„Kolacyja przyjacielska” Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi – glosa terminologiczna
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 12.07.2024
Terminus, 2024, Tom 26, zeszyt 1 (70) 2024, s. 43 - 60
https://doi.org/10.4467/20843844TE.24.003.19706Autorzy
„Kolacyja przyjacielska” Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi – glosa terminologiczna
Ultimately unsuccessful attempts to organize a public dispute with the Jesuits from Poznań in 1574–1575 forced Jakub Niemojewski (d. 1586), a vigorous reformer and talented orator, to write and publish “diatribe or friendly discussion” (“diatribe albo kolacyja przyjacielska”) in 1577. Due to a Jesuit intervention, to whom the first pages of the printed text were given, the publication was immediately suspended. They had the printer’s workshop destroyed, he was sentenced to whipping in the pillory, and the books were finally burnt. Despite the fact that only over a dozen pages of the text have survived, it may be interesting for historians of rhetoric for at least two reasons. Firstly, it is associated with the beginnings of anti-Jesuit literature in the Polish-Lithuanian Commonwealth, written to confine increasing influences of this expansive religious order. Secondly, it may be treated as an intriguing case of debate on the art of debate or negotiating the initial conditions for public dispute, which reveal significant differences in the understanding of its nature, form, and purpose.
Taking into account this meta-rhetorical dimension of Niemojewski’s polemic, the paper aims at specifying the meaning of the title term “discussion” (“kolacyja”) as a semantic equivalent of “diatribe” in three interrelated contexts: art of argumentation (collatio argumentorum), Erasmian model of polemic on theological questions (collatio Erasmiana), and a topos of “friendly” discourse (collatio amica).
Beza T., Confessio Christianae fidei et eiusdem collatio cum papisticis haeresibus, Geneve: Jean Bonnefoy, 1560.
Erazm z Rotterdamu, Diatryba albo rozprawa o wolnej woli, tłum., wstęp i oprac. K.J. Bekieszczuk, Wrocław 2022.
Erazm z Rotterdamu, Trzy rozprawy, tłum. i oprac. J. Domański, Warszawa 1990.
Melanchton F., Collatio locorum de consolatione ex philosophia et doctrina Christiana, Wittenberg [s.n.], 1549.
Melanchton F., Elementorum rhetorices libri duo, Wittenberg: Clemens Schleich, 1588.
Niemojewski J., Diatribe albo kolacyja przyjacielska z księżmi jezuitami poznańskiemi o przedniejsze różnice wiary krześcijańskiej czasu tego, [Poznań: Melchior Nering], 1577.
Prawdziwa sprawa o rozmowie albo dysputacyjej, którą miał pan Jakub Niemojewski w Warszawie na sejmie przy zacnych ludziach z Franciszkiem Toletem, teologiem Societatis Jesu roku 1572, Poznań: Jan Wolrab, 1580.
Sarnicki S., Collatio in qua aperte demonstratur blasphemias Gregorii Bresinensis, quondam Cracoviensis ministri, adeo conformes esse in triginta nempe articulis doctrinae Arii, ut ovum ovo non sit similius, [s.l., s.n.], 1565 (?).
Wujek J., Dialysis to jest rozwiązanie albo rozebranie assercyi Pana Jakuba Niemojewskiego z dowodami jego naprzeciw jezuitom poznańskim wydanych, Poznań: Jan Wolrab, 1580.
Wujek J., O Kościele Pana Chrystusowym prawdziwym rozprawa stateczna a dowodna z odpowiedzią na dowody przeciwne pana Jakuba Niemojewskiego, napisana przez profesory w collegium poznańskim Societatis Jesu, Poznań: Jan Wolrab, 1580.
Zwingli H., Amica exegesis, id est expositio Eucharistiae negotii ad Martinum Lutherum, [Zurich: Christoff Froschauer, 1527].
Akerboom T.H.M., Erasmus and Luther on Freedom of Will in Their Correspondence, „Perichoresis” 8 (2010), no. 2, s. 233–277.
Cahn V., Stultitia and Diatribe: Erasmus’ Praise of Prudence, „The German Quarterly” 55 (1982), no. 3, s. 349–369.
Chang K., From Oral Disputation to Written Text: The Transformation of the Disputation in Early Modern Europe, „History of Universities” 19 (2004), no. 2, s. 129–187.
Cross R., Communicatio idiomatum: Reformation Christological Debates, Oxford 2019.
Domański J., Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma z Rotterdamu, Warszawa 2001.
Hoffmann M., Erasmus on Language and Interpretation, „Moreana” 28 (1991), s. 1–20. Hołowka J., Erazm i Luter o wolnej woli, „Gdański Rocznik Ewangelicki” 11 (2017), s. 197–223.
Kennedy K., Cynic Rhetoric: The Ethics and Tactics of Resistance, „Rhetoric Review” 18 (1999), no. 1, s. 26–45.
Lausberg H., Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, wstęp, tłum. i oprac. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Literatura antyjezuicka w Polsce 1578–1625, wstęp i oprac. J. Tazbir, Warszawa 1963.
Luther and Erasmus: Free Will and Salvation, ed. G. Rupp, Louisville 2006.
Mazurkiewicz K., Benedykt Herbest. Pedagog-organizator szkoły polskiej XVI wieku, kaznodzieja-misjonarz doby reformacji, Poznań 1925.
Meller K., Fatalne skutki pewnej kolacyi Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi, czyli poznańska polifonia wyznaniowa w XVI wieku, w: Poznań pisarek i pisarzy, red. J. Borowczyk, L. Marzec, Z. Kopeć, Poznań 2016, s. 85–100.
Paintner U., ‘Des Papsts neue Creatur’. Antijesuitische Publizistik im Deutschsprachigen Raum (1555–1618), Amsterdam–New York 2011.
Rummel E., The Confessionalization of Humanism in Reformation Germany, Oxford 2000.
Ryszka-Kurczab M., „Aby każdy miłośnik prawdy onej szukając, z czytania jej dojść mógł”. Sposoby uwiarygodniania przekazu w szesnastowiecznych relacjach z polskich dysput wyznaniowych, „Terminus” 20 (2018), z. 2 (47), s. 165–193.
Stec W., Literacki kształt polskich polemik antyjezuickich z lat 1578–1625, Białystok 1988.
Tazbir J., Polemika Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi, w: Munera Posnaniensia. Księga pamiątkowa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. G. Labuda, Poznań 1965, s. 246–260.
Tazbir J., Rola żywego słowa w polskiej propagandzie wyznaniowej, „Kwartalnik Historyczny” 87 (1980), nr 2, s. 291–309.
Informacje: Terminus, 2024, Tom 26, zeszyt 1 (70) 2024, s. 43 - 60
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 12.07.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Finansowanie artykułu:
This paper is part of the project Literatura antyjezuicka w dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (BPN/PPO/2021/1/00012) founded by the Polish National Science Center (NCN) within the NAWA programme.
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 218
Liczba pobrań: 70