Ocena wiarygodności źródeł kartograficznych prezentujących oblężenie Połocka z 1579 roku
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEOcena wiarygodności źródeł kartograficznych prezentujących oblężenie Połocka z 1579 roku
Data publikacji: 2017
Terminus, 2017, Tom 19, zeszyt 4 (45) 2017, s. 759 - 795
https://doi.org/10.4467/20843844TE.17.020.9347Autorzy
Ocena wiarygodności źródeł kartograficznych prezentujących oblężenie Połocka z 1579 roku
An Assessment of the Credibility of Cartographic Sources Presenting the Siege of Polatsk in 1579
This paper presents an analysis of cartographic works made in connection with the siege and capture of the Polatsk fortress by the army of Stephen Báthory in 1579. The aim of the study is to recompare the content of cartographic sources concerning the siege of Polatsk with the preserved plans from the middle 16th and early 17th centuries.
The most accurate and credible plan of Polatsk from 1579 is a print made by Stanisław Pachołowiecki. The outline of the fortifications was presented in a fine way, fundamentally consistent with a plan of the same fortress from the mid-17th century. In comparison, a drawing by Paweł Thurn (Czumthurn) is littered with significant mistakes. It is, therefore, most probable that the drawing was not based on the same model as the print; it might have been patterned after sketches made by an Italian engineer, Petrus Francus.
The analysis conducted indicates that the print of Georg Mack the younger cannot be treated as a cartographic source but only as its author’s imagination about the events that took place at the influx of the Palata river to Daugava. It was based on written information and does not seem to have any foundation in plans made at Polatsk. The instance of a woodcut with the siege of the Starodub fortress that was repeated in a work of Aleksander Gwagnin as the representation of the capture of Polatsk shows that it is necessary to perform critical source analysis every single time.
In the article, the author introduced a heretofore largely unknown plan of the extension of Polatsk kept in Riksarkivet in Stockholm. It has been established that the plan was probably made in the years 1647–1654 in consequence of a fire that destroyed the castles. It depicts the former fortifications with planned bastion works marked in red. In his audacious concept, the military engineer resigned from the natural protection provided by Palata and planned to build bastion fortifications on the other bank of the river. This ring would have been the first defence line of a regular shape and was supposed to provide good defence synchronisation with the Lower Castle. A comparison of this plan with a map form 1707 shows that this concept was not realized.
Archiwalia
Biblioteca Comunale Augusta, Perugia, sygn. St. Serie I n. 63.
Bibliothèque Nationale de France, Coll. Lallemand de Betz, sygn. VX-48-FOL, fol. 202–203, n. 7455.
British Library, sygn. Maps *33825, C.7.e.4.(54.).
Kriegsarkivet (Stockholm), Utländska stads- och fästningsplaner, Polen, Polock 1.
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. 16594 A*, 16595 A*, 16596 A*, 16597 A*.
Royal Collection Trust, sygn. RCIN 721074.
Staatsarchiv Dresden, sygn. R. Schrank VII, Fach 90, nr 17a.
Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Kolekcja Tomasza Niewodniczańskiego, sygn. TN 2826 (dep. Deutsch-Polnische Stiftung Kulturpflege und Denkmalschutz).
Библиотека Российской Академии наук. Санкт-Петербург, Рукописный отдел, Собрание иностранных рукописей, F° 266, т. 4, k. 48, rys. 52.
Российский государственный военно-исторический архив, f. 846, op. 16, dz. 22367.
Źródła drukowane
Akta Metryki Koronnej co ważniejsze z czasów Stefana Batorego 1576–1586, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1882.
Bielski M., Kronika polska, wyd. J. Bielski, Kraków 1597.
Bielski M., Kronika tho iesth, Historya Swiata […], Kraków 1564.
Heidenstein R., De bello Moscovitico Commentariorum, lib. sex, Kraków 1584.
Heidenstein R., Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594, t. 1, przeł. M. Gliszczyński, Petersburg 1857.
Heidenstein R., Pamiętniki wojny moskiewskiej w 6 księgach, przeł. i wyd. J. Czubek, Lwów 1894.
Köhlers D., Im Jahr 1750. wöchentlich heraus gegebener Historischer Münz-Belustigung, Bd. 22, Nürnberg 1750.
Lübeck H., Sammlung Preußischer und Polnischer Medaillen wie auch Thaler welche auf allerhand Begebenheiten geschlagen und von Seel. Herrn Heinrich
Lübeck Höchstemeritierten Mitglied des Rahts Collegii der Königl. Stadt Königsberg in Preussen colligiret, Königsberg–Leipzig 1737.
Materiały do dziejów Akademii Połockiej i szkół od niej zależnych, wyd. I. G[izycki], Kraków 1905.
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
Volumina legum, t. 2–5, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
Warhaffte Contrafactur vnd gewisse Zeitung, welcher massen die Königliche Wirden in Poln, die Stat vnnd daß Schloß Polotzko in Littawen gelegen, sampt andern Heusern, die der Moscowiter vor der zeyt der Korn vnbillich abgedrungen, widerumben belegert vnd eingenommen. Auch was sich in solchem Zug verloffen hat, Nürnberg [1579].
Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси, т. 1, Вильнo 1867.
Мартинелли А., История взятия Полоцка польским королем Стефаном Баторием в 1579 году, подготовка текста и перевод И.В. Дубровского, w: Русский Сборник. Исследования по истории России, т. 21, ред. О.Р. Айрапетов et al., Москва 2017, s. 7–100.
Сборник Императорского Русского исторического общества, вып. 71: Памятники дипломатических сношений Московского государства с Польско-Литовским государством. Ч.3. (годы с 1560 по 1570), под наблюдением Г.Ф. Карпова, Санкт-Петербург 1892.
Opracowania
Alexandrowicz S., Dziedzictwo kartografii wojskowej ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jej funkcje źródłowe i praktyczne na tle kartografii krajów Europy Wschodniej XVI i XVII wieku, w: Środowisko kulturotwórcze i kontakty kulturalne na tle Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do XIX wieku, red. W. Augustyniak, Warszawa 2009, s. 191–204.
Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Warszawa 2012.
Alexandrowicz S., Kartografia wojskowa Wielkiego Księstwa Litewskiego do połowy XVII wieku, w: Kartografia wojskowa krajów strefy bałtyckiej XVI–XX w., red. S. Alexandrowicz, Z. Karpus, W. Rezmar, Toruń 1996, s. 11–22.
Alexandrowicz S., Nowe źródło ikonograficzne do oblężenia Połocka w 1579 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 19 (1971), nr 1, s. 3–29.
Alexandrowicz S., Źródła kartograficzne do wyprawy połockiej Stefana Batorego roku 1579, w: Od armii komputowej do narodowej (XVI–XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998, s. 17–43.
Bentkowski F., Spis medalów polskich lub z dziejami krainy polskiéj stycznych, Warszawa 1830.
Bobiatyński K., Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654– 1655, Zabrze 2004.
Bönisch F., Brichzin H., Schillinger K., Stams W., Kursächsische Kartographie bis zum Dreissigjährigen Krieg, Bd. 1: Die Anfänge des Kartenwesens Gebundene Ausgabe, Berlin 1990.
Chojecka E., Drzeworyty Kroniki Joachima Bielskiego i zaginione gobeliny Anny Jagiellonki. Ze studiów nad związkami artystycznymi Krakowa i Brzegu w XVI wieku, „Rocznik Sztuki Śląskiej” 7 (1970), s. 37–73.
Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, Warszawa 1984.
Ciesielski Z., Grabieże dóbr kulturalnych w Polsce przez Szwedów w XVII i początkach XVIII wieku, „Zapiski Historyczne” 68 (2003), 2–3, s. 97–108.
Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
Dutkowski J., Suchanek A., Corpus nummorum Gedanensis. Katalog-cennik monet, medali i żetonów gdańskich i z Gdańskiem związanych, Gdańsk 2000.
Dybaś B., Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.
Ehrensvärd U., Cartographica Poloniae 1570–1930. Catalogue of Manuscript Sources in Swedish Collections to the History of Polish Territories, Warsaw– Stockholm 2008.
Ferenc M., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
Franczak G., Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego z 1580 roku – transkrypcja i przekład, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 61–74.
Gębarowicz M., Początki malarstwa historycznego w Polsce, Wrocław 1981.
Gumowski M., Bracia Gobeliusze, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 14 (1948), 1–4, s. 57–78.
Kalicki B., Nobilitacye króla Stefana na wyprawie moskiewskiej 1579–1581, w: Album lwowskie, wyd. H. Nowakowski, Lwów 1862, s. 69–98.
Kluczycki J.F., Pamiątki polskie w Wiedniu i jego okolicach: jakoteż inne wiadomości, Kraków 1835.
Kozica K., Charakterystyka prac kartograficznych Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 37–59.
Kupisz D., Połock 1579, Warszawa 2003.
Lelewel J., O monecie polskiej, przeł. E. Januszkiewicz, Poznań 1862.
Lelewel J., Polska, dzieje i rzeczy jej, t. 5, Poznań 1863.
Łopatecki K., O wykorzystaniu źródeł ikonograficznych w badaniach historyczno--wojskowych na przykładzie wysadzenia zamku w Sandomierzu w roku 1656,
„Україна в Центрально-Східній Європі” 12–13 (2013), s. 378–398.
Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013.
Łopatecki K., Walczak W., Mapy i plany Rzeczypospolitej XVII w. znajdujące się w Sztokholmie, t. 1, Warszawa 2011.
Matelski D., Straty polskich dóbr kultury w wojnach ze Szwecją w XVII i XVIII wieku oraz próby ich restytucji, „Archeion” 106 (2003), s. 118–138.
Morka M., [Recenzja książki:] T. Jakimowicz, Temat historyczny w sztuce ostatnich Jagiellonów, „Biuletyn Historii Sztuki” 49 (1987), 3–4, s. 352–358.
Niedźwiedź J., Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficzne, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 127–155.
Niedźwiedź J., Polska szesnastowieczna propaganda wojenna w działaniu: przypadek Atlasu Księstwa Połockiego (1580), „Terminus” 19 (2017), 3 (44), s. 477–509.
Pirożyński J., Z dziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku. Nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wicka w Zurychu z lat 1560–1587, Kraków 1995, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne 115.
Podralski J., Wywóz dóbr materialnych z Polski przez Szwedów podczas wojny w 1656 roku, „Przegląd Zachodniopomorski” 12 (1997), 1–2, s. 325–337.
Rastawiecki E., Słownik malarzów polskich, tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. 2, Warszawa 1851.
Rohrschneider Ch, Czumturn (Czum Thurn; Czumstur; Czumthorn; Tomtorn; Tomturn), Paweł (Paul), w: Allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 23, München 1999, s. 319.
Śnieżko D., Swojskie i obce w kronice uniwersalnej (przykład Marcina Bielskiego), „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” (2003), 1, s. 23–40.
Weller E., Die ersten deutschen Zeitungen mit einer Bibliographie (1505–1599), Hildesheim–Zürich–New York 1994.
Wisner H., Wojsko litewskie 1 połowy XVII wieku. Cz. II, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 20 (1976), s. 5–26.
Zawadzki K., Akcja prasowa Stefana Batorego w czasie wypraw moskiewskich 1579–1581, w: Dzieje polskiej kartografii wojskowej i myśli strategicznej. Materiały z konferencji, oprac. B. Krassowski, J. Madej, Warszawa 1982, s. 119–125.
Арлоў У., Герасімовіч З., Ілюстраваная гісторыя: краіна Беларусь, Bratislava 2003.
Белы A., Plan von Polotzko anno 1707, „Спадчына” 10 (1998), 4, s. 12–15.
Белы A., Полацк у нямецкіх “Лятучых лістках” XVI ст. Інфлянцкая вайна на старонках першых еўрапейскіх газет, „Спадчына” 9 (1997), 6, s. 213–219.
Дук Д.В., Исследование оборонительных сооружений. Материалы городской застройки, w: Полоцк, ред. О.Н. Левко, Минск 2012, s. 309–324.
Дук Д., Матэрыялы да геральдычнай карты месцазнаходжання двароў полацкай шляхты XVI–XVII ст., „Герольд Litherland” 2 (2002), 3–4, s. 84–89.
Дук Д.У., Полацк і палачане (IX–XVIII стст.), Наваполацк 2010.
Катлярчук А., Шведы ў гісторыі і культуры беларусаў, Мінск 2007.
Кром М.М., Стародубская война 1534–1537. Из истории русско-литовских отношений, Москва 2008.
Платонов Р.М., Платонов М.А., Давидович А.С., Градостроительство Полоцка в XIV–ХVIII века, „Вестник Полоцкого государственного университета.
Сер. F, Прикладные науки. Строительство. Прикладные науки: научнотеоретический журнал” 12 (2009), s. 7–13.
Соловьёв А.А., Полоцкий иезуитский коллегиум в ретроспективе (1581–1914): архитектурно-археологический очерк, Полоцк 2012.
Филиппенко Я.Д., Исторический и композиционный анализ градообразующей роли центральной площади Полоцка XVI–XIX веков, „Вестник Полоцкого государственного университета. Серия F, Строительство. Прикладные науки: научно-теоретический журнал” 6 (2009), s. 15–20.
Филюшкин А.И., Завоевание Стефаном Баторием полоцка в 1579 г. в европейс Цялежнікаў У.І., Латушкін А.М., Умацаванні 2-й паловы XVI ст. паміж Верхнім і Ніжнім замкамі ў Полацку, „Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі” 17 (2014), s. 58–66.
Чантурия Ю.В., Градостроительное искусство Беларуси второй половины XVI – первой половины XIX в., Минск 2005.
ком нарративе, „Вестник Санкт-Петербургского университета. Серия 2. История” 1 (2014), s. 5–9.
Штыхов Г.В., Тарасов С.В., Дук Д.В., Историография и источники, w: Полоцк, ред. О.Н. Левко, Минск 2012, s. 13–35.
Informacje: Terminus, 2017, Tom 19, zeszyt 4 (45) 2017, s. 759 - 795
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Ocena wiarygodności źródeł kartograficznych prezentujących oblężenie Połocka z 1579 roku
An Assessment of the Credibility of Cartographic Sources Presenting the Siege of Polatsk in 1579
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
Publikacja: 2017
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1465
Liczba pobrań: 1371