FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

„Dla pokutujących, co szli za nim, czynił procesyje z śpiewanim”. O wpływie reformy trydenckiej na różne formy pobożności (na przykładzie Żywotów świętych Piotra Skargi)

Data publikacji: 2021

Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 4 (61) 2021, s. 403 - 418

https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.015.14227

Autorzy

Ewa Cybulska-Bohuszewicz
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
https://orcid.org/0000-0002-0265-6818 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

„Dla pokutujących, co szli za nim, czynił procesyje z śpiewanim”. O wpływie reformy trydenckiej na różne formy pobożności (na przykładzie Żywotów świętych Piotra Skargi)

Abstrakt

“For Those Who Followed Him He Made Processions with Singing”: On the Influence of the Tridentine Reform on Various Manifestations of Piety (on the Basis of Żywoty świętych by Piotr Skarga)

The aim of the article is to present how texts such as Żywoty świętych (first edition in Vilnius, 1579) could influence the shaping of modern post-Tridentine expression of piety. Claims were advanced over the past decades that the hagiographic literature did not bring anything new to religious culture, and that on the contrary, it contributed to the consolidation of petrified, medieval patterns and thus impeded the spiritual development of an individual. Such views were articulated by researchers such as Henryk Barycz or Janusz Tazbir, who failed to recognize the threads of the new post-Tridentine theology and the related patterns and forms of piety in Skarga’s text. The analysis presented here aims to refute these claims, arguing that Żywoty is a modern text, rooted in the spirit of the Tridentine reform. Similar arguments were put forth by Anna Kapuścińska in her monograph, and by Alina Nowicka-Jeżowa in her articles on the changes in Polish religious awareness against the background of other European countries at that time. Their findings are presented in the introductory part of the article. In the next part, the author focuses on describing specific expressions of piety (such as pilgrimages, processions, image worship, etc.) and how they are reflected in Żywoty. As it turns out, these are not relics of the Middle Ages, with Skarga’s narrative overtly encouraging his readers to be active, rather than passively perpetuate the usual patterns and dogmas. Żywoty is therefore a modern work, in line with the recommendations of the Council, which is also related to the fact that its author came from the environment of the Jesuits, who were extremely progressive at the time and advocated their own concepts of spiritual development, following the teaching of the founder of the congregation, Ignacy Loyola.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła
Bielski M., Kronika wszystkiego świata, Kraków: Mateusz Siebeneycher, 1564.
Jakub de Voragine, Złota legenda, wybór, wstęp i przypisy M. Plezia, przeł. J. Pleziowa, Warszawa 1983.
Laterna M., Harfa duchowna, Kraków: Andrzej Piotrkowczyk, 1592.
Loyola I., List o doskonałości, w: Pisma wybrane, oprac. M. Bednarz, S. Filipowicz, R. Skorka, t. 1, Kraków 1968.
Postanowienia Soboru Trydenckiego [o świętych obrazach], w: Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce: 1500–1600, wybór i oprac. J. Białostocki, Warszawa 1985 [dr. 1986].
Skarga P., Żywoty świętych, Wilno: Drukarnia Krzysztofa Radziwiłła, 1579.
Skarga P., Żywoty świętych, Kraków: Andrzej Piotrkowczyk, 1585.
Skarga P., Żywoty świętych, Kraków: Andrzej Piotrkowczyk, 1615.
Opracowania
Barycz H., Z dziejów jednej książki, w: idem, Z epoki renesansu, reformacji i baroku. Prądy, idee, ludzie, książki, Warszawa 1971, s. 656–658.
Błaszczyk T., Zakony na Śląsku w czasach reformacji i reformy kościelnej oraz ich znaczenie, „Saeculum Christianum” 8 (2001), nr 1, s. 23–39.
Borkowska U., Hagiografia polska (wiek XVI–XVIII), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 1: Teologia humanistyczna, red. M. Rechowicz, Lublin 1975.
Ceccherelli A., Od Suriusa do Skargi. Studium porównawcze o „Żywotach świętych”, przeł. M. Niewójt, Izabelin 2003 (Nauka o Literaturze Polskiej za Granicą, 8).
Gorski K., Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986.
Grabowski T., Piotr Skarga na tle katolickiej literatury religijnej w Polsce wieku XVI: 1536–1612, Kraków 1913.
Kaniewska I., Elżbieta Łucja Sieniawska z Gostomskich, w: Internetowy polski słownik biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/elzbieta-lucja-sieniawska-z-gostomskich (dostęp: 12.11.2020).
Kapuścińska A., „Żywoty świętych” Piotra Skargi. Hagiografia – parenetyka – duchowość, Szczecin 2008.
Kelly J.N.D., Początki doktryny chrześcijańskiej, przeł. J. Mrukówna, Warszawa 1988.
Korolko M., O prozie „Kazań sejmowych” Piotra Skargi, Warszawa 1972.
Kościelny P., Dzieje reformacji w Polsce, Warszawa 2017.
Krzyżanowski. J., Historia literatury polskiej, Warszawa 1953.
Lenart M., Wzorce osobowe doby potrydenckiej w perspektywie idei walki, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, red. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2016.
Litak S., Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII–XVIII wiek. Rozwój i problematyka, „Przegląd historyczny” 88 (1997), nr 3–4, s. 499–523.
Liturgia godzin dla osób świeckich. Modlitwa codzienna Kościoła domowego, oprac. W. Nowak, Olsztyn 2006.
Mrowcewicz K., Wstęp, w: Wysoki umysł w dolnych rzeczach zawikłany. Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku. Od Mikołaja Sępa Szarzyńskiego do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, oprac. i wstęp. K. Mrowcewicz, Warszawa 2010.
Nowicka-Jeżowa A., Pokolenia trydenckie między tradycją a wyzwaniami przyszłości, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość polskiego katolicyzmu, red. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2016. 
Otto R., Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, przeł. B. Kupis, Warszawa 1999.
Pelc J., Barok – epoka przeciwieństw, Kraków 2004.
Pelc J., Kontrreformacja, sarmatyzm a rozwój literatury polskiej, w: Wiek XVII – kontrreformacja, barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970.
Tazbir J., Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji, Warszawa 1978.
Tazbir J., Sarmatyzacja katolicyzmu w XVII wieku, w: Wiek XVII – kontrreformacja, barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970.
Tazbir J., Święci, grzesznicy i kacerze. Z dziejów polskiej kontrreformacji, Warszawa 1959.
Willems B., Kościół jest konieczny do zbawienia?, „Concilium” (1965), nr 6, s. 42–44.
Zagórska W., Doświadczenie tremendum i fascinans w ujęciu psychologii poznawczej, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 19 (2011), nr 2, s. 149–163.

Informacje

Informacje: Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 4 (61) 2021, s. 403 - 418

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:
„Dla pokutujących, co szli za nim, czynił procesyje z śpiewanim”. O wpływie reformy trydenckiej na różne formy pobożności (na przykładzie Żywotów świętych Piotra Skargi)
Angielski:

“For Those Who Followed Him He Made Processions with Singing”: On the Influence of the Tridentine Reform on Various Manifestations of Piety (on the Basis of Żywoty świętych by Piotr Skarga)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-0265-6818

Ewa Cybulska-Bohuszewicz
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
https://orcid.org/0000-0002-0265-6818 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Ewa Cybulska-Bohuszewicz (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski