„Aby każdy miłośnik prawdy onej szukając, z czytania jej dojść mógł”. Sposoby uwiarygodniania przekazu w szesnastowiecznych relacjach z polskich dysput wyznaniowych
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTE„Aby każdy miłośnik prawdy onej szukając, z czytania jej dojść mógł”. Sposoby uwiarygodniania przekazu w szesnastowiecznych relacjach z polskich dysput wyznaniowych
Data publikacji: 08.11.2018
Terminus, 2018, Tom 20, zeszyt 2 (47) 2018, s. 165 - 193
https://doi.org/10.4467/20843844TE.18.006.9751Autorzy
„Aby każdy miłośnik prawdy onej szukając, z czytania jej dojść mógł”. Sposoby uwiarygodniania przekazu w szesnastowiecznych relacjach z polskich dysput wyznaniowych
“May every lover of truth find it through reading.” Manners of Authenticating the Message in Sixteenth-Century Accounts of Polish Religious Disputations
In the 16th and 17th centuries, religious disputations became one of the means of conducting religious agitation. Texts providing an account of the course of such events confirm the application of the formal rules of school-type disputatio in public disputes using vernacular language. This undoubtedly resulted in the expansion of the audience at such spectacles beyond scholars conversant in Latin and influenced the change of the objectives of such debates, from a collective search for the truth to the defence of one’s own doctrine using all available methods, that is, dialectics and rhetoric.
Unlike mediaeval scholastic disputations, public disputes no longer engaged an arbiter to settle them. The victory was decided by the very course of the dialectic confrontation. As a matter of fact. The lack of an authoritative arbiter encouraged each of the parties involved to assure the public that they had won and therefore that their religious statements were true. After such a confrontation, ostensibly impartial and true accounts of the course of the dispute were published in print. This paper presents an analysis of eight prints providing detailed descriptions of six religious debates conducted in Polish between 1581—1599. These texts reaffirm the conviction (inherited from the Middle Ages) that the truth may be learnt through disputatio. They explicitly express the belief in the readers’ ability to individually assess the correctness of the arguments formulated and the counterarguments, and consequently to understand who is right. At the same time, noticeable techniques employed to authenticate the accounts as impartial and true dispiteously undermine
the objectivity of the accounts that profess to be true. The discursive means employed to direct the reader in his reception of the conveyed message include a declaration of an ethical urge to proclaim the truth about the course of the debate and its winners, and concealment of the true authorship of the text with the aim of avoiding a charge of partiality, assuring that the account follows the pattern of the so-called autentyki (or originals), that is notes written down during the dispute.
Źródła
Gertich M.G., Protestacyja przeciwko niesłusznej chlubie tych, co za przyczyną Dysputacyji ks. Marcina Śmigleckiego […] przed zwycięstwem tryjumfują, Wilno [b.dr.] 1599.
Mikołajewski D., Dysputacyja wileńska, którą miał ks. Marcin Śmiglecki Soc
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, red. A. Jankowski et al., tłum. W. Borowski et al., wyd. 5, Poznań 2003.
[Powodowski H.], Dysputacyja wtóra Księdza Hieronima Powodowskiego z śmigielskimi różnobożany. O trzech personach w jednymże Bóstwie i o krzczeniu małych dziatek. Odprawowana w Śmiglu 2 dnia lipca roku 1592, Poznań: Barbara Wolrab i dziedzice Jana Wolraba, 1592 (Biblioteka Książąt Czartoryskich, sygn. 1129 I Cim).
Przylepski J. [Radzymiński A.], Dysputacyja lubelska ks. Adryjana Radzymińskiego […] z Statoriuszem ministrem nowokrzczeńskim o przedwieczności Bóstwa Pana i Boga naszego Jezusa Chrystusa dnia 22 i 23 maja roku 1592, Kraków: Jakub Siebeneicher, 1592 (Biblioteka Narodowa, sygn. SD XVI.Qu.26); https://polona.
pl/item/dispvtacia-lvbelska-x-adryana-radzyminskiego-z-statoryuszem-o,NjgyMzY5NDg/4/#info:metadata (dostęp: 5.02.2018).
Statorius-Stojeński mł. P., Dysputacyja lubelska Piotra Statoriusa sługi słowa Bożego o przedwiecznym Bóstwie Syna Bożego z ks. Adryjanem Radzimińskim Jezuitą, [Kraków]: Aleksy Rodecki, [1592] (Biblioteka Narodowa, sygn. SD XVI.Qu.6426); https://polona.pl/item/dyspvtacia-lvbelska-piotra-statorivsa-slugi-slowa-bozego-o-przedwiecznym-bostwie-syna,Njc1NzU3OTQ/6/#info:metadata (dostęp: 5.02. 2018).
Szamotulski S. [Powodowski H.?], Dysputacyja ks. Hieronima Powodowskiego z ministrem zboru nowoariańskiego śmigielskiego Janem Krotowicjuszem, o niektórych artykułach przedwiecznego Bóstwa Syna Bożego i Trójce Przenaświętszej, tamże w zborze śmigielskim odprawowana […] dnia 27 grudnia w roku 1581, [Poznań: Jan Wolrab, 1581] (Biblioteka Książąt Czartoryskich, sygn. 1190 I Cim).
[Śmiglecki M.], Dysputacyja wileńska, którą miał ks. Marcin Śmiglecki Societatis Iesu z ministrami ewanjelickimi […] o jednej widomej głowie Kościoła Bożego, Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1599 (Biblioteka Książąt Czartoryskich, sygn. Cim. 912 II).
[Śmiglecki M.], Opisanie dysputacyjej nowogrodzkiej, którą miał ks. Marcin Śmiglecki […] z Janem Licyniuszem, Wilno: Drukarnia Akademii Societatis Iesu, [po 25.01.1594] (Biblioteka Książąt Czartoryskich, sygn. 952 I Cim).
[Wojciech z Kalisza], Krótkie a prawdziwe opisanie dysputacyjej, która była w Lewartowie anno 1592 d. 13 i 14 stycznia, w której ks. Radzimiński theses dał, a Calissius rektor lewartowski i ks. Franciszek minister kurowski i pan Jan Niemojewski opugnowali, Kraków: Sebastian Sternacki, [1592] (Biblioteka Książąt Czartoryskich, sygn. 1932 I Cim).
Żagiel M.M. [Stefanowski H.], Cenzura dysputacyjej wileńskiej […] abo obrona słuszna szczyrości i zupełności edycjej katolickiej wileńskiej […], Wilno: Drukarnia Akademii Societatis Iesu, 1600.
Opracowania
Angelelli I., Th e Techniques of Disputation in the History of Logic, „Journal of Philosophy” 67 (1970), s. 800–815.
Chang K., From Oral Disputation to Written Text. Th e Transformation of the Disputation in Early Modern Europe, „History of Universities” 19 (2004), no. 2, s. 129–187.
Drzymała K., Ks. Marcin Śmiglecki T.J., Kraków 1981.
Dysputacje arian polskich, wydał i wstępem poprzedził S. Kot, „Reformacja w Polsce” 7 (1935), s. 341–370.
Estreicher K., Bibliografi a polska, t. 21, Kraków 1906.
Estreicher K., Bibliografi a polska, t. 23, Kraków 1910.
Estreicher K., Bibliografi a polska, wyd. S. Estreicher, t. 29, Kraków 1933.
Felipe D.L., Th e Post-Medieval ars disputandi, Austin 1991.
Fife R.H., Th e Revolt of Martin Luther, New York–London 1957.
Gilbert N.W., Th e Early Italian Humanists and Disputation, w: Renaissance Studies in Honor of Hans Baron, ed. by A. Molho, J.A. Tedeschi, DeKalb (Ill.) 1971, s. 203–226.
Gomolec L., Dzieje miasta Śmigla, Poznań 1960.
Gondek P., Dysputa scholastyczna jako przykład sporu naukowego, „Forum Artis Rhetoricae” 3 (2014), s. 7–22.
Guerlac R., Introduction, w: J.L. Vives, Against the Pseudodialecticians. A Humanist Attack on Medieval Logic, transl., intr., notes by R. Guerlac, Dodrecht 1979, s. 1–43.
Hendrix S.H., Martin Luther. Visionary Reformer, New Haven 2015.
Kamieniecki J., Zasady prowadzenia dyskursu religijnego zawarte w staropolskich tekstach polemicznych, w: Wyraz i zdanie w językach słowiańskich. Opis, konfrontacja, przekład. 7, red. M. Sarnowski, W. Wysoczański, Wrocław 2009, s. 93–100.
Kot S., Dysputacyj braci polskich katalog z rękopisu Andrzeja Lubienieckiego młodszego, „Reformacja w Polsce” 9–10 (1939), s. 456–464.
Kristeller P.O., Medieval Aspects of Reneissance Learning, New York 1992.
Natoński B., Humanizm jezuicki i teologia pozytywno-kontrowersyjna od XVI do XVIII wieku. Nauczanie i piśmiennictwo, Kraków 2003 (pierwsze wyd. w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 1: Teologia humanistyczna, red. M. Rechowicz, Lublin 1975).
Paintner U., Aus der Universität auf den Markt. Die disputatio als formprägende Gattung Konfessioneller Polemik im 16. Jahrhundert am Beispiel antijesuitischer Publizistik, w: Disputatio 1200–1800. Form, Funktion und Wirkung eines Leitmediums Universitarer Wissenskultur, hrsg. von M. Gindhart, U. Kundert, Berlin–New York 2010, s. 129–154.
Rodda J., Public Religious Disputation in England, 1558–1626, Farnham 2014.
Rummel E., Th e Humanist-Scholastic Deabate in the Renaissance and Reformation, Cambridge 1995.
Ryszka-Kurczab M., Kilka uwag o Dysputacyjej Księdza Hieronima Powodowskiego z ministrem zboru nowoariańskiego śmigielskiego Janem Krotowicjusem z 1581 roku, w: Rzeczy minionych pamięć. Studia dedykowane Profesorowi Tadeuszowi Ulewiczowi w 90. rocznicę urodzin, red. A. Borowski, J. Niedźwiedź, Kraków 2007, s. 449–462.
Stec W., Literacki kształt polemik antyjezuickich z lat 1578–1625, Białystok 1988.
Tazbir J., Polemika Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi, w: Munera Poznaniensia. Księga pamiątkowa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. G. Labuda, Poznań 1965, s. 236–260.
Tazbir J., Rola żywego słowa w polskiej propagandzie wyznaniowej, „Kwartalnik Historyczny” 87 (1980), nr 2, s. 291–309.
Tworek S., Dysputa lewartowska w 1592 roku, „Rocznik Lubelski” 3 (1960), s. 51–62.
Weijers O., Th e Development of Disputation Between the Middle Ages and Renaissance, w: Continuities and Disruptions Between the Middle Ages and the Renaissance. Proceedings of the Colloquium Held at the Warburg Institute, 15–16 June 2007, Jointly Organised by the Warburg Institute and the Gabinete de Filosofi a Medieval, ed. by C. Burnett, J. Meirinhos, J. Hamesse, Louvain-la-Neuve 2008, s. 139–150.
Weijers O., Disputation in the Medieval Universities. General Analysis, w: eadem, In Search of the Truth. A History of Disputation Techniques from Antiquity to Early Modern Times, Turnhout 2013, s. 119–147.
Weijers O., Renaissance Disputation, w: eadem, In Search of the Truth. A History o f Disputation Techniques from Antiquity to Early Modern Times, Turnhout 2013, s. 177–207.
Informacje: Terminus, 2018, Tom 20, zeszyt 2 (47) 2018, s. 165 - 193
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
„Aby każdy miłośnik prawdy onej szukając, z czytania jej dojść mógł”. Sposoby uwiarygodniania przekazu w szesnastowiecznych relacjach z polskich dysput wyznaniowych
"May every lover of truth find it through reading." Manners of Authenticating the Message in Sixteenth-Century Accounts of Polish Religious Disputations
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Polska
Publikacja: 08.11.2018
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski