The Activity of “Błyskawica” Partisans on the Polish–Slovak Borderland: Of Spisz and Orawa in the Years 1945–1947
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEThe Activity of “Błyskawica” Partisans on the Polish–Slovak Borderland: Of Spisz and Orawa in the Years 1945–1947
Data publikacji: 2023
Prace Etnograficzne, 2022, Tom 50, s. 69 - 100
https://doi.org/10.4467/22999558.PE.22.005.17633Autorzy
The Activity of “Błyskawica” Partisans on the Polish–Slovak Borderland: Of Spisz and Orawa in the Years 1945–1947
After the Second World War the Polish-Slovak borderland became a zone of serious tensions. Particularly controversial is the activity of the Polish partisan group “Błyskawica”, led by Józef Kuraś “Ogień”. The soldiers are responsible for takings of private property and acts of violence carried out in villages in South Poland that were inhabited mostly by Slovaks. This paper – based mainly on the query at the Archives of the Polish Institute of National Remembrance – aims to present the scale and circumstances of those activities. The work takes wider historical context into account and uses selected anthropological and sociological theories. In this perspective, it seems justified to explain the analyzed events through the mechanism of revenge, widespread in the post-war period of anomie and crisis. Sources indicate that the Polish partisans’ actions from the years 1946–1947 were not attempts to pacify the Slovak separatists (although some authors claim so) but rather repressions for the earlier actions of members of that nation.
*The paper presents a part of the results of the research project “Józef Kuraś «Ogień» and his subordinates in social imagination: An anthropological study of experiencing the past”. The grant no. 2016/21/B/HS3/02921 was financed by the Polish National Science Center (Narodowe Centrum Nauki). The team consisted of the researchers from the Institute of Ethnology and Cultural Anthropology of the Jagiellonian University: Monika Golonka-Czajkowska (coordinator), Vojtech Bagin, Kaja Kajder, Łukasz Łoziński, Dariusz Nikiel.
Literature
Andraš M.
2009 Československo-poľske vzťahy v rokoch 1945–1948 in: M. Andraš, D. Segeš (eds.), Susedstvo v čase prelomovych zmien. Vybrane aspekty československo-poľskych vzťahov v rokoch 1943–1948, Bratislava, pp. 53–72.
Andraš M., Segeš D. (eds.)
2009 Susedstvo v čase prelomovych zmien. Vybrane aspekty československo-poľskych vzťahov v rokoch 1943–1948, Bratislava.
Borodziej W., Lemberg H.
2000 Od redaktorów in: W. Borodziej, H. Lemberg (eds.), Niemcy w Polsce 1945–1950.
Wybór dokumentów, vol. 1, Warszawa, pp. 5–23.
Cenckiewicz S.
2014 Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Warszawa.
Ciągwa J.
2013 Slovenski kňazi v krakovskej arcidieceze v rokoch 1920–1945, “Z Dziejów Prawa”, vol. 6, pp. 233–255.
Ciągwa J., Majerikova-Molitoris M.
2011 Slovensky k’naz z Tribša František Moš, “Z minulosti Spiša”, no. 19, pp. 31–41.
Dereń B.
2000 Józef Kuraś „Ogień”. Partyzant Podhala, Warszawa.
Fein H.
1993 Genocide. A sociological perspective, London.
Foucault M.
1971 L’Ordre du discours: Lecon inaugurale au College de France prononcee le 2 decembre 1970, Paris.
Garbacz K.
2015 U boku „Ognia”. Relacje i wspomnienia ludzi i żołnierzy Józefa Kurasia „Ognia”, Kraków.
Gellner E.
2007 Nations and Nationalism, Chicester.
Golik D.
2011 SS-Kampfgruppe „Matingen”, “Prace Pienińskie”, vol. 21, pp. 93–112.
2012 Trzy ucieczki „Ryśka” Ostaszewskiego in: T. Balbus et al. (eds.), Żołnierzowi Niepodległej. Księga dedykowana śp. gen. Mieczysławowi Huchli, Rzeszów, pp. 125–147.
2018 Wrzesień 1939 w dolinie Dunajca. Boj graniczny i walki nad górnym Dunajcem między 1 a 6 września 1939 roku, Kraków.
2019 Adam Domalik „Kowboj”, Antoni Wąsowicz „Roch”, Kraków.
Golik D., Korkuć M.
2017 Józef Kuraś „Ogień” i zgrupowanie partyzanckie „Błyskawica”, Kraków.
Golik D., Pięciak K. (eds.)
2016 Wytyczne Komendanta Okręgu AK Kraków płk. Przemysława Nakoniecznikoffa „Kruka 2” na okres po rozwiązaniu AK oraz opracowane przez podziemie informacje o metodach pracy NKWD, “Zeszyty Historyczne WiN-u”, no. 44, pp. 217–229.
Golonka-Czajkowska M.
2019 Anatomia konfliktu. O możliwościach wykorzystania dokumentacji lokalnego aparatu bezpieczeństwa w badaniach nad współczesnymi wyobrażeniami o Jozefie Kurasiu „Ogniu” i jego podkomendnych, conference paper, Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii władzy i antropologii organizacji, Kowary, 22 II 2019.
Halicka B.
2015 Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945–1948, trans. A. Łuczak, Kraków.
Jesensky M.
2014 The Slovak–Polish Border, 1918–1947, London.
Korkuć M.
2007 …o Orła w koronie. Zgrupowanie partyzanckie „Błyskawica”, Kraków.
2008 Ludność Podhala wobec podziemia niepodległościowego 1945–1947 in: R. Kowalski
(ed.), Wokół legendy „Ognia”. Opor przeciw zniewoleniu, Nowy Targ, pp. 215–242.
2010a Słowacki udział w wojnie. Okupacja polskiego Spiszu i Orawy, “Biuletyn IPN”, no. 1–2, pp. 24–30.
2010b Zgrupowanie „Ognia”, “Biuletyn IPN”, no. 1–2, pp. 46–55.
2012a Józef Kuraś „Ogień”. Podhalańska wojna 1939–1945, Kraków.
2012b „Ogień” walczył o Polskę niepodległą, “Dzieje”, https://dzieje.pl/aktualnosci/dr-korkuc-z-ipn-ogienwalczyl-o-polske-niepodlegla (access: 12.05.2019).
2015a Zbrodnia pod Krościenkiem 2/3 maja 1946 roku, “Zeszyty Historyczne WiN-u”, no. 42, pp. 77–122.
2015b Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944–1947), Kraków.
Kowalczyk J.
2003 Spisz podczas II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych in: R. Gładkiewicz, M. Homza (eds.), Terra Scepusiensis, Levoča, pp. 905–925.
Kwiek J.
1998 Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 194–51949/50, Kraków.
2002 Z dziejów mniejszości słowackiej na Spiszu i Orawie w latach 1945–1957, Kraków.
2008 „Ogień” wobec mniejszości narodowych in: R. Kowalski (ed.), Wokół legendy „Ognia”. Opor przeciw zniewoleniu, Nowy Targ, pp. 243–258.
2013 Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity, “Kwartalnik Historii Żydów”, no. 4, pp. 679–695.
Latowska H. (ed.)
1987 Oddali życie w walce o nową Polskę, Warszawa.
Łątka J.S.
2007 Bohater na nasze czasy? Józef Kuraś „Ogień” z Waksmundu – porucznik czasu wojny, Kraków.
Łoziński Ł.
2019 Kontrowersje wokół Józefa Kurasia „Ognia” i jego podkomendnych. Narracje historyków oraz mieszkańców Podhala, “Rocznik Antropologii Historii”, no. 12, pp. 191–226.
Łukuś E.
2009 Prezydent II Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki na Spiszu, “Na Spiszu”, no. 3, pp. 33.
Maciaszek M.
2010 Od „Orła” do „Zawiszy”. Gorce 1943, Nowy Targ.
Majerikova M.
2007a Protislovensky zapal „Ognia”, “Život”, no. 5, pp. 8–9.
2007b Protislovensky zapal „Ognia”, “Život”, no. 6, pp. 6–7.
2007c Vojna o Spiš. Spiš v politike Poľska v medzivojnovom obdobi v kontexte česko-slovensko-poľskych vzťahov, Kraków.
Majerikova-Molitoris M.
2012 Gdzie zniknęli Słowacy z Gornej Orawy w 1910 roku? in: M. Majerikova-Molitoris (ed.), Tajne dzieje Gornej Orawy, Krakow, pp. 103–106.
2013 Vojna po vojne. Severny Spiš a horna Orava v rokoch 1945–1947, Kraków.
Meyer M., Wodak R. (eds.)
2009 Methods for Critical Discourse Analysis, London.
Michniak P.
2013 Kilka uwag nad problematyką Górnego Spiszu i Górnej Orawy w latach 1945–1947, “Dzieje Najnowsze” no. 2, pp. 175–186.
Molitoris L.
2010 Postoj Jozefa Kuraša „Ogňa” ku slovenskej narodnostnej menšine na Spiši a Orave v rokoch 1945–1947 in: M. Majerikova (ed.), Nepokojna hranica, Kraków, pp. 157–196.
2012 Okupacja Orawy? in: M. Majerikova-Molitoris (ed.), Tajne dzieje Górnej Orawy, Kraków, pp. 115–122.
2017 Dejiny Slovakov v Poľsku do roku 1961, Kraków.
Musiał F.
2002 Mity i prawda, „Dziennik Polski”, https://dziennikpolski24.pl/mity-i-prawda/ar/2136784 (access: 17.11.2018).
2005 Polityka czy sprawiedliwość? Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie (1946–1955), Kraków.
2008 Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie w latach 1946–1955, Kraków.
Ney-Krwawicz M.
2009 Siły Zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego, Warszawa.
Nijakowski L.
2013 Rozkosz zemsty, Warszawa.
Olejko A.
2012 Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918–1939, Rzeszów.
Panz K.
2015 „Dlaczego oni, którzy tyle przecierpieli i przetrzymali, musieli zginąć?” Żydowskie ofiary zbrojnej przemocy na Podhalu w latach 1945–1947, “Zagłada Żydów”, no. 11, pp. 33–89.
Pięciak K. (ed.)
2018 Wykaz więźniów zbiegłych z więzienia św. Michała w Krakowie w latach 1945–1949, “Zeszyty Historyczne WiN-u”, no. 47, pp. 140–143.
Piwowarski S., Salwiński J.
1997 Rozbicie więzienia św. Michała w Krakowie 18 VIII 1946 r., Kraków.
Prochwicz J.
2016 Powstanie Wojsk Ochrony Pogranicza. Wrzesień–grudzień 1945 r., “Studia z Dziejów Wojskowości”, vol. 5, pp. 215–242.
Sikora Z.
2014 Krwawy ślad. Nieznani bohaterowie Podhala, Zakopane.
Snyder T.
2010 Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin, New York.
Ślaski J.
2012 Żołnierze wyklęci, Warszawa.
Ščurek F.
2001 Vpad banditov do Novej Belej, “Život”, no. 9, pp.15.
Terej J.
1980 Na rozstajach dróg. Ze studiów nad obliczem i modelem Armii Krajowej, Wrocław.
Tokarska-Bakir J.
2017 Pogrom cries: Essays on Polish-Jewish history, 1939–1946, Frankfurt am Main.
Trajdos T.
2008 Związek Spisko-Orawski i Związek Górali Spisza i Orawy w dokumentacji urzędów Rzeczypospolitej Polskiej, “Orawa”, no. 46, pp. 11–26.
Wałach S.
1978 Był w Polsce czas, Kraków.
Welzer H.
2005 Tater. Wie aus ganz normalen Menschen Massenmorder werden, Frankfurt am Main.
Wenklar M.
2010 Na flankach Podhala. Trudny powrót Spiszu i Orawy do Polski po II wojnie światowej, “Biuletyn IPN”, no. 1–2, pp. 56–62.
White H.
2014 Metahistory: The historical imagination in nineteenth-century Europe, Baltimore.
Wójcik J.
2016 Oddział. Między AK i UB. Historia żołnierzy „Łazika”, Warszawa.
Zaremba M.
2012 Wielka trwoga. Polska 1944–1947, Kraków.
Zychowicz P.
2018 Skazy na pancerzach. Czarne karty z epopei Żołnierzy Wyklętych, Poznań.
Law Acts
Umowa między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Czechosłowacką o ostatecznym wytyczeniu granicy państwowej, podpisana w Warszawie dnia 13 czerwca 1958 r., Dziennik Ustaw 1959 nr 25 poz. 159.
Sources from the Archive of the Polish Institute of National Remembrance
IPN Kr 009/34, Bolesław Byrdak – teczka personalna agenta ps. Wesoły.
IPN Kr 009/4999, Stanisław Bryja – teczka personalna informatora ps. Klucz.
IPN Kr 010/9989, Akta w sprawie Jana Kolasy.
IPN Kr 023/1/2, Sprawozdania, raporty i meldunki specjalne Referatu III PUBP w Nowym Targu z lat 1945–1950.
IPN Kr 023/2/1, Meldunki i raporty Referatu III PUBP w Nowym Targu z lat 1945–1947.
IPN Kr 06/1, Banda „Ognia”. Kryptonim „Ogień”.
IPN Kr 07/938, Wendelin Kuś – sprawa ewidencyjno-obserwacyjna.
IPN Kr 074/12, Charakterystyka nr 12. Nazwa organizacji: Oddział Partyzancki AK „Błyskawica”.
IPN Kr 110/1076, Akta w sprawie przeciwko: Jan Ciaćma, Marian Warzecha.
IPN Kr 110/1892, Akta w sprawie przeciwko: Jozef Dyda.
IPN Kr 110/1986, Akta w sprawie przeciwko: Jakub Długi.
IPN Kr 110/3636, Akta w sprawie przeciwko: Bolesław Byrdak i inni.
IPN Kr 110/4656, Akta w sprawie Władysława Kolasy.
IPN Kr 111/875, Akta w sprawie przeciwko: Ludwik Baliński, Adam Domalik, Edward Supergan, Antoni Wąsowicz.
IPN Kr 683/3, Wojciech Kuraś, Wspomnienia o mojej wsi Waksmund oraz własne od czasów zamierzchłych aż do dnia dzisiejszego, maszynopis niepublikowany, 1981–1982.
Sources from the National Archive in Kraków
ANKr 1319/O, Zespoł 1. PSP AK.
Informacje: Prace Etnograficzne, 2022, Tom 50, s. 69 - 100
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
The Activity of “Błyskawica” Partisans on the Polish–Slovak Borderland: Of Spisz and Orawa in the Years 1945–1947
The Activity of “Błyskawica” Partisans on the Polish–Slovak Borderland: Of Spisz and Orawa in the Years 1945–1947
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 9, 31-007 Kraków
Publikacja: 2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
AngielskiLiczba wyświetleń: 503
Liczba pobrań: 440