FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Nieznane wiersze pochwalne na cześć Elżbiety z Branickich Sapieżyny i jej najbliższych krewnych

Data publikacji: 2016

Terminus, 2016, Tom 18, zeszyt 2 (39), s. 159 - 188

https://doi.org/10.4467/20843844TE.16.006.6816

Tytuły

Nieznane wiersze pochwalne na cześć Elżbiety z Branickich Sapieżyny i jej najbliższych krewnych

Abstrakt

Unknown panegyric verses in honourof Elżbieta z Branickich Spieżyna and her closest relatives

The aim of this paper is to present a critical edition of two, to-date unknown eulogies written to honour Elżbieta z Branickich Sapieżyna and members of her closest family: her son Kazimierz Nestor Sapieha, a general in the Lithuanian army, and her brother Franciszek Ksawery Branicki, the Great Crown Hetman. The two texts were edited according to rules based on solutions applied in the anthology: Wiersze imieninowe poetów z drugiej połowy XVIII wieku (introduction, selection of texts and ed. by B. Wolska, B. Mazurkowa, T. Chachulski, Warsaw 2011). The poems published here are prefaced with an introduction briefly sketching the subject scope of literary research on Elżbieta’s portraits (both pamphlet and laudatory ones). The circumstances in which they were written, chief eulogic motives included, and the genre shape of the presented eulogies are discussed. They are also provided with a commentary that explains the meaning of selected words and phrases, and provides information on the key contexts: political, biographical, mythological and biblical.
The first text is an anonymous gift verse entitled: Do Jaśnie Oświeconej księżnej Jejmości Elżbiety z Branickich Sapieżyny, wojewodzicowej mścisławskiej, w dzień imienin 19 Novembris 1784 w Prenach (To her brightly enlightened grace, Elżbieta z Branickich Sapieżyna, wife of the Mścisław Voivode, on her namesday (November 19th 1784) in Preny). The only known copy of the print is kept in the collection of the National Library in Poland under the reference number XVIII 2.7409. The eulogy was written for Elżbieta’s first stay in that Lithuanian town in mid-November 1784. This laudatory composition presents her as a remarkable personage delighting the inhabitants of Preny as well as a model patriot who excellently prepared her son for the service for the country. It contains frequent references to the custom of dedicating poetic gifts called bouquets (Pl. bukiet), a popular act in the occasional poetry of the second half of the 18th century. The text also bears signs of high occasional ode poetics.
The other work is a collection of four poems authored by Wojciech Zacharkiewicz, a little known publicist and poet, active between 1788 and 1793. The only known copy of the print is kept in the collection of the University of Warsaw Library under reference number 4.20.1.557. The elaborate title indicates that the cycle is a Gift from the citizens’ hearts... dedicated to the Sapieha family on the occasion of Franciszek Ksawery Branicki’s arrival at a Sejm meeting in Warsaw (December 17th 1788) and the election of Kazimierz Nestor Sapieha to the post of Marshal of the Sejm Confederation (October 7th 1788). Each of the poems in the collection is directed at a different person and presents their profile. In the first piece, the poet addressed the hetman and presented a portrait of an excellent commander; in the second, he emphasized the patriotic and citizenly comportment of the voivode’s wife; and in the third, he introduced the newly elected marshal as an unparalleled orator. The fourth poem supplements the whole with assertions of everlasting fame of the enlisted virtues and achievements of the notables.
The air of general reverence created here; the instrumental reference to civic and patriotic issues; and the praise of harmful political actions of magnates, bestow a distinct imprint of panegyrism on both texts discussed.

Bibliografia

Chachaj M., Postać kobiety-Polki w dramatach historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF: Philologiae” 17 (1999).

Czeppe M., Sapieżyna z Branickich Elżbieta, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, Warszawa 1994, s. 163–167.

Dąbrowski S.P., Portrety Elżbiety z Branickich Sapieżyny w paszkwilach obyczajowych i politycznych, w: Codzienność i niecodzienność oświeconych, [cz.] 2: W rezydencji, w podróży i na scenie publicznej, red. B. Mazurkowa, z udziałem M. Marcinkowskiej i S.P. Dąbrowskiego, Katowice 2013.

Dąbrowski S.P., Uwagi o „Porankach kodeńskich” Ignacego Potockiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 10 (2014).

„Gazeta Warszawska” 102 (1788).

Kaleta R., O twórczości satyrycznej Franciszka Zabłockiego w okresie Sejmu Czteroletniego, w: idem, Oświeceni i sentymentalni. Studia nad literaturą i życiem w Polsce w okresie trzech rozbiorów, Wrocław 1971.

Kądziela Ł., Sapieha Kazimierz Nestor, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, Warszawa 1994.

Kostkiewiczowa T., Oda, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, wyd. 4, Wrocław 2006.

Maksimowicz K., Poezja polityczna a Sejm Czteroletni, Gdańsk 2000.

Maksimowicz K., Portretowy soterion i jego kulisy: Powinszowanie księżnie Elżbiecie z Branickich Sapieżyn szczęśliwego do zdrowia powrócenia, w: Czytanie Naruszewicza, [cz.] 1, red. B. Wolska, T. Kostkiewiczowa, B. Mazurkowa,
Warszawa 2015.

Maksimowicz K., Sposoby rozpowszechniania wierszy polityczno-okolicznościowych w dobie Sejmu Wielkiego i konfederacji targowickiej, w: Byle w ludziach światło było... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Wacława Woźnowskiego w dziesiątą rocznicę jego śmierci, red. G. Zając, Kraków 2012.

Mazurkowa B., Problem i przejawy panegiryzmu w poezji okolicznościowej drugiej połowy XVIII wieku, w: Panegiryk jako element życia literackiego doby staropolskiej i oświeceniowej, red. M. Sulejewicz-Nowicka, Z. Gruszka, wstęp M. Wichowa, Łódź 2013.

Naruszewicz A., Poezje zebrane, t. 1, wyd. B. Wolska, Warszawa 2005.

Niedźwiedź J., Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII i XVIII w., Kraków 2003.

Norkowska A., Wizerunki władcy. Stanisław August Poniatowski w poezji okolicznościowej (1764–1795), Kraków 2006.

Sapieżyna E. z Branickich do Okęckiego A.O., Olita, 18 listopada 1784, w: Korrespondenz der Fürsten Sapieha. 1709–1798, Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Komierowskich, rkps 12/11.

Wiersze imieninowe poetów z drugiej połowy XVIII wieku, wstęp, wybór i oprac. B. Wolska, B. Mazurkowa, T. Chachulski, Warszawa 2011.

Woźnowski W., Pamflet obyczajowy w czasach Stanisława Augusta, Wrocław 1973.

Informacje

Informacje: Terminus, 2016, Tom 18, zeszyt 2 (39), s. 159 - 188

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Nieznane wiersze pochwalne na cześć Elżbiety z Branickich Sapieżyny i jej najbliższych krewnych

Angielski:

Unknown panegyric verses in honourof Elżbieta z Branickich Spieżyna and her closest relatives

Autorzy

Publikacja: 2016

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski