971.
Introligatorzy i ich klienci, red. A. Wagner, Toruń 2017.
Isaevič I., Tipografija Michaila Slezki i ee rol’ v mežslavjanskich kul’turnych svjazjach, w: Fedorovskie čtenija 1973, Moskva 1976.
Jaglarz M., Księgarstwo krakowskie XVI wieku, Kraków 2004.
Kawecka-Gryczowa A., Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesnsowej, Wrocław 1988.
Kawecka-Gryczowa A., Fabricius Paweł, w: Słownik pracowników książki polskiej, red. I Treichel, Warszawa–Łódź 1972, s. 211.
Kawecka-Gryczowa A., Jan Haller, w: Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI, red. A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983, s. 44–62.
Kiliańczyk-Zięba J., The Book Inventory of the Sixteenth-Century Krakow Bookbinder, Maciej Przywilcki, w: Documenting the Early Modern Book World: Inventories and Catalogues in Manuscript and Print, ed. by M. Walsby, N. Constantinidou, Leiden 2013, s. 263–282.
Komorowska M., Kształt edytorski postylli polskich XVI i XVII wieku – w poszukiwaniu staropolskich konwencji wydawniczych, „Terminus” 17 (2015), z. 3 (34), s. 317–367.
Krynicka M., Elementy figuralne dekoracji polskich opraw książkowych i ich związki z grafiką w pierwszym trzydziestoleciu XVI wieku, w: Dawna książka i kultura, red. S. Grzeszczuk, A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1975, s. 169–183.
Krynicka M., Oprawy książkowe z herbami ostatnich Jagiellonów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 12 (1980), s. 23–59.
Lewicka-Kamińska A., Rzut oka na rozwój oprawy książkowej w Krakowie, Wrocław 1972.
Muczkowski J., Zbiór odcisków drzeworytów w różnych dziełach polskich w XVI i XVII wieku odbitych a teraz w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego zachowanych, Kraków 1849.
Muraszko M., Neringowskie oprawy trzech druków z księgozbioru opata trzemieszeńskiego Wojciecha Mielińskiego, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 67 (2017), s. 211–220.
Muraszko M., Oprawy ksiąg arcybiskupa gnieźnieńskiego Wojciecha Baranowskiego, w: O miejsce książki w historii sztuki, cz. 2: Państwo i Kościół. W rocznicę chrztu Polski, red. A. Gronek, Kraków 2019, s. 107–116.
Muraszko M., Wybrane oprawy ksiąg z prywatnych bibliotek polskich w zbiorach kanonika gnieźnieńskiego Tomasza Josickiego, „Studia Europaea Gnesnensia” 12 (2015), s. 261–274.
Partyka J., Pergamin, skóra, papier. Oprawy ksiąg z biblioteki kamedułów z krakowskich Bielan, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2015, s. 261–275.
Piekarski K., Druki polskie w. XVI w makulaturze okładek ksiąg rachunkowych salin wielickich i bocheńskich w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU” 44 (1939), nr 1, s. 5–8.
Pirożyński J., Książka w renesansowym Krakowie, w: Kraków w dobie renesansu. Materiały Sesji Naukowej z Okazji Dni Krakowa w roku 1986, wstęp J. Wyrozumski, Kraków 1989, s. 35–62.
Płaszczyńska-Herman K., Oprawy prywatnego księgozbioru Melchiora z Mościsk OP w kontekście zbiorów biblioteki dominikanów w Krakowie, w: Zbiory polskie, red. A. Wagner, Toruń (tekst przesłany do druku).
Płaszczyńska-Herman K., Oprawy z superekslibrisem donacyjnym Abrahama Bzowskiego OP, w: „Arma nostrae militiae”. Kultura książki i pisma w Zakonie Kaznodziejskim na ziemiach polskich, red. I. Pietrzkiewicz, M. Miławicki, Kraków 2019, s. 49–72.
Pokora P., Muraszko M., Skarby drukarstwa i introligatorstwa ze zbiorów dawnej Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Katalog wystawy w Bibliotece Raczyńskich, Poznań 5–30 maja 2015, Poznań–Gniezno 2015.
Poolse boekbindkunst 1400–1800 uit de Jagiellonski Bibliotheek, Krakow, samenstelling E. Zwinogrodzka, P. Hordinski, J.S. van Leeuwen, Den Haag 1990.
Poplatek J., Obecny stan badań nad życiem Jakuba Wujka T.J. i program dalszej pracy, „Polonia Sacra” 3 (1950), z. 1–4, s. 20–91.
Pronobis-Gajdzis M., Niewidoczne dla oczu. Przyczynek konserwatora-restauratora książki do badań tegumentologicznych, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2015, s. 345–364.
Rokosz M., Wenecka oficyna Alda Manucjusza i Polska w orbicie jej wpływów, Wrocław 1982.
Różycki E., Z dziejów książki we Lwowie w XVII wieku. Studia nad introligatorstwem i handlem książką, Katowice 1991.
Schunke I., Krakauer Renaissance-Einbande aus dem Umkreis der Sigismund-August-Bände w: Das Buch als Quelle historischer Forschung, [hrsg. von J. Dietze et al.], Leipzig 1977.
Sidorowicz-Mulak D., Wagner A., Dzieło Vesaliusa w oprawie Mistrza Dawida a problem początków księgozbioru Zygmunta Augusta, „Roczniki Biblioteczne” 59 (2015), s. 3–24.
Skorupska Z., Nering Melchior, w: Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Treichel, Warszawa–Łódź 1972.
Sójka J., Patruus Jan (Jan Patruus z Koła), ojciec, w: Polski słownik biograficzny, t. 25, red. E. Rostworowski, Wrocław 1980, s. 338–339.
Sójka J., Patruus Jan, syn, w: Polski słownik biograficzny, t. 25, red. E. Rostworowski, Wrocław 1980, s. 339–340.
Świeżawska M., Introligatorzy poznańscy w wieku XVI, „Ekslibris” 7 (1925), cz. 1, s. 71–89.
Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2015.
Wagner A., Introligatorzy elit. O działalności Stanisława z Białej i Macieja z Przasnysza vel Mistrza Główek Anielskich, w: Introligatorzy i ich klienci, red. A. Wagner, Toruń 2017, s. 73–92.
Wagner A., Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń 2016.
Wagner A., Włoskie wpływy w polskim introligatorstwie XV–XVI wieku, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2015, s. 81–106.
Wawrykiewicz Z., Stanisław Szarfenberger, w: Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI, red. A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983, s. 283–296.
Wojciechowska M., Z dziejów książki w Poznaniu w XVI w., Poznań 1927.
Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku. Typologia cech warsztatowych, Toruń 2014.
Zathey J., Lewicka-Kamińska A., Hajdukiewicz L., Historia Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1: 1364– 1775, red. I. Zarębski, Kraków 1966.

Informacje

Informacje: Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 2 (59) 2021, s. 135 - 155

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Oprawianie jako etap produkcji. O związkach drukarzy, księgarzy i introligatorów

Angielski:

Bookbinding as a Stage of Book Production: On the Relations Among Printers, Booksellers, and Bookbinders

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-8475-7227

Katarzyna Płaszczyńska-Herman
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0001-8475-7227 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Katarzyna Płaszczyńska-Herman (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski