Katarzyna Płaszczyńska-Herman

A book of Mikołaj Sęp Szarzyński. A few a words concerning a discovery made at the library of the Order of Preachers in Kraków.

The paper talks about the only known (to this day) autograph of Mikołaj Sęp Szarzyński (ca. 1545–1581), one of the most significant Polish poets of the 16^th century. This isan ownership note written on the title page of a book. The author describes the volume, going over successive notes and [marginalia], and tries to interpret them in the light of both the facts from and hypotheses about the poet’s biography.

The biogram of Mikołaj Sęp Szarzyński is bordered with multiple guesses and suppositions. Among others, based on his travel to German universities (he was immatriculated there in 1565), scholars conjecture, that leaving Poland he might have belonged to, or at least sympathized with the Protestants. At the same time it is known that his family firmly stood by Cathilicism - Wit Sęp, the poet’s brother, was a Dominican, and his father has spent the final years of his life in a monastery. It is not known, whether going to [Lipsk] and [Wittemberga], Mikołaj was a Catholic or a Protestant. The date placed on the title page of the book proves that, most probably, in 1567 he possessed a work whose author valiantly argues with the heretics - it is, printed in Cologne in 1563 by Maternus Cholinus, Panoplia evangelica sive De verbo Dei evangelico libri quinque […], by a Dutch bishop William Damasus Lindanus, a Catholicapologist.We do know a later witness of the poet’s confessor - Antonin of Przemyśl, who, in the introduction to his translation of the book Różaniec [...] (“The Rosary...”)by Louis of Granada(Kraków, Drukarnia Łazarzowa, 1583), depicts Mikołaj as “a great and devout servant of the Virgin Mary”.

Mikołaj Sęp’s note has been discovered in an old print, currently preserved in the library of the Order of Preachers in Kraków. The author tries to trace the path of the volume from Sęp’s library to that of the Dominicans, showing the connection between Mikołaj and Antonin, the practice of the books owned by brothers being handed over after their death to the library of their convent - in case of Antonin, it was the convent in Lviv. Next, the author shows the fate of the Lviv collections and its move to Kraków in 1946.

The author moves to the interpretation of successive notes. The most important in the one by Mikołaj Sęp Szarzyński: Nicolaus Ssarzynskÿ Semp possessor. Beside it, the title page bears the date 1567, and inscribed into the title the initials NS and a drawing of a soldier. At the bottom, there is a note by Antonin of Przemyśl, underlining the virtues of his deceased friend, and saying that he has received the book from him.

On the endpaper Mikołaj Szarzyński (most probably) wrote a latin poem, under the name of HeinrichBebel, a German humanist who died in 1518. Whether Bebel is indeed the author of the poem could not be established - as the text of the poem bears some similarity to the content of the book, the author suggests considering the possibility of Mikołaj Sęp’s authorship.

Within the text of the book, Antonin, and probably Sęp Szarzyński, left traces of reading - the poet underlined the fragment about the man’s vocation to being a guardian of peace, and Antonin - about the liturgical “error of Armenians”, using wine without water at their liturgy.

The author suggests trying to analyse the book, looking for fragments that could have moved the poet. She also emphasizes the need to intensifyprovenance studies, which will undoubtedly lead to more exciting discoveries.

W artykule omówiony został jedyny znany dziś autograf Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (ok. 1545–1581), jednego z najważniejszych poetów polskich XVI w. Jest to nota proweniencyjna, którą umieścił na karcie tytułowej książki. Autorka opisuje odnaleziony wolumin, wyliczając kolejne wpisy, noty i marginalia oraz próbuje je zinterpretować, odnosząc tak do faktów jak i do hipotez zawartych w biografii poety.

Biogram Mikołaja Sępa Szarzyńskiego obrósł wieloma domysłami i przypuszczeniami. Między innymi, na podstawie podróży poety na niemieckie uniwersytety (immatrykulował się tam w 1565 r.), badacze przypuszczają, że wyjeżdżając z Polski mógł on być protestantem lub przynajmniej sympatyzować z tym wyznaniem. Wiadomo jednocześnie, że rodzina Sępa mocno trwała przy katolicyzmie – Wit Sęp, brat poety, był dominikaninem, ojciec natomiast ostatnie lata swojego życia spędził w klasztorze. Czy jadąc do Lipska i Wittembergi Mikołaj był protestantem czy katolikiem – nie wiadomo. Data wpisana na stronie tytułowej odnalezionej książki dowodzi, że zapewne w 1567 roku miał w rękach dzieło, którego autor gorąco polemizuje z innowierczymi herezjami i jest to wydana w Kolonii w 1563 r. przez Maternusa Cholinusa, Panoplia evangelica sive De verbo Dei evangelico libri quinque […], której autorem jest holenderski biskup William Damasus Lindanus, apologeta katolicki. Znane jest późniejsze świadectwo spowiednika poety – Antonina z Przemyśla, który we wstępie do swojego tłumaczenia książki Ludwika z Granady Różaniec [...] (Kraków, Drukarnia Łazarzowa, 1583) pisze o Mikołaju jako o „wielkim Panny Maryjej służce i gorącym miłośniku”.

Wpis Mikołaja Sępa odnaleziony został na druku przechowywanym dziś w bibliotece oo. Dominikanów w Krakowie – autorka próbuje prześledzić drogę, jaką przebył ów wolumin z biblioteki Sępa do biblioteki braci kaznodziejów, ukazując związki Mikołaja z Antoniem, praktykę przekazywania książek po śmierci zakonników do bibliotek klasztoru w którym przebywali – w przypadku Antonina był to klasztor we Lwowie, następnie przedstawia losy księgozbioru lwowskiego i historię jego przewiezienia do Polski w 1946 roku.

Dalej przechodzi do interpretacji poszczególnych zapisków. Najważniejszym wpisem jest notka Mikołaja Sępa Szarzyńskiego: Nicolaus Ssarzynskÿ Semp possessor. Poza notą poety, na karcie tytułowej znajduje się również data 1567, w litery tytułu zapewne poeta wpisał inicjały NS oraz wrysował wizerunek żołnierza. U dołu strony znajduje się notka Antonina z Przemyśla, w której dominikanin podkreśla cnoty zmarłego przyjaciela, oraz zaznacza, że niniejsza książka jest pamiątką po nim.

Na wyklejce oprawy najpewniej Mikołaj Szarzyński wpisał łaciński wiersz, podpisany nazwiskiem Henryka Bebela, niemieckiego humanisty zmarłego w 1518 roku. Czy rzeczywiście Bebel jest autorem wiersza, nie udało się ustalić – treść wiersza wykazuje pewne podobieństwo z zawartością książki, autorka proponuje więc rozważenie możliwości autorstwa Mikołaja Sępa. 

W tekście książki raz prawdopodobnie Sęp Szarzyński, a raz Antonin z Przemyśla pozostawili ślady lektury – poeta podkreślił fragment mówiący o powołaniu człowieka do bycia strażnikiem pokoju, natomiast Antonin – wzmiankę o liturgicznym „błędzie Ormian”, używających do sprawowania liturgii wina bez wody.

Autorka proponuje podjęcie próby prześledzenia tekstu odnalezionej książki pod kątem treści, które mogły poruszyć poetę. Podkreśla również konieczność zintensyfikowania badań proweniencyjnych, które z pewnością doprowadzą do niejednego zajmującego odkrycia. 

Bookbinding as a Stage of Book Production: On the Relations Among Printers, Booksellers, and Bookbinders

This work discusses the trade of bound books in 16th century Poland. Its first part presents some insights into this topic based on extant archival sources, including earlier studies. In the centuries following the invention of the printing press, books were generally sold in the form of loose sheets, and binding was to be  commissioned by the buyer. Those trading in books – booksellers, printers and bookbinders – could also have the books bound before offering them for sale. So far this topic has not received broader attention, though numerous remarks about books being bound for sale appeared e.g. in the works of Monika Jaglarz (Księgarstwo  krakowskie XVI wieku, Kraków 2004) and Edward Różycki (Z dziejów książki we Lwowie w XVII wieku, Katowice 1991). The primary sources of information are here 16th century booksellers’ inventories, preserved in the Krakow City Archives, such as those of Piotr Reismoller, Maciej Szarfenberg and Zacheusz Kessner bookshops. Next to unbound copies, those inventories list between 10 and 20 percent of bound books (ligata). There are also records of cooperation between bookbinders and booksellers, who probably commissioned the binding of some copies for sale (e.g. contracts between the publisher and bookseller Jan Haller, and the bookbinders Piotr Walde and Henryk Süssmund). Such cooperation is also evidenced by large quantities of waste paper used in the bindings, coming from a single printing house, which hints at collaboration of the printer Łazarz Andrysowicz and the bookbinder Jerzy Moeller. Traces of bound book trade have been found not only in Krakow, but also in Lwów, Poznań and Warszawa. Bound books were also sold by bookbinders, as witnessed by the 16th century inventories of Maciej Przywilcki and Stefan Terepetka, listing the prices and types of bindings of the copies being offered for sale. The second part of this work presents two copies of the Polish translation of the Bible, published in Krakow in 1599, which had probably been bound before sale. Of special interest among the decorations on the bindings are the titles Biblia impressed with a woodcut block, an empty oval cartouche with room for a coat of arms, and a quote from the Book of Joshua, pressed onto the front cover.