Oblężenie i zdobycie warownej twierdzy połockiej przez najjaśniejszego króla Polski Stefana – wykorzystanie kartografii podczas planowania taktycznego
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEOblężenie i zdobycie warownej twierdzy połockiej przez najjaśniejszego króla Polski Stefana – wykorzystanie kartografii podczas planowania taktycznego
Data publikacji: 2017
Terminus, 2017, Tom 19, zeszyt 4 (45) 2017, s. 705 - 758
https://doi.org/10.4467/20843844TE.17.019.9346Autorzy
Oblężenie i zdobycie warownej twierdzy połockiej przez najjaśniejszego króla Polski Stefana – wykorzystanie kartografii podczas planowania taktycznego
The Siege and Capture of the Polatsk Fortress by the His Majesty Stephen, the King of Poland – the Use of Cartography in Tactical Planning
The siege of Polatsk is not the first example of the application of cartographic plans in siege operations conducted by the Crown or Lithuanian armies. We should mention the capture of Uła in 1568 or the battle at Latarnia in 1577. Undoubtedly, however, the situation in 1579 is a model material demonstrating the use of cartography for siege purposes at the turn of the 16th and 17th centuries. At first, before launching military camps, the high command meticulously analysed the fortifications. The pictorial, or landscape, manner was not in use any more – the whole establishment was ridden around once or twice. Thus gathered information was captured on paper and, during the first council of war, constituted the basis for developing the tactics of conquering the fortress. At such a meeting, the locations of military camps were chosen and the way and location of siege operations was decided. We should add that cartographic plans were corrected au courant.
The drawing made for the purposes of a print published in Rome in 1580 (Obsidio et expugnatio munitissimae arcis Polocensis per serenissimum Stephanum Poloniae regem) was probably a compilation of several works, not necessarily authored by one person. What is sure, the plan of the Polatsk fortress used at the council of war was made on August 11. Beyond any doubt, the scheme of the tactical formation arranged around Polatsk on August 29 was also created during the same meeting. Possibly, there was also a map showing the surroundings of Polatsk with marked military camps and sites of conducted siege works. Hence Stanisław Pachołowiecki’s print includes as many as four information layers: the location of military camps, the tactical formation arranged on August 29 around Polatsk (ordre de bataille), fortifications, and the plan of the undertaken siege operations.
Archiwalia
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, dz. I, rkps. 7789.
Biblioteca Comunale Augusta, Perugia, sygn. St. Serie I n. 63.
Biblioteka Narodowa, sygn. 6609.
Bibliothèque Nationale de France, Coll. Lallemand de Betz, sygn. VX-48-FOL, fol. 202–203, n. 7455.
British Library, sygn. Maps *33825; Maps C.7.e.4.(54.).
Kriegsarkivet (Stockholm), Utländska stads- och fästningsplaner, Polen, Polock 1.
Royal Collection Trust, sygn. RCIN 721074.
Staatsarchiv Dresden, sygn. R. Schrank VII, Fach 90, nr 17a.
Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Kolekcja Tomasza Niewodniczańskiego, sygn. TN 2826 (dep.Deutsch-Polnische Stiftung Kulturpflege und Denkmalschutz).
Библиотека Российской Академии наук. Санкт-Петербург, Рукописный отдел, Собрание иностранных рукописей, F° 266, t. 4, k. 48, rys. 52.
Źródła drukowane
Album armorum nobilium Regni Poloniae XV–XVIII sace. Herby nobilitacji i indygenatów XV–XVIII w., oprac. B. Trelińska, Lublin 2001.
Archiwum Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. I: 1553–1579, wyd. W. Sobieski, Warszawa 1904.
Bielski M., Kronika polska, wyd. J. Bielski, Kraków 1597.
Kronika z czasów króla Stefana Batorego 1575–1582, wyd. H. Barycz, [w:] Archiwum Komisji Historycznej, t. III, Kraków 1939, s. 349–449.
Die Kriegsordnung des Markgrafen zu Brandenburg Ansbach und Herzogs zu Preussen Albrecht des Älteren – Königsberg 1555, hrsg. von. H. J. Bömelburg, B. Chiari, M. Thomae, Braunschweig 2006.
Gwagnin A., Kronika Sarmacyey Europskiey, Kraków 1611.
Heidenstein R., Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594, t. I, przeł. M. Gliszczyński, Petersburg 1857.
Heidenstein R., Pamiętniki wojny moskiewskiej w 6 księgach, wyd. i przeł. J. Czubek, Lwów 1894.
[Heidenstein R.], Życie Jana Zamoyskiego, [przeł. F. Bohomolec], Warszawa 1805.
Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, t. I: 1567 – 2 VII 1582, wyd. P. Czaplewski, Toruń 1937.
Marycjusz z Pilzna S., O szkołach czyli akademiach ksiąg dwoje, przeł. A. Danysz, oprac. H. Barycz, Wrocław 1955.
Monumenta Hungarorum in Polonia (1575–1668), vol. 1: Rationes curiae Stephani Báthory regis Poloniae historiam Hungariae et Transylvaniae illustrantes (1576–1586), ed. A. Veress, 1918.
Monumenta Poloniae Vaticana, t. IV: A. Caligarii nuntii apost. in Polonia. Epistolas et acta 1578–1581, ed. L. Boratyński, Cracoviae 1915.
Piotrowski J., Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, wyd. A. Czuczyński, Kraków 1894.
Rüssow B., Livländische Chronik: Aus dem Plattdeutschen übertragen und mit kurzen Anmerkungen versehen durch Eduard Pabst, Rewal 1845.
Solikowski J.D., Krótki pamiętnik rzeczy polskich, wyd. i przeł. W. Syrokomla, Petersburg–Mohylew 1855.
Sprawy wojenne króla Stefana Batorego. Dyjaryjusze, relacyje, listy i akta z lat 1576–1586, wyd. I. Polkowski, Kraków 1887.
Stryjkowski M., Kronika polska, t. II, wyd. M. Malinowski, Warszawa 1846.
Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, oprac. T.M. Nowak, Warszawa 1987.
Warhaffte Contrafactur vnd gewisse Zeitung, welcher massen die Königliche Wirden in Poln, die Stat vnnd daß Schloß Polotzko in Littawen gelegen, sampt andern Heusern, die der Moscowiter vor der zeyt der Korn vnbillich abgedrungen, widerumben belegert vnd eingenommen. Auch was sich in solchem Zug verloffen hat, Nürnberg [1579].
Wiadomości do dziejów Polskich z Archiwum Prowincyi Szląskiéj, wyd. A. Mosbach, Wrocław 1860.
Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, z. 5, oprac. Z. Spieralski, J. Wimmer, red. T. Nowak, Warszawa 1961.
Мартинелли А., История взятия Полоцка польским королем Стефаном Баторием в 1579 году, подготовка текста и перевод И. В. Дубровского, w: Русский Сборник: Исследования по истории России, Т. XXI, ред. О. Р. Айрапетов, М. А. Колеров, Б. Меннинг, А.Ю. Полунов, П. Чейсти, Москва 2017, s. 7–100.
Полное собрание русских летописей, Т.13. 2-я половина, ред. С.Ф. Платонов, Санкт-Петербург 1906.
Opracowania
Alexandrowicz S., Dziedzictwo kartografii wojskowej ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jej funkcje źródłowe i praktyczne na tle kartografii krajów Europy Wschodniej XVI i XVII wieku , w: Środowisko kulturotwórcze i kontakty kulturalne na tle Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do XIX wieku , Warszawa 2009, s. 191–204.
Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku , Warszawa 2012.
Alexandrowicz S., Kartografia wojskowa Wielkiego Księstwa Litewskiego do połowy XVII wieku , w: Kartografia wojskowa krajów strefy bałtyckiej XVI–XX w., red. S. Alexandrowicz, Z. Karpus, W. Rezmar, Toruń 1996, s. 11–22.
Alexandrowicz S., Nowe źródło ikonograficzne do oblężenia Połocka w 1579 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 19 (1971), 1, s. 3–29.
Alexandrowicz S., Źródła kartograficzne do wyprawy połockiej Stefana Batorego roku 1579, w: Od armii komputowej do narodowej (XVI–XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998, s. 17–43.
Ferenc M., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
Franczak G., „Atlas Księstwa Połockiego” Stanisława Pachołowieckiego z 1580 roku (transkrypcja i przekład), „Terminus” 19 (2017), 1 (42), s. 61–74.
Grala H., Vom „bellum defensivum” zum „bellum externum”. Die Auffassung des polnisch-litauischen Adels von den Gründen des Livländischen Krieges 1558–1582, w: Die Wahrnehmung und Darstellung von Kriegen im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit, Wiesbaden 2000, s. 255–269.
Gumowski M., Bracia Gobeliusze, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 14 (1948), 1–4, s. 57–78.
Herbst S., Najazd tatarski 1512, „Przegląd Historyczny” 37 (1948), s. 218–226.
Januszek-Sieradzka A., Anna Jagiellonka jako fundatorka wyposażenia kaplicy zygmuntowskiej, „Teka Komisji Historycznej. Oddział Lubelski PAN” 13 (2016), s. 41–57.
Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, cz. 2, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 17 (1971), 1, s. 51–124.
Kozica K., Charakterystyka prac kartograficznych Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19 (2017), 1, s. 37–59.
Kupisz D., Połock 1579, Warszawa 2003.
Lesmaitis G., Schemat przeglądu wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego w Radoszkowicach (1567), w: Studia z dziejów stosunków Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w XVI–XVII wieku , red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze-Tarnowskie Góry 2013, s. 31–55.
Łempicki S., Hetman Jan Zamoyski współpracownikiem Heidensteina, „Pamiętnik Literacki” 15 (1917), s. 287–304.
Łopatecki K., „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku , Białystok 2012.
Łopatecki K., Ocena wiarygodności źródeł kartograficznych prezentujących oblężenie Połocka z 1579 roku, „Terminus” 19 (2017), 4 (45), s. 757–793.
Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku ), Białystok 2013.
Łopatecki K., Poglądy Floriana Zebrzydowskiego dotyczące ufortyfikowania, obrony i poddania twierdz, „Białostockie Teki Historyczne” 13 (2015), s. 91–110.
Nagielski M., Orsza 1514, „Kwartalnik Bellona” 96 (2014), 3, s. 102–121.
Niedźwiedź J., „Atlas Księstwa Połockiego” Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej, „Terminus” 19 (2017), 1 (42), s. 127–155.
Niedźwiedź J., Polska szesnastowieczna propaganda wojenna w działaniu: przypadek Atlasu Księstwa Połockiego (1580), „Terminus” 19 (2017), 3 (44), s. 477–509.
Niedźwiedź J., Źródła, konteksty i okoliczności powstania Ody o zdobyciu Połocka Jana Kochanowskiego, „Terminus” 18 (2016), 4 (41), s. 359–400.
Nowak T., Problem stosowania broni palnej przy obronie i zdobywaniu umocnień przez wojska polskie w XVI – XVII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 12 (1966), 1, s. 50–69.
Plewczyński M., Obertyn 1531, Warszawa 1994. Przybyliński R., Hetman wielki koronny Mikołaj Mielecki (ok. 1540–1585), Toruń 2002.
Ptak J., Weksylologia polska, Warszawa 2016.
Raczyński E., Gabinet medalów polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą począwszy od najdawniejszych aż do końca panowania Jana III (1513–1698), t. I, Wrocław 1838.
Reychman J., Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Rogulski J., Treści propagandowe herbu złożonego księcia Szymona Samuela Sanguszki z 1626 roku, w: Insignia et splendor Heraldyka w służbie rodów szlacheckich i instytucji Kościoła, red. W. Drelicharz, Kraków 2011, s. 9–82.
Szmytka R., Walka z wiatrakami: antyhiszpańskie powstanie w Niderlandach jako konflikt asymetryczny w perspektywie historii środowiskowej, „Prace Historyczne” 143 (2016), s. 663–683.
Śnieżko D., Swojskie i obce w kronice uniwersalnej (przykład Marcina Bielskiego), „Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja” (2003), 1, s. 23–40.
Zarębska T., Początki polskiego piśmiennictwa urbanistycznego, Warszawa–Łódź 1986.
Белы A., Plan von Polotzko anno 1707, „Спадчына” 10 (1998), 4, s. 12–15.
Дук Д.В., Новые данные о находках в Полоцке предметов вооружения XIV–XVII вв., w: Археология и история Пскова и Псковской земли: материалы 50 научного семинара. Сб. статей, ред. В.В. Седов, Псков 2004, s. 318–325.
Дук Д.В., Исследование оборонительных сооружений. Материалы городской застройки, w: Полоцк, ред. О.Н. Левко, Минск 2012, s. 309–324.
Дук Д.У., Полацк і палачане (IX–XVIII стст.), Наваполацк 2010.
Цітоў А.К., Геральдыка Беларусі: (ад пачаткаў — да канца XX стагоддзя), Мінск 2010.
Пенской В.В., Героическая оборона Полоцка в августе 1579 года, „Военно-исторический журнал” (2013), 6, s. 65–71.
Штыхов Г.В., Тарасов С.В., Дук Д.В., Историография и источники, w: Полоцк, ред. О.Н. Левко, Минск 2012, s. 13–35.
Новодворский В.В., Борьба за Ливонию между Москвою и Речью Посполитою (1570–1582), Санкт-Петербург 1904.
Informacje: Terminus, 2017, Tom 19, zeszyt 4 (45) 2017, s. 705 - 758
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Oblężenie i zdobycie warownej twierdzy połockiej przez najjaśniejszego króla Polski Stefana – wykorzystanie kartografii podczas planowania taktycznego
The Siege and Capture of the Polatsk Fortress by the His Majesty Stephen, the King of Poland – the Use of Cartography in Tactical Planning
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
Publikacja: 2017
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1825
Liczba pobrań: 1667