FAQ

Emigracja sezonowa do Niemiec z powiatu wieluńskiego w okresie międzywojennym (1918–1939)

Data publikacji: 2020

Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2020, Tom VII, s. 45 - 80

https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.20.003.14637

Autorzy

Michał Michalski
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe
https://orcid.org/0000-0002-5267-8150 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Emigracja sezonowa do Niemiec z powiatu wieluńskiego w okresie międzywojennym (1918–1939)

Abstrakt

Emigracja sezonowa do Niemiec była charakterystycznym zjawiskiem dla powiatu wieluńskiego od 1890 r., skąd corocznie przez cały okres międzywojenny mniejsza lub większa liczba mieszkańców wyjeżdżała (legalnie i nielegalnie) do pracy, kierując się głównie do rolnictwa. Stąd też pochodziła największa grupa w skali powiatowej w Polsce, sięgając rekordowej liczby około 48 tysięcy osób (1926), która wyjechała za Prosnę; przy czym najwięcej chętnych było w 1931 r., gdy taką deklarację złożyło aż 62 tysiące osób. Możliwość wyjazdów do pracy w największym stopniu zależała od polityki niemieckiej, która z wyjątkami (szczególnie wielki kryzys gospodarczy) z chęcią widziała polskich robotników przekraczających granicę w sposób legalny i nielegalny. Także strona niemiecka decydowała o ilości legalnie wyjeżdżających, która zawsze była mniejsza niż liczba chętnych. Ten pęd do pracy u zachodniego sąsiada wynikał z trudnej sytuacji gospodarczej w Polsce, a zwłaszcza w rolnictwie, przekładając się bezpośrednio na rolniczy powiat wieluński. Tym samym emigracja sezonowa była najszybszym i najskuteczniejszym sposobem zatrudnienia bezrobotnych i łagodzenia napięć społecznych na tym terenie.


Seasonal emigration from Wieluń County to Germany during the interwar period (1918–1939)

Seasonal emigration to Germany was a specific phenomenon taking place in Wieluń County since 1890. Every year in the interwar period, some inhabitants emigrated for work (legally or otherwise), most pursuing jobs in agriculture. It was also the county responsible for the greatest number of emigrants crossing the Prosna river in Poland. In 1926, 48,000 people temporarily moved to Germany, while the year 1931 saw a record number of seasonal emigrants — 62,000 people. The possibility of emigrating for work mostly depended on German policies, which — with certain exceptions, mainly during the great economic depression — strongly encouraged Polish workers to come there, whether they crossed the border legally or illegally. Germans also specified the number of people legally allowed in, which was always smaller than the actual numbers of those wishing to do so. The willingness to work abroad resulted from the difficult economic situation in Poland, especially in agriculture, withthe rural Wieluń County being one the most badly hit. Seasonal emigration was the quickest and the most efficient way of resolving the problem of unemployment and thus alleviating social tensions in the region.

Keywords: Second Polish Republic, Germany, Wieluń County, seasonal emigration, economic emigration

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie

Związek Powiatów Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie, sygn. 499.

Archiwum Państwowe w Łodzi

Akta miasta Łodzi, sygn. 23 670.

Urząd Wojewódzki Łódzki, sygn. 201, 207, 2522k, 2559, 2645, 2704a, 2765.

Archiwum Państwowe w Ł odzi Oddział w Sieradzu

Powiatowa Komenda Policji Państwowej w Wieluniu, sygn. 340, 386.

Starostwo Powiatowe Wieluńskie, sygn. 69, 70, 99a, 167, 172, 228, 235, 712, 758, 767, 788, 815, 861, 2807.

Muzeum Ziemi Wieluńskiej

Zbiory Specjalne, nr 114/sp.in, k. 5. W. Zarzycki, Kółko rolnicze w Białej k. Wielunia – dawniej i dziś.

Źródła drukowane

Dekret o samorządzie miejskim, [w:] R. Szwed, Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1918–1939. Wybór materiałów źródłowych, Częstochowa 2010.

Dziennik Praw Państwa Polskiego 1919.

Dziennik Urzędowy Komisarza Rządu Polskiego na Powiat Wieluński 1919.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 1929.

Konwencja polsko-niemiecka z dnia 24 listopada 1927 r. w sprawie polskich robotników rolnych, [w:] Prawo o emigracji w Polsce: teksty ustaw, rozporządzeń, instrukcyj oraz układów międzynarodowych wraz z komentarzem, oprac. S. Iwanowski, K. Mamrot, Warszawa 1929.

Porozumienie w sprawie rekrutacji, pośredniczenia i kontraktowania, jakoteż przejazdu polskich sezonowych robotników rolnych, [w:] Prawo o emigracji w Polsce: teksty ustaw, rozporządzeń, instrukcyj oraz układów międzynarodowych wraz z komentarzem, oprac. S. Iwanowski, K. Mamrot, Warszawa 1929.

Sprawozdanie sytuacyjne wojewody łódzkiego ze stanu bezpieczeństwa, ruchu zawodowego i wywrotowego za czerwiec 1938 r., [w:] Sprawozdania wojewody łódzkiego: rok 1938. Część 2: stan bezpieczeństwa, ruch wywrotowy i zawodowy, red. naukowy J. Walicki, Łódź 2014.

Sprawozdanie sytuacyjne wojewody łódzkiego ze stanu bezpieczeństwa, ruchu zawodowego i wywrotowego za luty 1939 r., [w:] Sprawozdania wojewody łódzkiego: rok 1939. Część 2: stan bezpieczeństwa, ruch wywrotowy i zawodowy, red. naukowy J. Walicki, Łódź 2014.

Sprawozdanie sytuacyjne wojewody łódzkiego ze stanu bezpieczeństwa, ruchu zawodowego i wywrotowego za kwiecień 1939 r., [w:] Sprawozdania wojewody łódzkiego: rok 1939. Część 2: stan bezpieczeństwa, ruch wywrotowy i zawodowy, red. naukowy J. Walicki, Łódź 2014.

Sprawozdanie sytuacyjne wojewody łódzkiego ze stanu bezpieczeństwa, ruchu zawodowego i wywrotowego za maj 1939 r., [w:] Sprawozdania wojewody łódzkiego: rok 1939. Część 2: stan bezpieczeństwa, ruch wywrotowy i zawodowy, red. naukowy J. Walicki, Łódź 2014.

Sprawozdanie sytuacyjne wojewody łódzkiego ze stanu bezpieczeństwa, ruchu zawodowego i wywrotowego za czerwiec 1939 r., [w:] Sprawozdania wojewody łódzkiego: rok 1939. Część 2: stan bezpieczeństwa, ruch wywrotowy i zawodowy, red. naukowy J. Walicki, Łódź 2014.

Źródła statystyczne

Drugi powszechny spis ludności z dn. 9. XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo łódzkie bez miasta Łodzi, Warszawa 1938.

Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Gospodarstwa wiejskie: województwa centralne, Warszawa 1928.

Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo łódzkie, Warszawa 1928.

Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1920/21, r. 1, cz.1, Warszawa 1921.

Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1925/1926, r. 4, Warszawa 1927.

Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej. Ludność i budynki na podstawie tymczasowych wyników drugiego powszechnego spisu ludności z dn. 9 XII 1931 r. oraz powierzchnia ogólna i użytki rolne. Część I. Województwa centralne i wschodnie, Warszawa 1933.

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. II: województwo łódzkie, Warszawa 1925.

Statystyka Rolnicza 1930/1931, „Statystyka Polski”, Serja B, z. 1, Warszawa 1932.

Prasa

Domy noclegowe dla obieżysasów na pograniczu polsko-niemieckim, „Łódzkie Echo Wieczorne” z 13 września 1927, nr 215.

Komunikat z dn. 23 grudnia 1926 r. w sprawie emigracji do Niemiec, „Przegląd Emigracyjny” 1926, z. 3/4.

Krasocki M., Ruch emigracyjny z Polski w I-em półroczu 1926 r., „Przegląd Emigracyjny” 1926, nr 1.

Nadzwyczajne posiedzenie Państwowej Rady Emigracyjnej z dnia 1 września 1926 r., „Przegląd Emigracyjny” 1926, z. 3/4.

Nielegalni pośrednicy emigracyjni, „Echo” z 14 lutego 1938, nr 45.

Nowa kolej na Górny Śląsk, „Głos Ziemi Wieluńskiej” z 21 marca 1926, nr 12.

Posiedzenie Państwowej Rady Emigracyjnej z dnia 26 lutego 1927 r., „Przegląd Emigracyjny” 1927, z. 1.

Protokół rozszerzonego, prowizorycznego układu, zawartego na polsko-niemieckich rokowaniach w Berlinie 9 grudnia 1926 r. w sprawie polskiej emigracji sezonowej do Niemiec w roku 1927, „Przegląd Emigracyjny” 1926, z. 3/4.

Rojewski L., Z Wieruszowa. Emigracja młodzieży, „Wielunianin” z 8 marca 1925, nr 10.

Ruch emigracyjny z Polski w 1926 r., „Przegląd Emigracyjny” 1927, z. 1.

Ruch migracyjny, warunki pracy i produkcji w obcych krajach, „Biuletyn Urzędu Emigracyjnego” 1925, nr 9–11.

Ruch reemigracyjny do Polski w 1926 r., „Przegląd Emigracyjny” 1927, z. 1.

Sprawy emigracyjne na sejmowej rozprawie budżetowej, „Przegląd Emigracyjny” 1927, z. 1.

Stasiak A., Bolączki zapadłej prowincji, „Hasło Łódzkie” z 17 lutego 1928, nr 48.

Troska państwa polskiego o wychodźców sezonowych, „Górnoślązak” z 29 grudnia 1929, nr 300.

Uwagi do tablic, „Przegląd Emigracyjny” 1927, z. 1.

W sprawie wychodźstwa robotników sezonowych do Niemiec, „Głos Ziemi Wieluńskiej” z 14 lutego 1926, nr 7.

Wśród gwizdów kul po pracę, „Głos Poranny” z 7 października 1932, nr 277.

Wspomnienia

Pawelec A., Wspomnienia z lat młodości i II wojny światowej (1934–1945), Lututów–Gdynia–Pruszcz Gdański–Wieluń 2006.

Mapy

Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Wschodniej. Podział na gminy według stanu z dnia 1. IV 1933 roku.

Mapa gmin Rzeczypospolitej Polskiej. Podział administracyjny według stanu z dnia 1. IV 1938 roku.

Kalendarze

Kalendarz Informator na Województwo Łódzkie na rok 1922, Łódź [1922].

Kalendarz Skarbowy na rok 1928.

Opracowania

Bandurka M., Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, Łódź 1995.

Borawski S., Rolnictwo w powiecie wieluńskim. Dane statystyczne i uwagi krytyczne, „Głos Polski” z 23 lipca 1929.

Chwalba A., Historia Polski 1795–1918, Kraków 2000.

Drozdowski M., Polityka gospodarcza rządu polskiego 1936–1939, Warszawa 1963.

Drozdowski M.M., Życie gospodarcze Polski w latach 1918–1939, [w:] Z dziejów Drugiej Rzeczypospolitej, pod red. A. Garlickiego, Warszawa 1986.

Dudek A., Republika Weimarska – kryzys i stabilizacja, [w:] Historia polityczna świata XX wieku 1901–1945, pod red. M. Bankowicza, Kraków 2004.

Fiedor K., Władze niemieckie wobec polskich robotników rolnych w latach 1918–1932, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1962, r. XVII, nr 2.

Groniowski K., Emigracja, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, A*N, Warszawa 1981.

Groniowski K., Emigracja z ziem zaboru rosyjskiego (1864–1918), [w:] Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.), pod red. A. Pilcha, Warszawa 1984.

Janowska H., Emigracja z Polski w latach 1918–1939, [w:] Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.), pod red. A. Pilcha, Warszawa 1984.

Janowska H., Emigracja zarobkowa z Polski 1918–1939, Warszawa 1981.

Jarzyna A., Polityka emigracyjna, Lwów 1933.

Jędruszczak H., Płace robotników przemysłowych w Polsce w latach 1924–1939, Warszawa 1963.

Kicinger A., Polityka emigracyjna II Rzeczpospolitej, Warszawa 2005.

Kołodziej E., Gospodarka wojenna w Królestwie Polskim w latach 1914–1918, Warszawa 2018.

Kołodziej E., Wychodźstwo zarobkowe z Polski 1918–1939: studia nad polityką emigracyjną II Rzeczypospolitej, Warszawa 1982.

Kozłowski J., Emigracja okresu schyłkowego Rzeczypospolitej szlacheckiej i porozbiorowa (do 1864 r.), [w:] Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.), pod red. A. Pilcha, Warszawa 1984.

Krasuski J., Polska – Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław 2009.

Książek J., Pierwsza wojna światowa (1914–1918), [w:] Monografia gminy Wierzchlas, pod red. Z. Włodarczyka, Wierzchlas 2014.

Książek J., Powiat wieluński w latach 1918–1939, „Rocznik Wieluński” 2001, t. I.

Książek J., Życie społeczno-polityczne i gospodarcze Lututowa w latach 1914–1939, [w:] Sześć wieków Lututowa. Studia i materiały, pod red. T. Olejnika, Wieluń 2007.

Kulczycki L., Prowizoryczna umowa polsko-niemiecka w sprawie emigracji, „Przegląd Polityczny” 1927, z. 3/4.

Landau L., Wychodźstwo sezonowe na Łotwę i do Niemiec w 1937 roku, Warszawa 1966.

Landau L., Pański J., Strzelecki E., Bezrobocie wśród chłopów, Warszawa 1939.

Landau Z., Bezrobocie, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r.: A–N, red. Naczelny A. Mączak, Warszawa 1981.

Landau Z., Gospodarka polska w latach 1918–1939, [w:] B. Zientara, A. Mączak, I. Ihnatowicz, Z. Landau, Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r., Warszawa 1965.

Landau Z., Tomaszewski J., Bank Polska Kasa Opieki S.A. 1929–1979, Warszawa 1983.

Landau Z., Tomaszewski J., Gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1991.

Landau Z., Tomaszewski J., Lata interwencjonizmu państwowego 1936–1939, Warszawa 1989.

Landau Z., Tomaszewski J., Od Grabskiego do Piłsudskiego. Okres kryzysu poinflacyjnego i ożywienia koniunktury 1924–1929, Warszawa 1971.

Landau Z., Tomaszewski J., Trudna niepodległość. Rozważania o gospodarce Polski 1918–1939, Warszawa 1978.

Landau Z., Tomaszewski J., W dobie inflacji 1918–1923, Warszawa 1967.

Landau Z., Tomaszewski J., Wielki kryzys 1930–1935, Warszawa 1982.

Landau Z., Tomaszewski J., Zarys historii gospodarczej Polski 1918–1939, Warszawa 1999.

Lewandowski J., Okupacja austriacka w Królestwie Polskim (1914–1918), „Dzieje Najnowsze” 1998, r. 30, nr 4.

Leszczyńska C., Polska polityka pieniężna i walutowa w latach 1924–1936 w systemie Gold Exchange Standard, Warszawa 2013.

Limanowski Z., Zniszczenia wojenne w budowlach b. Królestwa Polskiego, Warszawa 1918.

Łapa M., Modernizacja państwa. Polska polityka gospodarcza 1926–1929, Łódź 2002.

Łossowski P., Położenie międzynarodowe i polityka zagraniczna, [w:] Polska Odrodzona 1918–1939: państwo – społeczeństwo – kultura, pod red. J. Tomickiego, Warszawa 1982.

Milczarek J., Emigracja zarobkowa z wieluńskiego (1918–1939), „Łódzkie Studia Etnograficzne” 1977, t. 19.

Morawski W., Od marki do złotego. Historia finansów Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2008.

Olejnik T., Praszka w latach I wojny światowej, [w:] Nad górną Prosną. Monografia Praszki, pod red. T. Krzemińskiego, Łódź 1999.

Olejnik T., Przeszłość administracyjna Ziemi Wieluńskiej, Wieluń 1996.

Olejnik T., W Polsce odrodzonej (1918–1939), [w:] Nad górną Prosną. Monografia Praszki, pod red. T. Krzemińskiego, Łódź 1999.

Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, Warszawa 1985.

Pankiewicz M., Problem emigracji w Polsce, Warszawa 1935.

Plewko J., Instytucjonalne formy opieki nad emigracją z ziem polskich. Zarys problematyki, „Rocznik Nauk Społecznych” 2009, t. 1(37).

Przeniosło M., Przeniosło M., Rada Główna Opiekuńcza w latach 1918–1921, Kielce 2018.

Spis gmin miejskich i wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, oprac. przez J. Scheinkönig i J. Kowalczewskiego, Warszawa 1934.

Roszkowski W., Rolnictwo i leśnictwo, [w:] Problemy gospodarcze Drugiej Rzeczypospolitej, red. K. Kozłowski, Warszawa 1989.

Ruciński W., Rozwój gospodarczy ziem polskich w zarysie, Warszawa 1963.

Rybczyński K., Charakterystyka społeczno-ekonomiczna ziemi wieluńskiej w okresie międzywojennym, [w:] 30 lat wieluńskiego rolnictwa, Wieluń 1974.

Rzepkowski A., Emigracja europejska i pozaeuropejska z województwa łódzkiego w 2. połowie lat 20. XX w. oraz jej skład wyznaniowy i narodowościowy, „Rocznik Łódzki” 2014, t. 61.

Skowron W., Emigracja sezonowa do Niemiec jako zagadnienie społeczne i gospodarcze, Warszawa 1931.

Skowron W., Kryzys i skutki emigracji sezonowej, Warszawa 1932.

Skóra W., Konsulat Rzeczypospolitej Polskiej w Szczecinie w latach 1925–1939. Powstanie i działalność, Słupsk 2001.

Skrzypek A., W obliczu wojny (październik 1938–sierpień 1939), [w:] Historia dyplomacji polskiej, t. 4, pod red. P. Łossowskiego, Warszawa 1995.

Spaleniak W., Emigracja sezonowa polskich robotników rolnych do Niemiec (1919–1939), Zamość 2010.

Spaleniak W., Prawno-polityczne aspekty emigracji sezonowej polskich robotników rolnych do Niemiec w latach 1919–1939, „Annales Univesitatis Mariae Curie-Skłodowska Lubin – Polonia” 2002, Sectio K, vol. 9.

Szawleski M., Kwestja emigracji w Polsce, Warszawa 1927.

Tomaszewski J., Czynniki wpływające na migracje zewnętrzne ludności w Polsce 1918–1939, [w:] Mechanizmy polskich migracji zarobkowych, pod red. C. Bobińskiej, Warszawa 1976.

Wieś w liczbach w Polsce burżuazyjno-obszarniczej i w Polsce Ludowej, Warszawa 1954.

Wołos M., Szkic o polskiej polityce zagranicznej w międzywojennym dwudziestoleciu, [w:] Dwudziestolecie, pod red. K. Persaka i P. Machcewicza, Warszawa 2009.

Wychodztwo sezonowe do Niemiec, „Robotniczy Przegląd Gospodarczy” marzec 1926, nr 3.

Zacharias M.J., Ku wojnie, [w:] M.K. Kamiński, M.J. Zacharias, Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939, Warszawa 1998.

Zarychta A., Emigracja polska 1918–1931 i jej znaczenie dla państwa, Warszawa 1933.

Zdziechowski J., Finanse Polski w latach 1924–1925, Warszawa 1925.

Ziemiaństwo – Rolnictwo – Samorządy województwa łódzkiego, t. 1, pod red. Z. Kotkowskiego i S. Grodzieńskiego, Łódź 1928.

Prace niepublikowane

Michalski M., Powiat wieluński w okresie międzywojennym (1918–1939), Łódź 2017. Rozprawa doktorska napisana w Katedrze Historii Polski Najnowszej Instytutu Historii UŁ pod kierunkiem prof. dr. hab. Kazimierza Badziaka w zbiorach autora.

Informacje

Informacje: Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2020, Tom VII, s. 45 - 80

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Emigracja sezonowa do Niemiec z powiatu wieluńskiego w okresie międzywojennym (1918–1939)

Angielski:
Seasonal emigration from Wieluń County to Germany during the interwar period (1918–1939)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-5267-8150

Michał Michalski
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe
https://orcid.org/0000-0002-5267-8150 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Wieluńskie Towarzystwo Naukowe

Publikacja: 2020

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Michał Michalski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski