Żydowskie aktorki z Polski w rolach szekspirowskich w teatrze jidysz

Agata Dąbrowska

Żydowskie aktorki z Polski w rolach szekspirowskich w teatrze jidysz

Data publikacji: 23.12.2021

Studia Judaica, 2021, Nr 2 (48), s. 343 - 375

https://doi.org/10.4467/24500100STJ.21.015.15070

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Żydowskie aktorki z Polski w rolach szekspirowskich w teatrze jidysz

Abstrakt

Jewish Actresses from Poland in Shakespearean Roles in the Yiddish Theater

The article aims at analyzing the role played by Jewish actresses in the development of the Shakespearean Yiddish theater. The paper includes the profiles of artists coming from Poland and/or working in the Polish lands: Bertha Kalisch, Miriam Orleska, and Ester Goldenberg, who contributed to popularization of Shakespeare’s works among the Jewish community. Moreover, the article illustrates their contribution to the changes in the perception of Jewish theater from the “jargon drama” enterprise to an ambitious cultural institution with a Shakespearean repertoire. Among those discussed are the characters of Hamlet performed by Kalisch, Portia (The Merchant of Venice) played by Orleska, Jessica (The Merchant of Venice), and Ariel (The Tempest) interpreted by Goldenberg, and their assessment. The reception of these stage creations of Shakespearean heroes is analyzed on the basis of press materials published in daily newspapers and weeklies in Yiddish, Polish, and English. Some academic studies on the premieres of Hamlet, The Merchant of Venice, and The Tempest with participation of Jewish female artists have already been conducted, but their authors did not analyze the roles performed by those actresses and did not refer to the sources in Yiddish at all. The article discusses not only the artistic activities of Kalisch, Orleska, and Goldenberg, but also attempts to analyze the reception of the characters created by the latter two artists from the perspective of the social and political relations in the Second Polish Republic. Moreover, efforts were made to show that Jewish actresses, by impersonating heroines and heroes of Shakespeare’s plays, proved with their style of acting, professional preparation, and understanding of the nuances of the performed characters that Yiddish theater definitely deserved to be called a temple of art. Their creations became an inherent part of the history of Jewish, and thus the world’s Shakespearean theater.

Słowa kluczowe

szekspirowskie, Burza, Hamlet, Kupiec wenecki, Szekspir, teatr jidysz; Shakespearean actresses, The Tempest, The Merchant of Venice, Shakespeare, Yiddish theater

Shakespearean actresses, The Tempest, Hamlet, The Merchant of Venice, Shakespeare, Yiddish theater

Bibliografia

Pobierz bibliografię

1. Źródła archiwalne

The New York Public Library, kolekcja: „Bertha Kalich Papers”, nieopisany wycinek prasowy „A. H. Fromenson, Kalish as Hamlet”.

The YIVO Archives in New York, kolekcja: „Szalom Perlmutter Play”, sygn. RG 289.

2. Źródła opublikowane

Prasa

„Dos Abent Blat” 1898.

„Di Arbajter Cajtung” 1900.

„Chwila” 1930, 1938–1939.

„Commercial Advertiser” 1901.

„Dort” 1932.

„Ewa” 1929.

„Farojs” 1938–1939.

„Forwerts” 1899–1901, 1929.

„Fraje Arbajter Sztime” 1901.

„Grodner Morgen Express” 1929.

„Hajnt” 1929, 1939.

„Hajntige Najes” 1932.

„Ilustrowana Republika” 1930, 1938.

„Izraelita” 1883, 1886, 1890, 1897, 1905.

„Literarisze Bleter” 1929–1930, 1938–1939.

„Lodzer Togblat” 1913.

„Lodzer Weker” 1930.

„Lubliner Tugblat” 1929.

„Der Moment” 1912, 1929, 1939.

„Der Morgen Żurnal” 1922.

„Najer Morgen” 1939.

„Najes Lodzer Morgenblat” 1913.

„Nasz Przegląd” 1929, 1938–1939.

„New York Dramatic Mirror” 1901.

„New York Morning Journal” 1901.

„The New York Times” 1900–1901, 1903.

„Nowy Dziennik” 1929, 1938.

„Roman Cajtung” 1907.

„Der Tog” 1925.

„Unzer Express” 1929, 1938.

„Unzer Grodner Express” 1928, 1929.

„Wiadomości Literackie” 1932.

„Zew Młodych. Pismo młodzieży szomrowej” 1938.

„Ziemia Lubelska” 1913.

Inne źródła drukowane

Adler Jakub, A Life on the Stage: A Memoir, tłum. z jidysz Lulla Rosenfeld, New York 1999.

Bowszower Jozef, Szajlok, oder der Kojfman fun Venedig, Nju Jork 1911.

Kamińska Estera Rachela, Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego”, tłum. z jidysz Mirosława Bułat, Warszawa 2020.

Karpinowitz Abraham, Vilna My Vilna: Stories by Abraham Karpinowitz, tłum. z jidysz Helen Mintz, Syracuse 2016.

Lampedusa Giuseppe Tomasi di, Szekspir, tłum. Stanisław Kasprzysiak, Warszawa 2001.

Morewski Abraham, Ahin un curik: zichrojnes un rajojnes fun a jidn an aktior, t. 4, Warsze 1963.

Morewski Abraham, There and Back: Memories and Thoughts of a Jewish Actor, St. Louis 1967.

Pryłucki Cwi, Der Kojfman fun Venedig: Szajlok ertsztelung noch Szekspirs komedie, Warsze 1898.

Szekspir William, Burza, tłum. Stanisław Barańczak, Poznań 1991.

Weichert Michał, Studio Teatralne i Jung Teater. Fragment wspomnień, tłum. z jidysz Tomasz Kuberczyk, „Pamiętnik Teatralny” (1992), z. 1–4.

Weichert Michał, Zichrojnes, vol. 2, Tel Aviv 1961.

3. Opracowania

Berkowitz Joel, Shakespeare on the American Yiddish Stage, Iowa 2006.

Bułat Mirosława, „Es git nit beser in der welt… a jidisze mame”. Postaćmatki w wybranych utworach Abrahama Goldfadena, Józefa Latejnera, Izydora Zołotarewskiego i Jakuba Gordina, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, red. Joanna Lisek, Wrocław 2010.

Bułat Mirosława, Teatr żydowski w świetle „Izraelity” w latach 1883–1905, „Pamiętnik Teatralny” (1992), z. 1–4.

Bułat Mirosława, Trójjęzyczny teatr żydowski w Polsce „w lustrze” publicystyki Michała Weicherta na łamach „Literarisze Bleter” (Wprowadzenie), [w:] Żydzi w lustrze dramatu, teatru i krytyki teatralnej, red. Eleonora Udalska, Katowice 2004.

Gorin Bernard, Di geszichte fun jidiszen teater (cwej tojzent jor teater ba iden), t. 2, Nju Jork 1929.

Manvell Roger, Sarah Siddons: Portrait of an Actress, London 1970.

Merrill Lisa, When Romeo Was a Woman: Charlotte Cushman and Her Circle of Female Spectators, Michigan 1999.

Morewski Abraham, Shylock and Shakespeare, tłum. Mirra Grinsburg, St. Louis 1967.

Mukdoni Aleksander, In Warsze un in Lodz, vol. 2, Buenos Aires 1955.

Ojslender Nachum, Jidiszer teater 1887–1914, Moskwa 1940.

Prokop-Janiec Eugenia, Mojżesz Kanfer a teatr jidysz, [w:] Teatr żydowski w Krakowie. Studia i materiały, red. Jan Michalik, Eugenia Prokop-Janiec, Kraków 1995.

Rubel Elinor, Teatr Młodych (Jung Teater), tłum. z hebr. Józef Weichert, „Pamiętnik Teatralny” (1992), z. 1–4.

Soyer Daniel, Bertha Kalich, [w:] Jewish Women: A Comprehensive Historical Encyclopedia. Jewish Women’s Archive, https://jwa.org/encyclopedia/article/kalich-bertha [dostęp: 1 października 2021].

Szydłowska Mariola, Między Broadwayem a Hollywood. Szkice o artystach z Polski w Stanach Zjednoczonych, Kraków 2009.

Szydłowska Mariola, Uwagi o teatrze Jakuba Bera Gimpla we Lwowie, „Pamiętnik Teatralny” (2010), nr 1–2.

Teitelbaum Abraham, Wiliam Szekspir, Nju Jork 1946.

Timoszewicz Jerzy, „Burza” Szekspira w Folks un Jugnt-Teater. Inscenizacja Leona Schillera (1938/39), „Pamiętnik Teatralny” (1992), z. 1–4.

Turkow Jonas, Farloszene sztern, t. 1, Buenos Aires 1963.

Turkow Zygmunt, Ibergerisene tkufe, Buenos Aires 1961.

Veidlinger Jeffrey, From “Boston” to “Mississippi” on the Warsaw Yiddish Stage, [w:] Inventing the Modern Yiddish Stage: Essays in Drama, Performance and Show Business, red. Joel Berkowitz, Barbara Henry, Detroit 2012.

Węgrzyniak Rafał, Procesy doktora Weicherta, Warszawa 2017.

Zylbercweig Zalmen, Leksikon fun jidiszn teater, vol. 1–5, Nju Jork–Warsze–Meksiko 1931–1967.

Żurowski Andrzej, Szekspir – ich rówieśnik, Gdańsk 2003.

Informacje

Informacje: Studia Judaica, 2021, Nr 2 (48), s. 343 - 375

DOI: https://doi.org/10.4467/24500100STJ.21.015.15070

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Żydowskie aktorki z Polski w rolach szekspirowskich w teatrze jidysz

Angielski:

Jewish Actresses from Poland in Shakespearean Roles in the Yiddish Theater

Autorzy

Agata Dąbrowska

https://orcid.org/0000-0002-3794-3497

Uniwersytet Łódzki, Polska, ul. Narutowicza 65, 90-131 Łódź

Publikacja: 23.12.2021

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Agata Dąbrowska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 935

Liczba pobrań: 1653

<p> Żydowskie aktorki z Polski w rolach szekspirowskich w teatrze jidysz</p>

Pobierz xml